نام خاتم و شیراز از دیرباز با هم گره خورده و خاتم سازی از پیشه های اصیل مردمان این شهر به شمار می رود كه قدیمی ترین نمونه این هنر در شیراز متعلق به منبر مسجد جامع عتیق است كه قدمت آن به هزار سال پیش باز می گردد.
هرچند كه هنر خاتم سازی به بعضی استان های دیگر كشور نیز راه یافته اما ریشه آن در شیراز است و هنوز سبك و سیاق خاتم شیراز به لحاظ زیبایی، جلوه های بصری و ارزش گذاری با فاصله بسیار در جایگاه نخست قرار دارد.
كیفیت خاتم شیراز در دنیا حرف اول را می زند اما در سال های اخیر بعضی شهرهای دیگر كشور این هنر را به دیار خود برده اند و حتی گوی سبقت را به لحاظ كمیت از شیراز ربوده اند.
به گفته یكی از استادكاران خاتم ساز شیرازی اگر گذرتان به سرای مشیر و محل فروش صنایع دستی شیراز افتاد مشاهده خواهید كرد كه بیش از 90 درصد خاتم های موجود در این بازار متعلق به اجناس بی كیفیت ساخته شده در یكی از شهرهای دیگر كشور است.
به گفته كارشناسان امر با ثبت نشان جغرافیایی خاتم شیراز در سازمان بین المللی مالكیت فكری وایپو ضمن هویت بخشی به محصولات تولید شده، می توان از آثار حمایتی ثبت این حقوق در توسعه تجاری بازارهای داخلی و بین المللی نیز بهره مند شد و رونق اقتصادی حاصل از ساخت خاتم را در سرزمین مادری به نظاره نشست.
ظرافت، خلاقیت،استفاده از لایه برنجی و سریشم، طراحی خاص و تنوع طرح از جمله ویژگی های خاتم شیراز است كه آن را از نمونه های مشابه متمایز كرده تا جایی كه بسیاری آن را پیشانی صنایع دستی استان فارس می دانند.
نشان جغرافیایی نشانه‌ای است كه كالایی را به منطقه، قلمرو یا ناحیه‌ای خاص منسوب می‌كند، البته به شرطی كه كیفیت و مرغوبیت آن كالا ناشی از آن محیط و منطقه جغرافیایی باشد.
** پرونده نشان جغرافیایی خاتم شیراز
معاون صنایع دستی و هنرهای سنتی سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری كشور در سفر خود به شیراز اعلام كرد كه پرونده نشان جغرافیایی خاتم شیراز در سازمان مالكیت فكری و معنوی وایپو در حال بررسی است.
پویا محمودیان اظهار امیدواری كرد كه در سال 98، شاهد كسب این نشان جغرافیایی با هدف حفظ صیانت از هنرخاتم كه خاستگاه آن در شهر شیراز است باشیم.
وی گفت: پس از كسب این نشان جفرافیایی، هر كسی كه از خاتم شیراز كپی برداری كند با تعقیب و واخواهی بین المللی مواجه خواهد شد.
**عاملی برای رونق خاتم در سرزمین مادری
خاتم ساز شیرازی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا ثبت نشان جغرافیایی خاتم شیراز در سازمان مالكیت فكری و معنوی وایپو را اقدام بسیار ارزشمندی دانست كه باعث رونق بخشی این هنر اصیل در سرزمین مادری خواهد شد.
همایون بهزادی با تاكید بر اینكه لازم است در كنار ثبت خاتم شیراز در وایپو اقدامات حمایتی دیگری نیز از این هنر اصیل انجام شود افزود: در حال حاضر حمایت چندانی از خاتم سازی و همچنین سایر رشته های صنایع دستی نمی شود.
** خاتم بی رمق
وی ادامه داد: صنایع دستی به حال خود رها شده و خاتم سازی در شیراز دیگر رمقی ندارد و میزان دست ساخته های خاتم در این شهر در سالهای اخیر بسیار كاهش داشته است.
بهزادی اضافه كرد: در بازدید از سرای مشیر كه مركز صنایع دستی شیراز هست مشاهده می كنید كه 95 درصد خاتم های در معرض فروش قرار گرفته در این محل ساخته شیراز نیست.
**شاگردی كه از استاد پیشی گرفت
بهزادی خاتم شیراز را از تمام نمونه های موجود در بازار با كیفیت تر دانست و اظهار داشت: از زمان پهلوی اول با مهاجرت حاج خلیل گلریز خاتمی به اصفهان ساخت خاتم در اصفهان با آموزش های او رفته رفته رونق گرفت تا جایی كه اكنون اغلب خاتم كشور در این شهر تولید می شود.
