مجموعه وقایع مربوط به ۱۵ خرداد سال ۱۳۴۲ با دستگیری امام خمینی (ره) در انتقاد به لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی و انقلاب سفید شکل گرفت و این قیام خونین سر آغاز تحولات و دگرگونی‌های شگفت آوری بود که سرنوشت ایران را متحول کرد.
تظاهرات در شهرهای تهران و قم علیه دولت «اسدالله علم» شکل گرفت و موجب درگیری بین مأموران شهربانی و تظاهرکنندگان شد که در این خصوص برخی تحلیل‌گران و انقلابیون معتقدند قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ نقطه عطف مهمی در آغاز انقلاب اسلامی است.
در دی‌ماه ۱۳۴۱ خورشیدی، اصلاحات اقتصادی و اجتماعی توسط محمدرضا شاه با عنوان «انقلاب سفید» یا «انقلاب شاه و میهن» اعلام و در یک همه‌پرسی تصویب شد و طرح انقلاب سفید با مخالفت‌هایی از سوی جبهه ملی و همچنین محافل مذهبی روبه رو شد.
یکی از مهم‌ترین مخالفان این طرح‌ها، حضرت امام خمینی (ره) بود که ضمن دوری جستن از طرح موضوعاتی چون اصلاحات ارضی و حق رأی زنان که محور اصلی مخالفت دیگر روحانیون بود به مسائلی پرداخت که بیشتر توده مردم را خشمگین می‌کرد و مرکز ثقل مخالفتش با شاه بر سر نفوذ آمریکا در ایران بود.
اعتراضاتی که در خرداد ۱۳۴۲، در شهرهای بزرگ ایران به وقوع پیوست با دستور شاه و توسط ارتش با سرکوبی خونین پایان یافت اما پس از آن با خود روشنگری وسیعی را برای آزادی خواهی در ایران به همراه داشت.
در سحرگاه ۱۵ خرداد ۱۳۴۲، عوامل رژیم شاه به خانه ساده و بی‌آلایش حضرت امام در قم یورش بردند و و ی را که روز پیش از آن در روز عاشورای حسینی در مدرسه فیضیه قم سخنان کوبنده‌ای داشت و پرده از جنایات شاه و اربابان آمریکایی و اسرائیلی او برداشته بود دستگیر و به زندان منتقل کردند.
پس از انتشار خبر دستگیری امام (ره) در پانزدهم خرداد ۱۳۴۲، بسیاری از مردم قم به منزل وی رفته و به اتفاق فرزندشان حاج آقا مصطفی، ساعت ۶ بامداد به سمت حرم مطهر حضرت معصومه (س) حرکت کردند.
پس از مدتی، صحن مطهر و خیابان‌های اطراف لبریز از جمعیتی شد که شعار «یامرگ یا خمینی» را با هیجان شدیدی تکرار می‌کردند و در همان زمان، علما و مراجع وقت هم با صدور بیانیه‌هایی خواستار آزادی فوری امام (ره) شدند.
با ورود نیروهای مسلح برای تقویت نیروهای شهربانی قم تیراندازی و رگبار مسلسل‌ها شروع شد و شمار زیادی از مردم زخمی شده یا به شهادت رسیدند.
شدت تیراندازی به حدی بود که امکان انتقال زخمی‌ها و اجساد شهیدان نبود و این کشتار تا ساعت پنج عصر ادامه یافت.
درپانزدهم خرداد ۱۳۴۲، مردم تهران هم چون سایر شهرها در اعتراض به دستگیری امام خمینی (ره) به خیابان‌ها ریختند و قیام خونینی آغاز شد.
سیل خروشان کشاورزان غیور و کفن پوش ورامین، دهقانان کن و نیز مردم جماران به سوی تهران سرازیر شده و انبوه جمعیت بازاری، بار فروش، دانشگاهی و اقشار مختلف مردم، با فریادهای رعد آسای «یا مرگ یا خمینی» و «مرگ برشاه"» تهران را به لرزه درآورد و شاه که در برابر قیام قهر آلود ملت، تاج و تخت خود را درحال زوال می‌دید با رگبار مسلسل به جنگ ملت مظلوم رفت وحمام خون راه انداخت.
