وزارت ارتباطات را سردرگم نكنیم

«عباس آسوشه» معاون فناوری مركز ملی فضای مجازی حدود هفت سال است در این مجموعه كار می‌كند و بهترین كسی است كه می‌تواند درباره شبكه ملی اطلاعات، تفاوتی كه با فضای مجازی دارد و خدماتی كه در این زمینه ارائه ‌شده، صحبت كند.
او كه از سال 92 وارد این مجموعه شده، روز پنجشنبه در گفت‌وگوی اختصاصی با ایرنا درباره نوع فعالیت خود و همكارانش می‌گوید: در معاونت فناوری، ما علاوه بر مسائل فنی، نیم‌نگاهی به مسائل اقتصادی برآمده از مسائل فنی نیز داریم.
نرم‌افزارهایی كه امروزه مورد استفاده قرار می‌گیرند، نه‌ تنها باعث شده نوع تفكر مردم به زندگی تغییر كند، بلكه از نظر فرهنگی نیز ما را دچار تغییر كرده است. همین دلایل موجب شده توجه ویژه‌ای به آن داشته باشیم.
او در خصوص شبكه ملی اطلاعات گفت: این شبكه و راه‌اندازی آن سابقه طولانی در كشور ما دارد. چیزی حدود 15 تا 18 سال است كه بحث راه‌اندازی شبكه ملی اطلاعات با عناوین و اهداف مختلف مطرح ‌شده است. عناوینی مانند اینترنت ملی، اینترانت داخلی‌ و در نهایت شبكه ملی اطلاعات كه از برنامه چهارم توسعه، لزوم شكل‌گیری آن بیش‌ازپیش مطرح و قرار شد دولت‌ها بیش از گذشته، از جهت اجرایی به آن بپردازند.
معاون فناوری مركز ملی فضای مجازی در خصوص اهدافی كه رسیدن به آن‌ها درگرو راه‌اندازی شبكه ملی اطلاعات است، گفت: از روز اول كه راه‌اندازی شبكه ملی مطرح شد، یك هدف داشتیم كه به شكل‌های مختلف مطرح شد؛ استقلال.
استقلالی كه كشور و حاكمیت بتواند با استفاده از آن در شرایط بحرانی اقدامات مفیدی برای حفظ حریم شهروندان و دارایی‌های آن‌ها در فضای مجازی انجام دهد.
او با یك مثال این هدف را تشریح كرد: اخیرا گوگل بدون اجازه از كاربران ایرانی وارد گوشی‌های تلفن همراهشان شد و برخی از اپلیكیشن های آن‌ها را پاك كرد. دلیلش هم لابد این بود كه ما می‌فهمیم و شما نمی‌فهمید.
آسوشه ادامه داد: كشور با مجهز شدن به شبكه ملی اطلاعات می‌تواند از این نوع اقدامات جلوگیری كند تا صاحبان سرویس و خدمات اینترنتی احساس نكنند مالك هر آن چیزی هستند كه در اختیار مردم قرار دارد و هر وقت بخواهند می‌توانند آن را از مردم دریغ كنند. مفهوم شبكه ملی اطلاعات به این دلیل شكل گرفت.
عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس در خصوص لزوم تشكیل این شبكه گفت: درست است كه فضای مجازی از فرهنگ غربی وارد كشور ما شده، اما از آنجا‌ كه امروزه بسیاری از وجوه زندگی ما در این فضا شكل می‌گیرد باید به فكر بومی‌سازی‌اش باشیم.
زمانی كه شبكه ملی اطلاعات (شبكه بومی) داشته باشیم، مسائل اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی ما در قالب آن چیزی به نفع مردم و فرهنگ كشورمان است در آن جریان پیدا می كند. هدف اصلی این است كه بتوانیم قبل از وقوع اتفاقاتی شبیه به همان كاری كه گوگل انجام داد، جلوی ضرر رسیدن به مردم را بگیریم.
«در شورای عالی، شبكه ملی اطلاعات به‌ عنوان زیرساخت ارتباطی فضای مجازی كشور، شامل اجزایی خواهد بود.»
او با این توضیح گفت: در كشور مفهومی به نام فضای مجازی داریم و مفهومی به اسم شبكه ملی اطلاعات. اما هم بین مردم عادی و هم بین افرادی كه گاه احساس می‌شود تخصص لازم را دارند این دو مفهوم باهم تلفیق‌ شده كه این اشتباه است.
آسوشه ادامه داد: شبكه ملی اطلاعات فقط زیرساخت ارتباطی كشور است؛ اما فضای مجازی المآن‌هایی مانند خدمات سلامت، خدمات دولت و تجارت الكترونیك و محتوا است كه بر بستر این زیرساخت رشد می‌كند. اگر كسی می‌گوید این خدمات جزئی از شبكه ملی اطلاعات است، تعریفش اشتباه است.