وی خاتم سازی در شیراز را رو به افول توصیف كرد و گفت: زادگاه این هنر شیراز است و قطعا خاتمی كه در شیراز با روش اصولی تولید شود از تمام نمونه های مشابه كه در شهرهای دیگر ساخته می شود با ارزش تر است.
این استاد خاتم ساز شیرازی عنوان كرد: درحال حاضر اغلب كسانی كه خود را خاتم ساز می دانند با روش های غیر حرفه ای نظیر استفاده از كاغذ الگو اقدام به ساخت خاتم می كنند كه این كار خیانت به مشتری است و كیفیت كار را نیز به شدت كاهش خواهد داد.
** پایداری استادكاران با عشق به خاتم
او اظهار داشت: تعداد استادكاران حرفه ای خاتم سازی در شیراز روز به روز در حال كاهش است و اغلب این افراد نظیر استاد جلال غلامی كه هنوز در شیراز در حال فعالیت هستند و تعداد آنها از انگشتان دو دست فراتر نمی رود نیز اغلب در خانه و بصورت دلی و از روی عشق هنوز این كار را ادامه می دهند و چراغ خاتم شیراز را روشن نگه داشته‌اند.
بهزادی ثبت نشان جغرافیایی خاتم شیراز در سازمان مالكیت فكری و معنوی وایپو را اقدامی دانست كه می تواند باعث دمیدن خونی تازه در رگ های خاتم شیراز شود.
او گفت: در گذشته كارگاه هایی در شیراز وجود داشت كه مصالح مورد نیاز ساخت خاتم را فراهم می كردند اما اكنون تنها یك كارگاه وجود دارد كه مقدار جزئی از مواد اولیه را در این شهر عرضه می كند.
** گرانی و ضربه گران بر خاتم
وی بیشترین فلزی را كه در خاتم سازی مورد استفاده قرار می گیرد، فلز برنج عنوان كرد و افزود:مثلث های برنجی كه در ساخت خاتم مورد استفاده قرار می گیرد به شدت در ماه های اخیر افزایش قیمت داشته و حدود سه برابر گران تر شده است.
این استاد خاتم ساز اظهار داشت: نوسانات اقتصادی به شدت بر بازار صنایع دستی تاثیر منفی گذاشته بگونه ای كه كالای صنایع دستی از اقلام ضروری مورد نیاز خانواده ها نیست و زمانی كه مردم دغدغه خرید مایحتاج معیشتی خود را دارند نمی توانند صنایع دستی و خاتم خریداری كنند و به این دلیل گرانی و نوسانات اقتصادی،به این بازار زیان وارد می كند.
** خاتم متعلق به شیراز است و جهانی می شود
مدیر عامل اتحادیه شركت های تعاونی صنایع دستی استان فارس نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: ثبت شیراز بعنوان شهر جهانی خاتم موضوعی است كه به جد در دستور كار قرار گرفته است.
حسین همتی با بیان اینكه ثبت نشان جغرافیایی خاتم شیراز در سازمان مالكیت فكری و معنوی وایپو قطعا اهمیت ویژه ای دارد، افزود: خاتم شیراز اكنون در سطح دنیا شناخته شده است اما اگر این موضوع سندیت نیز پیدا كند عواید معنوی و مادی آن نیز نصیب اهالی این استان خواهد شد.
او ادامه داد: در حال حاضر استانهایی مانند یزد و اصفهان در حوزه خاتم سازی فعالیت می كنند اما اصالت این هنر متعلق به شیراز است و این موضوع باید سندیت نیز پیدا كند.
وی عنوان كرد: هنرهایی كه بومی یك منطقه هستند با ثبت نشان جغرافیایی آن می توانند این هنر را به نام آن منطقه ثبت كنند تا دیگران در سایر نقاط دنیا نتوانند مدعی آن شوند و نمونه مشابه آن را عرضه كنند.
همتی از دیگر مزایای ثبت نشان جغرافیایی به رونق تجاری این آثار اشاره و اضافه كرد: با ثبت این حقوق ضمن هویت بخشی به محصولات تولید شده،می توان از آثار حمایتی ثبت این حقوق در رونق تجاری بازارهای داخلی و بین المللی بهره مند شد.
مدیرعامل اتحادیه شركت های تعاونی صنایع دستی استان فارس گفت: حدود 50 كارگاه خاتم سازی در استان فارس فعال است و در مجموع این اتحادیه در رشته های مختلف صنایع دستی حدود هزار و 400 عضو دارد و 70 شركت تعاونی نیز در زیر مجموعه این اتحادیه در استان فعالیت می كنند.