در روز پانزدهم خرداد همچنین در بیشتر شهرها، درگیری، راهپیمایی، برگزاری جلسات و نیز سخنرانی بر ضد رژیم و اعتراض به دستگیری امام صورت گرفت و در بعضی از شهرها مانند شیراز، تبریز و مشهد، اعتراض از شدت بیشتری برخوردار بود که در اثر این حوادث، تعداد زیادی کشته، مجروح یا زندانی شدند.
قیام پانزدهم خرداد، جوششی از طرف مردم بود که با هدف درهم کوبیدن رژیم سلطنت برگزار شد، گرچه به سرعت نتیجه قطعی نداد اما در تاریخ ماندگار شد.
عوامل رژیم حاکم به روش‌های گوناگون کوشیدند با استفاده از همه امکانات و از جمله رسانه‌های گروهی، جنبه اسلامی و مردمی را از آن بگیرند و جهت خارجی به این جنبش داده و افکار عمومی را فریب دهند اما این حماسه ماندگار شد و بستری از تحولات را رقم زد که به انقلاب اسلامی انجامید.
پس از قیام پانزدهم خرداد ۱۳۴۲، مطبوعات خارجی به صورت‌های مختلف و با تیترهایی درشت از این روز نام بردندو برای مثال روزنامه «دی ولت» در شماره ۱۲۹ خود نوشت که در تهران، صدها نفر کشته شده‌اند و دولت عَلَم، حکومت نظامی اعلام کرده و ارتش با تانک و مسلسل بر ضد طرفداران خمینی که علیه اصلاحات شاه دست به اعتراض زده، وارد عمل شده‌اند.
«روزنامه "الاهرام» مصر نیز نوشت ک: تهران در آتش خشم شعله ور شد، شدیدترین تظاهرات ضد شاه در ۱۵ خرداد برگزار شده است.
پس از واقعه پانزدهم خرداد ۱۳۴۲، با وجود سانسورهای شدید دستگاه شاه خبرهای دستگیری امام خمینی (ره) و قیام ۱۵ خرداد؛ در مدت کوتاهی تنها در سراسر کشور که به فراتر از مرزها گسترش یافت و موجی از نفرت و خشم بر ضد شاه به راه افتاد.
حوزه‌های علمیه نجف، کربلا و کاظمین، به حمایت از امام خمینی (ره)، تلگراف‌هایی به سران کشورهای اسلامی و سازمان‌های بین المللی مخابره و کشتار پانزدهم خرداد رژیم را به شدت محکوم کردندو تمام این جریان‌ها در حالی صورت می‌پذیرفت که در مطبوعات کشور هیچ خبری از حقایق و وقایع منعکس نمی‌شد.
جنبش پانزده خرداد، اگرچه واکنش طبیعی مردم مسلمان در برابر مصوبات خلاف اسلام رژیم و بازداشت امام خمینی (ره) بوداما، آزادی فوری ایشان را در برنداشت و از این رو اعتراض‌ها ادامه یافت و علمای طراز اول کشور نیز به صف معترضان پیوستند.
مراجع تقلید، اعلامیه‌ای مبنی بر مرجع تقلید بودن امام خمینی (ره) صادر کردندتا بر اساس قانون از محاکمه و تعرض مصون بماند و با انتشار این مطلب، رژیم خود به خود مجبور شد برای فرو نشاندن نارضایتی‌های عمومی، امام خمینی را در هجدهم فروردین ۱۳۴۳ آزاد کند.
قیام ۱۵ خرداد آثار عمیق و متعددی داشت که از جمله رهبری حرکت‌های مخالف رژیم را به مذهبی‌ها منتقل کرد و چپی‌ها را به حاشیه راند، کشتار مرد چهره مزدورانه شاه را که تا آن زمان تقصیرها را به گردن نخست وزیران می‌انداخت افشا کرد و انقلابیون پس از آن به راه‌های اصلاح طلبانه پشت کرده سرنگونی نظام سلطنتی را خواستار شدند.
خبرنگار مرکز اراک
/ ۶۰۱۳/ ۶۹۹۱/
