اگرچه مقطعی از امسال بارش‌های مطلوبی رخ داد اما نتایج آن موقتی است با گرم شدن هوا نباید مدیریت مصرف آب به فراموشی سپرده شود و راهبرد صرفه جویی به عنوان گفتمان رفتاری باید در تمامی بخش‌های جامعه نهادینه شود.
آب، خاک و هوا به عنوان منابع پایه توسعه، واژگان مهم پیشبرد برنامه‌های کلیدی در استان مرکزی محسوب می‌شود که توجه هدفمند به حفظ و استفاده صحیح از آنها تضمین کننده روند توسعه پایدار استانی است.
درسال های گذشته به دلیل توسعه نامتوازن و فرهنگ غلط استفاده از منابع زیرزمینی و شیوه‌های آبیاری در بخش کشاورزی شرایطی را برای استان مرکزی رقم زد که موجب شد اغلب دشت‌های استان در وضعیت قرمز اعلام شوند و ممنوعیت برداشت آب داشته باشند.
پدیده خشکسالی شدید نیز در سال‌های اخیر مزید برعلت بوده و علاوه بر افت شدید منابع آب زیرزمینی پیامدهای ناگوار دیگری چون نشست زمین، تغییر کیفیت آب سفرهای زیرزمینی و برهم خوردن ترکیب خاک را برای این استان در پی داشته است.
بندها و بندهای خاکی استان در بهار امسال میزبانی روان اب های سطحی حاصل از بارش‌ها را کردند و بعد از زمان طولانی شاهد پر شدن بودند اما همق معضل کم آبی هنوز باقیست و نداشتن برنامه در مصرف بهینه این منابع خداداد می‌تواند در کوتاه مدت باعث هدررفت آن شود.
۸۵ درصد آب مصرفی استان مرکزی با ۲۹ کیلومتر مربع وسعت و ۱۲ شهرستان از منابع زیر زمینی و ۱۵ درصد آن از روان آب‌های سطحی تأمین می‌شود.
سالانه از منابع زیرزمینی ۲ میلیارد و ۱۰۰ میلیون مترمکعب آب برداشت می‌شود و کسری مخزن آب زیرزمینی در دشت‌های این استان هرسال حدود ۲۳۵ میلیون مترمکعب است یعنی هر سال که می‌گذرد میزان مذکور از حجم ذخایر آبی زیرزمینی استان کاسته می‌شود که این فاجعه بار است.
۹۲ درصد از حجم آب مصرفی استان مرکزی در بخش کشاورزی، سه و نیم درصد در بخش صنعت و بقیه در بخش آشامیدنی مصرف می‌شود و با توجه به سهم بالای بخش کشاورزی، تکلیف نهادهای تصمیم ساز و اجرایی این حوزه در مدیریت آب و تسریع در روش‌های نوین ابیاری بسیار سنگین است.
مدیرکل هواشناسی استان مرکزی گفت: این استان در سال آبی جاری شاهد ۴۷۴ میلی متر بارش بوده که نسبت به میانگین، ۱۸۴ درصد افزایش یافته است.
«آرش بهاروند» افزود: تنها در فروردین ماه امسال حدد ۱۲۰ میلیمتر بارندگی در استان مرکزی رخ دادد که در مدت ۶۵ سال گذشته بی سابقه بوده است.
وی با تاکید بر برخی اظهار نظرها مبنی بر پیش بینی پایان دوره خشکسالی افزود: استان مرکزی دارای اقلیمی خشک و نیمه و خشک است و از سال ۸۱ درگیر خشکسالی بوده است.
مدیرکل هواشناسی استان مرکزی افزود: بارندگی مناسب یک تا ۲ ساله در کشور و استان مرکزی نمی‌تواند خشکسالی‌های اخیر را جبران کند و با توجه به حجم برداشت‌ها و شرایط مصرف ترمیم آسیب‌های کم آبی زمان بر است.
مسئول پیش بینی اداره کل هواشناسی استان مرکزی گفت: بارندگی در این استان امسال نسبت به بلند مدت ۱۰۶ درصد رشد داشته است.
«رضا مرادی» افزود: بارش‌های که از زمستان پارسال تا کنون صورت گرفته سال آبی مناسبی را نسبت به دوره خشکسالی رقم زده اما این موقتی است.
وی اظهار داشت: از مهرماه گذشته تاکنون شازند با ۹۳۰ میلیمتر بیشترین میزان باران را داشته و ساوه با ۲۸۸ میلیمتر کمترین باران را ثبت کرده است.
