همزمان با این دیدارها شهر مکه روز گذشته شاهد برگزاری اجلاس سومی به میزبانی سازمان کنفرانس اسلامی هم بود که ایران در سطح مدیر کل نماینده‌ای را عازم این نشست کرد. نشست‌هایی که در بحبوبحه پیگیری طرح مشکوک موسوم به «معامله قرن» برگزار شد تا رئیس جمهوری ایران، در پیامی به کشورهای عضو سازمان اسلامی از رهبران کشورهای عضو این نهاد بین المللی جهان اسلام بخواهد از فرصت این اجلاس برای مقابله با توطئه خطرناک معامله قرن و دفاع از فلسطین بهره برداری کنند واجازه ندهند اشغال قبله اول مسلمین توسط رژیم صهیونیستی به حاشیه رود و یا حاکمیت آنها بر قدس شریف تثبیت گردد.
روز گذشته سران دو اجلاس فوق‌العاده عرب و شورای همکاری خلیج فارس در شهر مکه با طرح این ادعا که «ایران باعث بی ثباتی منطقه می‌شود و با تهدید مسیرهای دریانوردی تجاری خطر بروز جنگ در منطقه را افزایش می‌دهد»، کوشیدند جمهوری اسلامی را خطر اول منطقه معرفی و سایر کشورها را به قطع رابطه دیپلماتیک با آن ترغیب کنند. نشست سران عرب که به دعوت ملک سلمان، پادشاه سعودی و با هدف بررسی انفجار نفتکش‌ها در آب‌های امارات تشکیل شده بود در نهایت با بیانیه ای انتقادی که ایران را به اخلال در امنیت منطقه از طریق حمایت از حوثی‌ها در یمن و دخالت در حملات انجام شده به کشتی‌های تجاری در آب‌های منطقه‌ای امارات متحده عربی، محکوم می‌کرد، به کار خود پایان داد. پیش از آن بیانیه مشابه دیگری از سوی اعضای شورای همکاری خلیج فارس با حضور پادشاه و ولیعهد عربستان سعودی، پادشاه بحرین، امیر کویت، ولیعهد ابوظبی، نخست وزیر قطر و مشاور عالی سلطان عمان تشکیل شده بود و دستور کار آن را بررسی بحران در خلیج فارس تشکیل می‌داد. بیانیه پایانی این نشست نیز ضمن تکرار ادعاهای مشابه نشست سران عرب خواستار توقف مداخله ایران در امور داخلی کشورهای دیگر و پایان یافتن حمایت آن از به‌کارگیری زور و تهدید علیه کشورهای منطقه بود. کشورهای عرب حوزه خلیج فارس همچنین با تقدیر از اقدامات امریکا علیه ایران حمایت خود را از سیاست فشار حداکثری این کشور علیه جمهوری اسلامی اعلام کردند.
این در حالی بود که سخنگوی وزارت خارجه ایران در واکنش به آنچه در نشست‌های مختلف مکه گذشت، به سوء استفاده عربستان سعودی از میزبانی این نشست برای موضعگیری علیه ایران تاخت و بیانیه‌های سران و رهبران کشورهای عضو اتحادیه عرب و شورای همکاری خلیج فارس را محکوم دانست. سید عباس موسوی این بیانه‌ها را منعکس کننده سیاست واقعی امضاکنندگان آن ندانست و گفت: «اجلاس کشورهای اسلامی و عرب باید به جای انتقاد از جمهوری اسلامی به طرح و پیگیری حقوق مردم فلسطین و مسأله قدس شریف بپردازد. موسوی افزوده است که «تلاش عربستان برای بسیج آرای کشورهای همسایه و عربی، فرآیند بی‌سرانجامی است که امریکا و رژیم صهیونیستی علیه جمهوری اسلامی طی می‌کند.»
ردپای شکاف در ائتلاف عربی
با این حال این اجلاس‌های ضد ایرانی به نظر می‌رسد نتوانست خواست مقامات ریاض برای انسجام جبهه عربی علیه ایران را به منصه ظهور برساند.
حضور سطح پایین مغرب در اجلاس سران عرب و مخالفت عراق و کویت با بیانیه پایانی این اجلاس از جمله نشانه بروز شکاف میان کشورهای عرب بود. برهم صالح، رئیس جمهور عراق نیز در اعتراض به اتهام‌های تند سعودی به تهران، ایران را «کشور مسلمان و همسایه» خواند و گفت: «بغداد اصلاً دوست ندارد که امنیت این کشور به خطر بیفتد.» صالح امنیت و ثبات کشور اسلامی بزرگی مثل ایران را بخشی از امنیت کشورهای عربی و اسلامی توصیف کرد و گفت که «منطقه نیازمند نظام امنیتی مشترک است که مبنای آن عدم دخالت و احترام به حاکمیت دیگر کشورهاست.» او همچنین اعلام کرد عراق در تدوین بیانیه پایانی سهیم نبوده و به بیانیه سران عرب معترض است. صباح الاحمد الجابر الصباح، امیر کویت نیز از پذیرش درخواست ریاض برای بهره‌گیری از ابزار زور علیه ایران امتناع کرد و خواستار پیگیری رویکرد مبتنی بر درایت و گفت‌وگو شد. همچنین محمود عباس رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین تمرکز نشست سران عرب بر موضوع ایران را در شرایطی که باید مسأله فلسطین مورد بحث و بررسی قرار می‌گرفت، انحراف از اولویت‌های جهان اسلام دانست.