معاون فناوری مركز ملی فضای مجازی در ادامه گفت: این دو با یكدیگر در ارتباط هستند اما نباید به‌ جای یكدیگر استفاده شوند. شبكه ملی اطلاعات صرفا زیرساخت ارتباطی فضای مجازی كشور است. قاطی شدن این دو موضوع با یكدیگر وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات ما را دچار مشكل كرده است.
تعریفی كه وزارت ارتباطات از شبكه مجازی دارد و در جهت آن گام برمی‌دارد تعریف درستی است؛ اما مردم و گاهی مسئولان زمانی كه به مشكل محتوایی و خدماتی برمی‌خورند، به اولین مرجعی كه اعتراض می‌كنند وزارت ارتباطات است.
آسوشه یادآورشد: مثلا وقتی خدمتی را در دولت الكترونیك نمی‌گیرند، وقتی در دریافت خدمات الكترونیكی بهداشت مشكلی برایشان پیش می‌آید، بازهم سراغ وزارت ارتباطات می‌روند.
عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس در خصوص اینكه آیا وزارت ارتباطات تا اینجا توانسته كار خود را به‌خوبی در بخش زیرساخت انجام بدهد یا نه، گفت: اگر از من بپرسید نسبت به دو سال قبل عملكرد وزارت ارتباطات در این حوزه چه بوده، می‌گویم خیلی خوب؛ اما اگر نسبت به قدمت شبكه ملی اطلاعات بخواهم به این سوال پاسخ دهم، یقینا باید بگویم كه راه زیادی پیش روی‌مان است.
البته وزارت ارتباطات باید تلاشش را در این زمینه هر روز بیشتر كند تا به بهترین نتیجه در حوزه زیرساخت شبكه ملی دست پیدا كنیم. نه با این تفكر كه چون خوب پیش رفته‌ایم باید كمی صبر كنیم.
آسوشه گفت: كمیته‌ای برای صحت سنجی كارهایی كه وزارت ارتباطات تاكنون انجام داده تشكیل‌ شده و اعضای این كمیته مشخص هستند و جلسات متعددی نیز برگزار كرده‌اند. اینكه آیا واقعا 80 درصد از لایه زیرساخت شبكه آماده است یا نه در این كمیته بررسی و به رسانه‌ها و مردم اعلام خواهد شد.
وی ادامه داد: در زمان حاضر ترافیك ملی به عدد قابل‌ توجهی رسیده و این در حالی است كه در 5-4 سال قبل ترافیك ما نسبت به ترافیك بین‌الملل اصلا عددی نبود، این‌ها چیزهایی است كه باید از آن حرف زد.
او خاطرنشان كرد: به‌ واسطه همین شناخت نادرست است كه وقتی مجموعه‌ای خدمات را درست انجام نمی‌دهد، یا خدمتی كه عهده‌دار آن شده را به سرانجام نمی‌رساند، ما آن را از وزارت ارتباطات مطالبه می‌كنیم.
این كار هم وزارت ارتباطات را در اجرای واقعی شبكه ملی كُند می‌كند و هم مجبورش می‌كند در حوزه‌هایی مثل خدماتی، محتوایی، ثبت‌ احوال، ثبت ‌اسناد و قوه قضاییه وارد شود كه تخصصش را ندارد.
وی ادامه داد: این‌ها خدماتی هستند كه باید در بستر دولت الكترونیك در اختیار مردم قرار بگیرد نه از سوی وزارت ارتباطات؛ مانند اتفاق خوبی كه در بانك‌ها رخ‌ داده و امروز مردم بدون اینكه نیاز به تردد در خیابان‌ها، تراكنش‌های مالی خودشان را از طریق اپلیكیشن ها دنبال می‌كنند؛ اما دستگاه‌های دولتی ما هنوز تا رسیدن به این شرایط راه زیادی پیش رو دارند.
او یك مثال دیگر نیز در این مورد زد و افزود: تا چند سال قبل از به وجود آمدن دفاتر خدمات پلیس +10 برای دریافت گذرنامه، گواهینامه و ... باید تا آخرین نقطه پلیس می‌رفتیم، اما اكنون دفاتر پلیس +10 این كار را انجام می‌دهند. در بحث دولت الكترونیك باید این دفاتر هم خلاصه‌تر شوند و این امكان وجود داشته باشد كه بتوانیم این كار را از طریق شبكه پیش ببریم.
وی اظهار داشت: در این شرایط تنها برای احراز هویت و راستی آزمایی است كه نیاز به حضور فیزیكی پیدا خواهیم كرد. این شرایط زمانی به وجود می‌آید كه شبكه ملی اطلاعات به‌ عنوان زیرساخت ارتباطی وظایف خود را انجام بدهد. به همین دلیل است كه می‌گویم نباید مجری اصلی این شبكه كه وزارت ارتباطات است را با مطالبه‌های نادرست دچار سردرگمی كنیم. برای خدمت بانكی و دولت الكترونیك و خیلی موارد دیگر هم نباید سراغ این وزارتخانه برویم.