مسئول پیش بینی اداره کل هواشناسی استان مرکزی گفت: خنداب با ۵۳۸ میلیمتر، اراک با ۵۳۰ میلیمتر، کمیجان با ۵۰۹ میلیمتر و خمین با ۵۰۴ میلیمتر به ترتیب بیشترین میزان بارش را در سال زراعی تجربه کرده‌اند.
مدیرعامل آب منطقه‌ای استان مرکزی گفت: ۴۷۲ میلیمتر بارندگی از ابتدای سال آبی جاری تا کنون در این باریده است که این میزان بارش در نیم قرن اخیر بی سابقه بوده است.
«عزت الله آمره ای» افزود: میزان بارندگی‌ها در سال آبی جاری نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۱۳ و نسبت به بلند مدت ۷۵ درصد افزایش یافته است.
وی ادامه داد: حجم بارش‌ها از ابتدای سال آبی جاری در استان مرکزی تا کنون ۱۴ میلیارد مترمکعب و حجم روان آب‌ها به یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون متر مکعب رسیده است.
مدیرعامل آب منطقه‌ای استان مرکزی گفت: یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون مترمکعب از روان آب‌های استان مربوط به سال جاری و ۲۰۰ میلیون مترمکعب مربوط به سال قبل بوده است.
آمره ای خاطرنشان کرد: ۲ میلیارد و ۲۰۰ میلیون متر مکعب معادل ۲۰ درصد از حجم بارش‌ها در سفره‌های زیر زمینی نفوذ کرده که این امر از افت سالیانه آب در استان جلوگیری کرده است.
وی افزود: افت آب‌های زیر زمینی استان مرکزی در طول سال، ۲۰۰ میلیون متر مکعب است که بارش این میزان نزولات جوی در سال جاری از افت سفره‌های زیر زمینی جلوگیری کرده است.
مدیرعامل آب منطقه‌ای استان مرکزی میزان خروجی سد ساوه را ۹۵ و سد کمال صالح را ۲۰۰ میلیون مترمکعب عنوان کرد و گفت: نیاز است برای افزایش ذخیره سازی آب در پشت سد کمال صالح ارتفاع این سد افزایش یابد.
آمره ای یادآور شد: با توجه به میزان بارش‌های اخیر در استان مرکزی اکنون ۱۰۰ درصد حجم سدهای بزرگ استان از جمله سد ساوه و کمال صالح تکمیل و نسبت به سال گذشته رشد مناسبی داشته است.
وی گفت: جاری شدن سیلاب ۷۰ میلیارد ریال به بندها و سدهای خاکی استان مرکزی خسارت وارد کرده است.
مدیرعامل آب منطقه‌ای استان مرکزی افزود :۲ هزار و ۳۰۰ کیلومتر رودخانه در استان مرکزی وجود دارد که تاکنون نقشه ۶۰۰ کیلومتر این رودخانه‌ها آماده و در ۴۴۰ کیلومتر تعیین حریم بستر و لایروبی انجام شده است.
آمره ای ادامه داد: یک هزار و ۴۸۳ سد و بند در استان مرکزی وجود دارد که تمامی این سدها و بندها در چند روز بارش باران با همکاری فرمانداران و بخشداران مورد پایش قرار گرفتند.
مدیرعامل آب منطقه‌ای استان مرکزی توضیح داد: ۴۰۰ حلقه چاه غیرمجاز پارسال در راستای طرح احیا و تعادل بخشی چاه‌های بدون پروانه، بدون تنش اجتماعی در این استان مسدود شد.
آمره ای افزود: ۷۰ تا ۸۰ درصد پیش بینی‌های انسداد چاه‌های غیرمجاز در شهرستان‌های استان مرکزی سال گذشته محقق شد.
وی ادامه داد: شمار دستگاه‌های حفاری چاه‌های غیرمجاز در استان مرکزی از سال ۹۲ تا کنون روند کاهشی داشته و در طول سه سال گذشته هیچ چاه کشاورزی غیرمجاز در استان حفر نشده است.
مدیرعامل آب منطقه‌ای استان مرکزی گفت: ۲۴۳ کنتور هوشمند سال گذشته بر روی چاه‌های استان مرکزی نصب شده است که روند نصب این کنتورها کند است.
آمره ای افزود: انسداد ۲۸۰ حلقه چاه در سال جاری در استان مرکزی پیش بینی شده است که در ۶ ماه امسال تعیین و تکلیف شود.
