مهاجرت دانشجویان، حركت دانشجویان یك كشور به كشوری خارج از محل تولد یا تابعیت خود به مدت 12 ماه یا بیشتر برای مطالعه و پژوهش است. این امر به دنبال فرایند جهانی و بین‌المللی شدن آموزش عالی ایجاد شده است به گونه‌ای كه با افزایش سریع آموزش بین‌المللی، دانشجویان بیشتری درجستجوی تحصیلات عالی در كشورهای خارجی هستند.
براساس آمارهای اعلامی از سوی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری به نقل از آمار سازمان بین‌المللی مهاجرت (IOM) در سال 2018 بیش از 257.7 میلیون نفر از مردم جهان مهاجر هستند، به این معنا كه خارج از محل تولد خود زندگی می‌كنند. نكته حائز اهمیت این است كه 90 درصد از این مهاجرت‌ها از نوع مهاجرت‌های خود خواسته و تنها 10 درصد به صورت مهاجرت‌های اجباری و یا پناهجویی بود است.
همچنین 50 درصد از كل مهاجران دنیا از كشورهای در حال توسعه به كشورهای توسعه یافته مهاجرت كرده‌اند، ضمن آنكه حدود 30 درصد از كل مهاجران دنیا را مهاجران با مهارت بالا و دارای تحصیلات دانشگاهی تشكیل می‌دهند كه حكایت از سهم بالای این دسته از مهاجران دارد.
در پیمایش نظرسنجی كه توسط مؤسسه 'گالوپ' بین سال‌های 2013 تا 2016 از 586 هزار و 806 نفر در 156 كشور انجام شد، در مقایسه با مطالعه قبلی كه بین سال‌های 2010 تا 2012 انجام شده بود، مشخص شد كه تعداد مهاجران بالقوه بیش از 700 میلیون نفر است.
به این معنا كه حدود 14 درصد از جمعیت دنیا تمایل به مهاجرت دارند و هنوز هم آمریكا نخستین مقصد مطلوب مهاجران است كه انتظار می‌رود با توجه به سیاست‌های مهاجرتی رئیس‌جمهور آمریكا، این روند كاهش یابد.
*** كشورهای مطلوب دانشجویان برای تحصیل
آمریكا، انگلستان، كانادا، استرالیا، آلمان، فرانسه، سوییس، هلند، اسپانیا و نیوزلند با 42 تا 9 درصد، به ترتیب 10 كشور نخست مطلوب دانشجویان برای تحصیل هستند.
به منظور شفاف‌سازی در زمینه آمار مهاجران ایرانی مطالعاتی به همت مؤسسه مطالعات و مدیریت جامع و تخصصی جمعیت كشور، پژوهشكده سیاستگذاری علم، فناوری و صنعت دانشگاه صنعتی شریف با همكاری مركز مطالعات اجتماعی دانشگاه مانهایم آلمان/ Mannheim انجام شد.
این مطالعات با نظرسنجی آنلاین از 425 ایرانی تحصیلكرده مهاجر صورت گرفت كه از این تعداد 75 درصد خارج از كشور و 25 درصد داخل ایران بوده‌اند كه در بازه زمانی حدود 10 سال گذشته مهاجرت كرده یا به كشور بازگشته‌اند.
هدف از انجام این نظرسنجی واكاوی دلایل مهاجرت، عوامل رانشی و كششی (push and pull factors) برای مهاجرت و بازگشت به كشور، رسیدن به راهكارهایی برای ترغیب بازگشت ایرانیان تحصیلكرده و ایجاد ارتباط و شبكه‌سازی با این افراد و انتقال آموخته‌های آنها و در نهایت ارائه این نتایج به تصمیم‌گیران كشور برای مداخله در سیاست‌های كلی مهاجرت و بازگشت به كشور است.
*** جایگاه ایران در میان كشورهای مهاجرفرست دنیا
پدیده مهاجرت یك پدیده اجتماعی است كه كشورهای زیادی با آن مواجه هستند. یكی از انواع مهاجرت‌ها، مهاجرت نیروی تحصیلكرده و خبره هر كشور است كه به عنوان 'فرار مغزها' مطرح شده است. این واژه در سال‌های اخیر در ادبیات اجتماعی و سیاسی ایران نقش ویژه‌ای یافته است و بعضاً با ارائه آمارهای غیر مستند، موجب شده تا رتبه ایران در جهان در شاخص فرار مغزها بیشتر از واقعیات موجود به نظر برسد.
در آمارهای ارایه شده از سوی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری مبنی بر عدم صحت این اظهارات، نشان می‌دهد تعداد كل دانشجویان ایرانی در سال 1356 در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی، 260 هزار نفر بود كه از این تعداد 100 هزار نفر (38 درصد) از آنها در خارج از كشور در حال تحصیل بودند. از این تعداد 56 هزار نفر در كشور آمریكا به تحصیل اشتغال داشتند. در آن زمان ایران رتبه نخست تعداد دانشجویان خارجی در آمریكا را داشت.
با پیشرفت‌های علمی و گسترش دانشگاه‌ها و افزایش جمعیت، هم اكنون تعداد دانشجویان كشور بالغ بر 4.5 میلیون نفر است كه تنها 53 هزار نفر از آنها در خارج از كشور تحصیل می‌كنند. این میزان یعنی 1.3 درصد از كل دانشجویان كشور كه در مقایسه با درصد متوسط جهانی از نیم درصد هم كمتر است.
گرچه آمریكا همچنان مقصد اول دانشجویان ایرانی است ولی تعداد دانشجویان ایرانی در سال 2017 در آمریكا به 12 هزار و 600 نفر كاهش یافته است.
*** حدود یك درصد از دانشجویان برای تحصیل ازكشور خارج می شوند
بر اساس مطالعات انجام شده در ایران، حدود یك درصد از كل دانشجویان برای تحصیل از كشور خارج می‌شوند و این میزان برای كشور چین 1.8 درصد دانشجویان، در عربستان سعودی 5.6 و در تركیه 0.75 درصد است. این رقم در سال 2008 برای آسیا 9.2، برای اروپا 10.2 و برای خاورمیانه 7.9 درصد بوده است.
بر اساس گزارش‌های سازمان ملل و آژانس اطلاعات مركزی آمریكا، ایران در جمع 20 كشور اول جهان مهاجر فرست قرار ندارد؛ هرچند آمارها حكایت از این دارد كه میزان ماندگاری ایرانیان مهاجر در كشور مقصد از متوسط جهانی بیشتر است.
در سال‌های اخیر با ایجاد زیست بوم فناوری، شركت‌های دانش‌بنیان و استارتاپ‌ها، بازگشت دانشجویان تحصیلكرده در خارج از كشور، سیاستگذاری و تسهیل شده است و در همین راستا به گفته مسوولان معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری بازگشت نخبگان به كشور از مرز 1200 نفر گذشته است.
علمی ** 9340**1485
تهران- ایرنا- بر اساس گزارش‌های سازمان ملل و آژانس اطلاعات مركزی آمریكا، ایران با اختصاص جایگاه بیست و پنجم به خود در ردیف 20 كشور اول مهاجرفرست دنیا در زمینه نیروی تحصیلكرده قرار ندارد و جایگاه اول تا سوم به كشورهای مكزیك، چین و هند تعلق دارد.
