پیشگیری از سالخوردگی جمعیت؛ یك ضرورت راهبردی است

به گزارش گروه اطلاع رسانی ایرنا، سرمایه اصلی هر كشوری را جمعیت جوان و پویای آن تشكیل می دهد. از این رو جوامع در معرض سالخوردگی جمعیت، مدام در تلاشند تا با ارایه راهكار و بسته های تشویقی و حمایتی، زوجین را تشویق به زاد و ولد كنند. در این میان در ایران پس از آن كه اجرای سیاست كنترل جمعیت، زنگ خطر سالخوردگی را به صدا درآورد، تلاش های مهمی در جهت پیشگیری از این معضل صورت گرفت. در همین زمینه «آیت الله خامنه ای» مقام معظم رهبری در 30 اردیبهشت 1393 خورشیدی سیاست‌ های كلی جمعیت را با توجه به اهمیت مقوله جمعیت در اقتدار ملی و در جهت جبران كاهش نرخ رشد جمعیت و نرخ باروری در سال‌های گذشته به تمامی نهادها و دستگاه های مربوط ابلاغ كردند. اهمیت این امر سبب شد تا به پیشنهاد سازمان ثبت احوال كشور و تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی، سی ام اردیبهشت به عنوان «روز ملی جمعیت» در تقویم رسمی كشور به ثبت برسد.

اهمیت این موضوع سبب شد تا پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا در گفت وگو با «حسین مُروتی» پژوهشگر مسایل جامعه و جمعیتی و یكی از برندگان جایزه ملی جمعیت، مسأله بحران جمعیت و كاهش نرخ باروری را از زوایای مختلف بررسی كند.

- متن این گفت وگو را در ادامه می خوانیم:
** ایرنا: با توجه به اینكه 30 اردیبهشت را به عنوان روز ملی جمعیت نامیده اند، وضعیت هرم سنی جمعیت ایران را چگونه می بینید؟
*** مروتی: مشاهده مستندات و مطالعه روندهای جمعیتی ایران نشان می دهد كه ایرانیان در طول تاریخ خواهان فرزندان زیاد بوده اند و می توان گفت كه فرزندآوری زیاد، قسمتی از سبك زندگی ایرانی- اسلامی بوده است. این قسمت از سبك زندگی ایرانیان تا 1340 خورشیدی دست نخورده مانده بود، تا این كه در آن سال ها كنترل جمعیت توسط «ستاره فرمانفرمائیان» و زیر نظر كارشناسان شورای جمعیتی آمریكا آغاز شد. این برنامه از 1345خورشیدی توسط رژیم پهلوی به صورت گسترده در كشور اجرایی شد اما در 10 سال نخست مورد استقبال عمومی قرار نگرفت و تنها تعداد نیم فرزند از فرزندآوری مادران ایرانی كم شد و نرخ باروری به عدد 5.7 بچه رسید.

بعد از پیروزی انقلاب اسلامی فعالیت‌های تنظیم خانواده متوقف شد و جریان تربیت شده های غرب، فرصت ادامه تحدید نسل را پیدا نكردند. در دهه 60 رشد جمعیت افزایش پیدا كرد و برخی كارشناسان و مسوولان باز به فكر كنترل جمعیت افتادند. این طرح در سال های 1367 خورشیدی كلید خورد و با شتابی فوق العاده به كاهش نرخ باروری مادران ایرانی منجر شد. یعنی ظرف 6 سال، یك سوم از نرخ باروری از میان رفت و در 1371 خورشیدی به چهار فرزند رسید. با غفلت مسوولان و عدم توقف این برنامه، نرخ باروری در 1379 خورشیدی به 2.1 فرزند رسید، یعنی حد جانشینی و باز هیچ مسوول یا جمعیت شناسی در اینباره اخطار نداد. اكنون كار به جایی رسیده است كه «نیكولاس ابرشتات» از محققان انستیتو انترپرایز آمریكا در مقاله علمی خود می گوید: «كاهش نرخ باروری در ایران طی 30 سال گذشته حیرت انگیز و معادل 70 درصد بوده است. این میزان یكی از سریع ترین و چشمگیرترین آمارهای كاهش باروری در تاریخ بشر بوده است» این شیب استثنایی كاهش باروری امروزه باعث شده است كه هرم سنی جمعیت كشور از تعادل لازم برخوردار نباشد؛ مسأله ای كه عواقب خطرناكی به دنبال خواهد داشت.

** ایرنا: بر پایه اعلام مركز آمار در 2 دهه آینده كشور با بحران سالمندی روبرو است، تأمل بر این موضوع تا چه اندازه اهمیت دارد و آیا رشد جمعیت ایران منفی خواهد شد؟
*** مروتی: در 2 تا سه دهه آینده، متولدین دهه 50 و 60 كه تعداد زیادی هستند، به آستانه سنین سالخوردگی می رسند. به دلیل فرزندآوری بسیار كم این نسل، افراد در سن كار به نسبت اندكی برای حمایت از افراد سالخورده وجود خواهد داشت و همین مسأله سبب می شود تا هزینه های بسیار سنگینی بر جامعه تحمیل شود. سالخورده شدن جمعیت یك كشور، آن هم برای كشوری كه هنوز به پیشرفت مطلوبش نرسیده است، عواقب اقتصادی وحشتناكی خواهد داشت. اكنون تمام كشورهایی كه مبتلا به سالخوردگی جمعیت شده اند، توسعه یافته هستند، یعنی اوضاع اقتصادی تقریبأ بسامانی دارند اما ایران در صورت ادامه روال فعلی فرزندآوری مادرانش، یكی از نخستین كشورهایی خواهد بود كه پیش از توسعه یافتگی به پیری جمعیت می رسد. هزینه های جمعیت انبوه سالخوردگان، كمبود نسبی نیروهای خلاق و جوان، گسست نسلی شدید و كاهش امنیت از جمله عواقب پیری جمعیت محسوب می شود.