** ثبت جهانی عامل تحول در صنایع دستی شیراز
مدیرعامل اتحادیه شركت های تعاونی صنایع دستی فارس ادامه داد: ثبت شیراز بعنوان سومین شهر صنایع دستی جهان نیز پرونده دیگری است كه از سوی سازمان میراث فرهنگی در حال پیگیری است و این موضوع نیز ظرفیتی عظیم است كه می تواند صنایع دستی استان فارس و شیراز را متحول كند و در شرایط تحریمی كه در حال حاضر بر كشور حاكم شده نیز به ارز آوری آسان كمك شایانی خواهد كرد.
همتی افزود: از زمان ثبت جهانی منبت آباده این شهر به برندی در دنیا در این حوزه تبدیل شد و قطعا گردشگران متعددی از سراسر دنیا به این شهر سفر و از صنایع دستی این شهر خریداری می كنند.
وی بیان كرد: اگر شیراز نیز ثبت جهانی صنایع دستی شود گردشگران خارجی با این ذهنیت وارد ایران خواهند شد كه بخشی از خرید خود را در این شهر نیز انجام دهند.
همتی با تاكید بر اینكه شیراز باید در عمل ثابت كند كه شهر جهانی صنایع دستی زیبنده نام این شهر است ،افزود: شهر جهانی خاتم به نام اتحادیه صنایع دستی استان فارس ثبت خواهد شد و این اتحادیه چون برندی حقوقی است می تواند در كنار همه دستگاه های متولی كمك شایانی به بهبود و رونق صنایع دستی این استان كند.
** مس وجود
در حالی كه اكنون روال ثبت جهانی خاتم شیراز و سومین شهر جهانی صنایع دستی برای این شهر در حال طی شدن است اما خاتم سازان می گویند: اكنون با كمبود مواد اولیه ای مانند مس و چسب چوب روبه رو هستیم.
این سخنان در حالی بیان شد كه ایران یكی از بزرگترین ذخایر مس جهان را در اختیار دارد و فارس در مجاورت استان كرمان واقع شده كه یكی از بزرگترین و با كیفیت ترین معادن مس جهان در این استان قرار دارد.
مدیرعامل اتحادیه شركت های تعاونی صنایع دستی فارس گفت: شاید یكی از دلایل كمبود مس در كشور صادرات بیش از حد این فلز باشد كه اكنون باعث شده نیاز داخلی برای این محصول با مشكل مواجه شود.
همتی افزود: معاونت صنایع دستی و هنرهای سنتی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری كشور اخیرا میزانی مشخص مس بین فعالان صنایع دستی كشور و خصوصا در استان اصفهان توزیع كرده اند اما این میزان تنها برای مصرف چند ماه كفایت دارد و بعد از آن دیگر جوابگو نیست.
مدیرعامل اتحادیه شركت های تعاونی صنایع دستی فارس اظهار داشت: سختی درتامین مواد اولیه در سال جاری بر كمیت تولیدات خاتم شیراز تاثیر منفی داشته است.
** نتیجه پرونده، كسادی كپی كاران
معاون صنایع دستی و هنرهای سنتی اداره كل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان فارس در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: ثبت ملی نشان جغرافیایی خاتم شیراز در گذشته انجام شده و ثبت جهانی آن در سازمان مالكیت فكری و معنوی وایپو نیز در دستور كار است.
حیدرعلی زاهدیان نژاد افزود: ثبت نشان جغرافیایی خاتم شیراز در سازمان مالكیت فكری و معنوی وایپو هزینه هایی داشته كه از سوی سازمان میراث فرهنگی،صنایع دستی و گردشگری ایران پرداخت شده و پرونده آن برای ثبت نهایی به سازمان جهانی وایپو ارسال شده است.
وی با بیان اینكه پیش بینی می شود ثبت نشان جغرافیایی خاتم شیراز در سازمان مالكیت فكری و معنوی وایپو در سال 98 انجام شود،اظهار داشت: این ثبت امتیاز خاص و ارزشمندی برای خاتم شیراز خواهد بود و این مساله تاثیر مثبتی بر تلاش هنرمندان حوزه خاتم كه سالها عنوان می كنند این هنر متعلق به شیراز است خواهد داشت.
وی اضافه كرد: با ثبت نشان جغرافیایی خاتم شیراز در سازمان مالكیت فكری و معنوی وایپو اگر كپی از خاتم شیراز در هر كجای دنیا انجام شود می توان آن را بصورت قانونی پیگیری كرد.
9873 /1876
از : محمدامین افشارپور
شیراز-ایرنا- استادكاران ماهر از خمیر مایه استخوان، چوب و فلز برنج خاتم را خلق می كنند كه ثبت نشان جغرافیایی آن در سازمان بین المللی مالكیت فكری و معنوی (وایپو) به نام شیراز در حال انجام است تا این هنر قوام تازه ای پیدا كند و در سرزمین مادری یعنی شیراز ماندگار شود.
