به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا، در فضای پسابرجام همواره این پرسش مطرح بوده که آیا ایران نگاه به غرب را جایگزین نگاه به شرق کرده یا اینکه هنوز به شرکای شرقی خود بیش از غربی ها اطمینان دارد؟
مقامات کشورمان معمولاً نگاه بینابینی به این مساله دارند و منافع ملی را در نگرش و رویکرد خود به عنوان عنصری تعیین کننده ارزیابی می کنند. در نتیجه آنها تلاش می کنند تا همزمان با حفظ مناسبات با متحدان و شرکای دیرینه در شرق، همپیمانان جدیدی در غرب به خصوص در اروپا بیابند؛ دیدگاهی که در شکل گیری برجام بی تاثیر نبود.
در فضای پسابرجام به خصوص بعد از اردیبهشت ماه پارسال که «دونالد ترامپ» رئیس جمهوری آمریکا از توافق هسته ای خارج شد، ماموریتی دشوار پیش روی اعضای باقی مانده در توافق قرار گرفت. آنها نه تنها می بایست به تعهدات برجامی خود جامه عمل می پوشاندند بلکه ناچار به خنثی کردن فشارهای حداکثری آمریکا بر ایران به عنوان یک طرف اصلی توافق بوده اند.
اینک که حدود یکسال از برجام گریزی آمریکا می گذرد، مقامات ایران از چین و روسیه نسبت به طرف اروپایی رضایت بیشتری دارند. در همین ارتباط «محمدجواد ظریف» وزیر امور خارجه کشورمان به تازگی اظهار کرده است: در روابط بین الملل، منطقی نیست که هیچ کشوری را دوست و یاور مطلق خود بدانیم، اما رفتار چین و روسیه پس از خروج امریکا از برجام، با رفتار اروپا قابل مقایسه نیست.
برخلاف اروپا که تنها به حمایت سیاسی از برجام بسنده کرده اما پکن و مسکو در این مدت تلاش نموده اند تا در عرصه عمل نیز به تعهدات خود پایبند باشند. از اواخر دی ماه ۹۴ که توافق هسته ای وارد فاز اجرایی شد، بلافاصله مبادلات هسته ای و تبادل اورانیوم غنی شده با کیک زرد بین تهران و مسکو انجام گرفت. در این مدت، جدا از همکاری های نزدیک دو کشور و گسترش روابط دوجانبه، آنها در مسائل منطقه ای نیز دیدگاهی مشابه داشته اند.
همکاری های تهران و پکن نیز در فضای پسابرجام با تهران قابل توجه است. چین از عمده خریداران نفت ایران به شمار می رود که تا کنون تلاش زیادی برای خنثی سازی تحریم های آمریکا بکار بسته، به ویژه پس از خودداری ترامپ از تمدید معافیت های نفتی، پکن به شدت با آن مخالفت می کند.
در سفری که ظریف طی روزهای پایانی اردیبهشت ماه به چهار کشور آسیایی شامل ترکمنستان، هند، ژاپن و چین داشت، افزون بر روابط اقتصادی دوجانبه، بخش قابل توجهی از گفت وگوها با مقامات این کشورها به برجام و کارشکنی های آمریکا اختصاص یافت که در این میان موضع گیری قاطعانه «وانگ یی» وزیر خارجه چین قابل توجه است.
وزیر امور خارجه چین در دیدار با همتای ایرانی خود با بیان اینکه «چین قطعاً با تحریم های یک جانبه آمریکا مخالف است»، تاکید کرد که پکن از تهران برای حفظ حقوق مشروع خود دفاع می کند. در مقابل، ظریف نیز همفکری و همکاری جهانی را برای مقابله با سیاست های یکجانبه گرایانه ترامپ ضروری دانست و اظهار کرد: ایران و چین باید برای حفظ نظم چند جانبه جهان و جلوگیری از تحمیل نظم یکسویه به صورت مشترک با یکدیگر همفکری و همکاری کنند.
باوجود تلاش تهران و پکن برای افزایش مبادلات و همکاری های تجاری- اقتصادی اما در روزهای اخیر برخی رسانه ها از توقف خرید نفت ایران از سوی پکن به دلیل عدم تمدید معافیت های نفتی سخن به میان می آورند. اگر چنین خبری صحت داشته باشد، راه برای کاستن از تعهدات برجامی برای ایران هموارتر می شود؛ مسیری که تهران از یک ماه قبل در پیش گرفته است.
تهران در هفته های گذشته بر پایه دو بند ۲۶ و ۳۶ برجام از برخی تعهدات خود کاسته است. بندهای مذکور به ایران اجازه توقف کلی یا جزئی اجرای تعهدات را در صورت عدم پایبندی طرف مقابل به تعهدات خود می دهند.
شورای عالی امنیت ملی همزمان با نخستین سالروز خروج آمریکا از برجام، بیانیه این منتشر کرد که در آن افزون بر اجازه ذخیره سازی و نگهداری آب سنگین و اورانیوم فراتر از محدودیت های مندرج در برجام، مهلتی دو ماهه به اعضای باقی مانده در برجام داد تا در این مدت به تعهدات خود به ویژه در دو حوزه بانکی و نفتی عمل کنند.
گام بعدی ایران، افزایش چهار برابری تولید مواد غنی شده ۳.۶۷ بود که متعاقب بیانیه شورای عالی امنیت ملی انجام گرفت. هفته گذشته «بهروز کمالوندی» سخنگوی سازمان انرژی اتمی این افزایش چهار برابری را پیامی به طرف های مقابل دانست و تاکید کرد: این ظرفیت با همین میزان سانتریفیوژ، قابل افزایش بیشتر هم هست. لذا دیری نخواهد بود که ما از سقف ۳۰۰ کیلو مواد غنی شده ۳.۶۷ درصد عبور خواهیم کرد، پس بهتر است هرچه زودتر اقدامات لازم را طرفهای مقابل انجام بدهند.
رهبران اتحادیه نگران اقدامات متقابل تهران در برجام هستند. آنها هر چند در سطح سیاست اعلانی، مهلت تعیین شده از سوی تهران را نپذیرفته اند اما در عرصه عمل انتظار می رود که برخی از تعهدات خود را عملیاتی سازند.
از نگاه ناظران، تاکید مجدد «فدریکا موگرینی» مسوول سیاست خارجی اتحادیه بر اجرایی شدن «اینستکس» طی هفته های آتی و همچنین نگرانی اروپا از تشدید تنش های بین ایران و آمریکا، دریچه های امید را برای نجات برجام گشوده است؛ توافقی که اروپایی ها بیش از اهمیت اقتصادی، از زوایای سیاسی و امنیتی به آن می نگرند.
پژوهش **۹۲۴۲**
نظر شما