وی ادامه داد: یک هزار و ۶۰۰ حلقه چاه فرم یک در استان مرکزی وجود دارد که ساماندهی ۶۰۰ حلقه آنها در دستور کار امسال است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان مرکزی گفت: بارش‌های مناسب امسال باعث شد تا تالاب میقان اراک با ۱۰۰ کیلومتر وسعت به طور کامل آبگیری شود.
آمره ای افزود: ۱۱۰ میلیون مترمکعب حجم ذخیره تالاب میقان است که تاکنون ۱۰۰ میلیون مترمکعب آن پرشده است.
وی اظهارداشت: این میزان ذخیره در طول ۴۰ سال اخیر کم سابقه است و تالاب میقان اراک اکنون دوران طلایی را در انباشت آب تجربه می‌کند.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان مرکزی گفت: ۱۸ مسیر ورودی به تالاب سیلاب‌های اخیر را به میقان اراک هدایت کرد و امکان جذب بیشتر آب در تالاب با توجه به شکل مخروطی وجود دارد.
آمره ای افزود: این تالاب ظرفیت ۲ برابر حجم موجود آب کنونی را دارد و هیچ خطری روستاهای اطراف و فرودگاه اراک را تهدید نمی‌کند و می‌تواند ۲۰۰ میلیون مترمکعب آب را در خود جای دهد.
وی اظهار داشت: ساختار لایه‌های خاک تالاب میقان اراک نفوذ ناپذیر است و با تبخیر آب تبدیل به شوری می‌شود اما می‌توان با حفر چاهای جذبی بر سر انتقال آب به تالاب از ظرفیت این منطقه بیشتر استفاده کرد.
مدیرعامل آب منطقه‌ای استان مرکزی گفت: در سال آبی جاری میانگین بارندگی‌های استان به ۴۳۰ میلی متر رسیده که نسبت به آمار درازمدت رشد ۹۰ درصد را نشان می‌دهد.
آمره ای افزود: حجم بارش‌های استان مرکزی چهار میلیارد مترمکعب بود که از این میزان ۸۰۰ میلیون مترمکعب آن در روخانه، سد، و چشمه‌ها جاری شد.
مدیر امور بهره برداری سد الغدیر ساوه نیز گفت: حجم ذخایر آب این سد به ظرفیت نهایی به بیش از ۲۷۷ میلیون مترمکعب رسیده و پس از ۲۲ سال این سد در حال سرریز است.
«جلال شاهرخ» افزود: میزان ورودی آب این سد اکنون ۵۰ مترمکعب در ثانیه است که حدود ۶ مترمکعب از این حجم برای شبکه آبیاری و کشاورزی اختصاص می‌یابد و برای تقسیم بقیه آب در صورت تداوم سرریز، برنامه ریزی می‌شود.
مدیر امور بهره برداری سد الغدیر گفت: حجم کنونی سرریز آب این سد حدود هشت تا ۱۰ متر مکعب بر ثانیه است.
استاندار مرکزی گفت: ۲۸۰ حلقه چاه غیرمجاز با رویکرد صیانت از سفره‌های آب زیر زمینی امسال در این استان مسدود می‌شود.
سید «علی آقازاده» افزود: انسداد چاه‌های غیرمجاز در این استان باید بر اساس اولویت و چاه‌هایی که بیشترین برداشت را از سفره‌های زیر زمینی دارند، انجام شود.
وی ادامه داد: ۴۰۰ حلقه چاه غیرمجاز سال گذشته در استان مرکزی مسدود شد که این مهم نشان از عملکرد مناسب شورای حفاظت منابع آب استان است.
استاندار مرکزی با یادآوری افزایش ۷۰ تا ۱۰۰ درصدی بارش‌ها در سال آبی جاری خاطرنشان کرد: با وجود افزایش بارش‌ها در این مدت مسئولان و مردم باید صرفه جویی در بخش آب شرب و کشاورزی را در دستور کار خود قرار دهند.
آقازاده یاد آورشد: ۳۳ دستگاه کنتور هوشمند سال گذشته بر روی چاه‌های دشت زرندیه نصب شده است در صورتی که در سال‌های پیش از آن، تنها ۳۳ دستگاه کنتور در این دشت، نصب شده بود.