او در ادامه گفت: گاهی اوقات وزارت ارتباطات در خصوص چیزی مورد سوال قرار می‌گیرد كه در واقع مسئول آن نیست. این مسئله وزارتخانه را اذیت می‌كند.
به گفته وی سند تبیین الزامات شبكه ملی اطلاعات صرفا در حوزه زیرساخت ارتباطی فضای مجازی تنظیم ‌شده و هیچ مسئولیتی راجع به حوزه های خدمات و محتوایی در این سند اشاره نشده است مگر خدماتی كه به حوزه زیرساخت ارتباطی مانند خدمات جستجوگر ملی و رایانامه ملی مرتبط می شود
آسوشه در پاسخ به این سوال كه در این سند برای لایه خدمات و محتوا متولی تعیین نشده است، گفت: اتفاق جدیدی در حوزه خدمات و محتوا رخ نداده كه ما برای آن متولی جدید معرفی كنیم. این‌ها از قبل متولی داشته‌اند.
وی ادامه داد: متولی زیرساخت كه مشخص است، متولی محتوا و خدمات نیز همان متولیان قبلی در این امور هستند. چه كسی متولی خدمت بهداشت است؟ وزارت بهداشت. چه كسی متولی تولید مسائل محتوایی است؟ وزارت ارشاد.
عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس اضافه كرد: برخی از دستگاه‌های ما هنوز ضرورت فضای مجازی را درك نكرده‌اند. هنوز فكر می‌كنند فضای مجازی قسمت كوچكی از وظایفشان است. قوانین و مقررات ما در این حوزه‌ها آن طور كه نیاز است، تغییر نكرده و شاید به همین دلیل است كه وزارتخانه ها آمادگی قدم برداشتن در این راه را ندارند.
او خاطرنشان كرد: ما در برنامه ششم توسعه برنامه یكپارچه و منسجمی برای فضای مجازی كشور نداریم. برنامه‌های تكه‎تكه وجود دارند اما به شكل منسجم نیستند. باید این مسئله را بپذیریم و همه تقصیرها را متوجه یك وزارتخانه یا یك مسئول نكنیم.
ما این كم و كاستی را داریم و تمام آن را به وزارت ارتباطات بسط می دهیم. در حالی‌ كه فضای مجازی دو لایه دیگر با عنوان لایه خدمات (بهداشت، دولت الكترونیك و...) و محتوا (برنامه های سرگرمی، موسیقی، فیلم، بازی های رایانه ای، آموزشی) دارد. این دو متولی های خودش را دارد چون متولیان ضرورت این مسئله را باور نكرده‌اند به آن ورود نمی‌كنند.
او به نكته مهم دیگری نیز اشاره كرد و گفت: در كشور ما بودجه بر اساس برنامه ریزی، به دستگاه‌ها تعلق می‌گیرد. مسائل مربوط به فضای مجازی در برنامه نیامده و به همین دلیل به آن بودجه تعلق نمی‌گیرد. دستگاه‌های متولی نیز شاید به همین واسطه نمی‌تواند اثرگذاری داشته باشد. هر چند ساختارها نیز باید تغییر كند و متناسب شود.
وی افزود: البته این‌طور نیست كه كسی در این زمینه تلاش نكرده باشد. رئیس‌جمهوری این مسئله را تعریف كرده و گفته است كه باید اتفاق بیفتد. البته كمی طول می‌كشد تا كارهای جدید به نتیجه برسد. در همین راستا مركز ملی فضای مجازی، نامه‌هایی تنظیم و به دستگاه‌های مختلف ارسال كرده است.
اگر در سند تبیین الزامات شبكه ملی اطلاعات، دنبال اصول خدمات هستید آن‌ها درون شبكه ملی اطلاعات نیستند و باید بر بستر آن ایجاد شوند. اگر دنبال اصول و الزامات محتوا هستید نیز به همین شكل. نباید درون شبكه ملی اطلاعات دنبالش بگردید.
او در ادامه گفت: در خصوص لایه خدمات و محتوا سندهایی تبیین شده كه در صف شورا قرار دارند و باید پس از تصویب به دستگاه‌ها ابلاغ شوند.
یكی از مهم‌ترین سندهایی كه در این خصوص تنظیم‌ شده و در صف شورا قرار دارد «سند جامع تنظیم مقررات در فضای مجازی» است كه جزو اسناد حیاتی به‌ حساب می‌آید. این سند می‌تواند بخش‌های محتوایی را به حركت جدی و جهادی وادار كند تا در این حوزه تحولات خوبی رخ دهد.
آسوشه در پایان گفت: شبكه ملی اطلاعات و فضای مجازی دو اتفاق مهمی هستند كه رسیدن به آن جز با همدلی دستگاه‌ها و نهادها به دست نمی‌آید. با پشت پا زدن به یكدیگر نمی‌توان در این مسیر پیش رفت.
علمی** **1883