این در حالی بود که عمان نیز که در طیف زیادی از مسائل منطقه‌ای با عربستان دچار اختلاف است حضور سطح بالایی در دو نشست یاد شده نداشت. امیر قطر برخلاف دعوت رسمی عربستان، در اجلاس‌های مکه حاضر نشد و به جای آن عبدالله بن ناصر آل ثانی، نخست وزیر این کشور را به مکه فرستاد. بروز چنین موضعگیری‌هایی، آشکارا نشان از آن داشت که دست کم عراق، عمان و کویت تمایلی به پیروی بی چون و چرا از مواضع عربستان علیه ایران ندارند. موضعی که حالا قطر هم با قوت بیشتر به آن پیوسته است و همین شکاف را از جمله در شورای همکاری خلیج فارس بر سر رابطه و همکاری با ایران به امری جدی و غیرقابل انکار تبدیل کرده است. شکاف در شوراهایی که با هدف همگرایی بیشتر اعراب و ایستادن در برابر موج انقلاب ایران شکل گرفت اما امروز بر سر نوع رابطه با آن به یک موضعگیری واحد دست نیافته است.
اعتماد به نفس کاذب
ناگفته پیدا بود که نه بی ثباتی در منطقه و نه حمایت از تروریسم دغدغه واقعی مواجهه با ایران نبود. آنچه پس از دو نشست اخیر عربی علیه کشورمان و تلاش برای معرفی آن به عنوان عامل بی ثباتی منطقه رخ داد در نمای نزدیک در همنوایی با موضعگیری‌هایی ارتباط داشت که با فاصله کوتاهی پیش از این نشست‌ها از سوی امریکا و اسرائیل بروز یافته بود.
ملغمه ای که دونالد ترامپ، رئیس جمهوری امریکا با واقعیت سیاسی حمایت از اسرائیل و تلاش برای تضعیف جایگاه ایران در منطقه رقم زده رقابت کشورهایی چون عربستان را در مواجهه با کشورمان تقویت کرده است. رویدادی که حاکمان سعودی را از وضعیت انزواگونه‌ای که در سال‌های پیش از حضور ترامپ در کاخ سفید کم و بیش تجربه می‌کرد، بیرون برد. حالا در شرایطی که عربستان و متحدان منطقه‌ای‌اش با رئیس جمهوری در امریکا مواجه هستند که سیاست ویژه خاورمیانه‌ای این کشور را به رأس سیاست خارجی کاخ سفید بازگردانده است و با کمک اسرائیل سیاست فشار حداکثری را علیه ایران در پیش گرفته، اعتماد به نفس ائتلاف‌های عربی در برابر ایران را بازیافته می‌بینند. در چنین شرایطی نتیجه اعتماد به نفس چیزی نیست جز حرکات ایضایی که پیشتر بی نتیجه ماندن آن در عرصه منطقه‌ای و بین‌الملل به منصه ظهور رسیده است. نسبت دادن موشک‌های اصابت شده از سوی حوثی‌ها به ریاض از سوی ایران، ادعای اثبات نشده نقش جمهوری اسلامی در حوادث دریایی فجیره و برگزاری نشست‌های تهی از محتوا و بدون اجماع نظر علیه ایران از جمله این اقدامات بوده است.
سیاست شکیبایی با ابتکار عمل
سیاست شکیبایی ایران در صحنه سیاست منطقه ای با طرح و پیگیری ابتکارعمل برای خنثی کردن سیاست‌های مخربانه جناح عربی به رهبری ریاض همراه بوده است. پیشتر طرح این نظریه از سوی رئیس جمهوری ایران که «باید به جای قوی‌ترین کشور منطقه شدن، در پی قوی‌تر شدن منطقه خود باشیم»، پایه گذار نظریه‌ای بود که می‌کوشید روابط کشورهای منطقه را در یک چارچوب مشخص بگنجاند.
این نظریه کمی بعدتر با پیشنهاد تشکیل مجمع گفت‌وگوهای منطقه‌ای از سوی ظریف و پیمان منع تجاوز به کشورهای خلیج فارس ادامه یافت تا به این ترتیب مشخص شود مقام‌های ایرانی با تأکید بر ضرورت کنار گذاشتن رقابت‌های مخرب و نابجا و بهره‌گیری از این راه ناگزیر که چاره‌ای جز در پیش گرفتن یک سیاست برد- برد منطقه‌ای وجود ندارد به دنبال شکل دادن رفتاری جدید برای مواجهه با چالش‌های پیش روی خاورمیانه هستند.
منبع: روزنامه ایران؛ ۱۳۹۸، ۰۳، ۱۱
گروه اطلاع رسانی ** ۱۶۹۹ ** ۲۰۰۲
نظر شما