وی ادامه داد: می‌طلبد که ۳۰ میلیارد ریال از محل اعتبارات صندوق بخش کشاورزی و تسهیلات بانکی توسط فرمانداران برای تجهیز چاه‌های بخش کشاورزی به کنتورهای هوشمند در شهرستان‌های استان مرکزی اختصاص یابد.
استاندار مرکزی گفت: یک میلیارد و ۳۰۰ میلیون متر مکعب آب در بارندگی‌های اخیر پشت بندها و سدهای خاکی استان ذخیره سازی شده است که ذخیره این میزان آب می‌تواند تحول بزرگی را در کشاورزی استان رقم بزند.
آقازاده افزود: سیلاب به برخی از این بندها و سدهای خاکی خساراتی وارد کرده که باید از محل اعتبارات شهرستان‌ها و امور روستایی استانداری مرکزی، این سدها بازسازی و تعمیر شوند.
معاون سیاسی، امنیتی و اجتماعی استاندار مرکزی گفت: ۲۸۰ حلقه چاه غیرمجاز به تفکیک هر شهرستان در ۶ ماه نخست امسال باید توسط فرمانداران استان ساماندهی شود.
«بهروز اکرمی» افزود: فرمانداران استان مرکزی باید ماهانه گزارش اقدام‌های خود در خصوص ساماندهی این چاه‌ها را به استانداری مرکزی ارائه کنند.
معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مرکزی نیز گفت: ۱۰۰ درصد ظرفیت‌های سازه‌های آبخیزداری منابع طبیعی و آبخیزداری این استان آبگیری شده است.
«رضا عظیمی» افزود: ۱۲ هزار و ۷۰۰ سد، آبگیر سنگی، ملاتی و خشکه چین با ظرفیت ۱۰۰ میلیون مترمکعب برای کنترل روان آب‌های سطحی در هر بار بارش استان مرکزی وجود دارد که در روزهای گذشته ۸۰ میلیون متر مکعب روان آب توسط این سازه‌ها کنترل و تغذیه شده است.
وی ادامه داد: با کنترل این میزان روان آب اکنون تمامی سازهای آبخیزداری استان مرکزی سرریز کرده‌اند.
معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مرکزی با یادآوری خسارت‌های جاری شدن سیلاب در برخی شهرستان‌های استان گفت: ۲ بند «دپویی» که دهه ۶۰ در شهرستان کمیجان ایجاد شده بود، تخریب و نیازمند بازسازی هستند.
عظیمی خاطرنشان کرد: در راستای مقابله سیلاب سال گذشته فعالیت‌های آبخیزداری در ۳۱ حوزه آبخیز استان مرکزی انجام و چهار بند خاکی، یک مورد سنگ و ملات، ۸۰ مورد گابیون بندی ایجاد و ۲ مورد بند خاکی نیز بازسازی شد.
وی ادامه داد: با اجرای این عملیات‌ها ۸۰۰ هزار متر مکعب به ظرفیت‌های آبخیزداری استان مرکزی افزوده شد.
معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مرکزی از اختصاص ۴۰۰ میلیارد ریال اعتبار برای اجرای طرح‌های آبخیزداری در سال جاری به این استان خبر داد و گفت: با تخصیص این اعتبارات بقیه طرح‌های آبخیزداری برای مقابله با سیلاب در سطح ۳۱ حوزه آبخیزداری استان اجرایی می‌شود.
عظیمی افزود: با توجه به اجرای طرح‌های آبخیزداری در سرشاخه رودخانه‌ها، ایجاد این سازه‌ها نقش مهمی در کاهش سرعت روان آب‌ها داشته و با ذخیره سازی رسوبات نقش مهمی در کاهش قدرت حمل و تخریب روان آب‌ها برعهده دارند.
وی یادآور شد: با وجود بارندگی ۷۰ میلیمتری در شهرستان اراک، ایجاد سازه‌های آبخیزداری در دره گردو و حوزه قره کهریز رواناب‌های این منطقه را کنترل و مانع از بروز تخریب در سطح این شهرستان شدند.
استان مرکزی با ۱۲ شهرستان و یک میلیون و ۴۱۴ هزار نفر جمعیت، یک و هشت دهم درصد وسعت کشور را به خود اختصاص داده که در نیم نگاهی به سهم بندی مصارف آبی حوزه کشاورزی با ۹۲ درصد نسبت به صنعت و آشامیدنی پیشتاز است و باید راهبردهای هدفمند در مدیریت اب با جدیت برای ان دنبال شود.
گزارش از معصومه ابراهیمی
۶۹۹۱/۶۰۱۳/