جمعیت یك عنصر اساسی قدرت است و تنها مولفه ای است كه پای ثابت تمامی نظریه های قدرت ملی (National Power) به شمار می آید. تضعیف این مولفه، آرزوی دشمنان ایران است. در همین زمینه «زبیگنیف برژینسكی» دیپلمات و استراتژیست آمریكایی گفته است: «از حمله پیش دستانه به تأسیسات اتمی ایران اجتناب كنید و بازی طولانی مدتی را با ایران آغاز كنید، زیرا تغییر نسل و آمارهای جمعیتی به نفع نظام كنونی نیست» او معتقد است كه ایران به واسطه جمعیت جوانش، قدرتمند و مستقل است و منتظر باشید تا این جمعیت به سمت پیری برود و بعد از آن هر گونه اقدامی كه خواستید را انجام دهید.

** ایرنا: آیا شما وضعیت جمعیت كشور را بحرانی می دانید و آیا تاكنون سیاست های تشویقی جمعیتی در ایران تأثیرگذار بوده است؟
*** مروتی: عبارتی كه برخی از اندیشمندان غربی در خصوص جمعیت ایران به كار برده اند، بحران جمعیت (Population Crisis) است اما این بدان معنا نیست كه نمی توان جلوی سالخوردگی جمعیت را گرفت. آن كاری كه امروز باید صورت بگیرد، فعالیت فرهنگی در جهت متقاعد كردن خانواده های ایرانی به فرزندآوری بیشتر است. در واقع حل این مسأله ریشه در فرهنگ دارد و كمتر به وضعیت اقتصادی مرتبط می شود زیرا لزومأ با بهتر شدن وضعیت اقتصادی، فرزندآوری خانواده ها بیشتر نخواهد شد. اكنون كمترین فرزندآوری را ثروتمندترین استان های كشور (گیلان و مازندران) دارند.

در واقع اكنون تعداد ایده آل فرزندآوری برای خانواده های ایرانی قریب به 2.5 بچه است و تا این ایده آل تغییر نكند و افزایش نیابد، هیچ اقدامی نمی تواند جلوی بحران جمعیت را بگیرد. البته این تحلیل، نبایدبه بی توجهی حكومت به امر معیشت مردم منجر شود. دولت باید خانواده هایی كه می خواهند بیش از 2 فرزند داشته باشند، به صورت ویژه مورد حمایت مالی قرار دهد.

** ایرنا: برخی كارشناسان معتقدند كه پدیده مهاجرت از روستاها و شهرهای كوچك به طرف كلان شهرها سبب تغییر رفتار در باروری شده، این موضوع تا چه اندازه صحیح است؟
*** مروتی: بیش از سه دهه فرهنگ سازی در زمینه كنترل جمعیت سبب شده است تا هم در روستاها و هم در شهرها تعداد فرزند ایده آل قریب به 2 فرزند باشد. البته این موضوع مستند نیست و نمی توان این مولفه را اثرگذار در فرزندآوری دانست.

** ایرنا: تجدید نظر و بازنگری در سیاست های جمعیتی تا چه اندازه ضروری است و چه كارهایی در این زمینه صورت گرفته است؟
*** مروتی: تاكنون در زمینه سیاست های جمعیتی، هیچ مشوق اقتصادی در نظر گرفته نشده و مجلس شورای اسلامی نیز در این زمینه قانونی تصویب نكرده است. این در حالی است كه پنج سال از ابلاغ سیاست های كلی جمعیت توسط رهبر انقلاب می گذرد. مسوولان باید در این زمینه دغدغه داشته باشند و تنها به مسایل روزمره نپردازند، زیرا این مساله بسیار مهم و راهبردی است. بحران جمعیت از حیث آسیب شناسی، مسأله ای به شدت فرهنگی به شمار می آید و زاویه عواقبش به شدت امنیتی است.

حال آنكه كشور در موضوع جمعیت، نه فعالیت فرهنگی قابل توجهی دارد و نه متوجه عواقب امنیتی آن است. ایران می تواند این بحران را به سلامت پشت سر بگذارد و مانع سالخوردگی جمعیت شود، به شرط آن كه مسوولان متوجه شوند كه هیچ كشوری در دنیا با كنترل جمعیت و سالخورده شدن جمعیتش نتوانسته و نمی تواند به توسعه برسد. عموم مردم هم باید متوجه شوند كه فرزند كمتر، نه زندگی بهتر می آورد و نه كیفیت بچه را بالا می برد. كیفیت تك فرزندها به دلیل آسیب های تك فرزندی، كمتر از بچه هایی است كه از نعمت خواهر و برادر برخوردارند. صفا و صمیمیت و شادابی هم در خانواده های پرجمعیت تر بیشتر است، و البته این فرزندان قطعا می توانند در ایام سالخوردگی، از والدینشان دستگیری كنند.

نهایتأ باید متذكر شد كه اجرایی شدن سیاست های كلی جمعیت تنها مربوط به نهاد خاصی نیست و نیازمند همكاری همه جانبه دستگاه های مختلف است تا بتوان با اقدامی موثر در این زمینه از كاهش جمعیت و سالخورده شدن آن جلوگیری كرد.

پژوهشم**9117**9131