بادگیر، هویتی غیرقابل سرقت

بافت تاریخی این شهر ۷۵۰ هکتار مساحت دارد که ۲۰۰ هکتار آن ۱۸ تیرماه ۱۳۹۶ در سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) ثبت جهانی شد.

با توجه به غنای یزد از لحاظ بناهای فرهنگی و تاریخی، تاکنون علاوه بر بافت تاریخی، چهار اثر دیگر شامل باغ‌های دولت آباد یزد و پهلوان پور مهریز و قنات‌های زارچ و حسن آباد در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.

استان یزد با یک میلیون و ۱۳۸ هزار نفر جمعیت در مرکز جغرافیایی ایران قرار دارد و دارای ۲ هزار و ۲۷۰ هکتار بافت تاریخی و ۶ هزار و ۵۰۰ اثر تاریخی و فرهنگی است که از این تعداد تاکنون، یک هزار و ۸۵۰ اثر به ثبت ملی رسیده است.

قنات و بادگیر از جمله نمادهای شاخص هویتی و تاریخی مردمان سخت‌کوش یزد است که هنر، تخصص و نوع معماری خاص آنها چشم هر گردشگری را به خود جلب می‌کند، هرچند قنات در اعماق زمین حفر می‌شود اما زیبایی بادگیرهایی که چون برج‌های استوار قد علم کرده با مشاهده تصویری از بالای شهر یزد به زیبایی نمایان است.

یزد در منطقه‌ای گرم و بیابانی واقع شده و ساکنان این دیار از گذشته‌های دور برای در امان ماندن از گرمای هوا به فناوری و سازه‌ای منحصر به فرد به نام «بادگیر» دست یافتند و آنها را در خانه و اماکن عمومی بنا کردند.

بلندترین بادگیر جهان در باغ دولت آباد یزد و بلندترین بادگیر چهارگوش مساجد جهان اسلام در مسجد امیرالمومنین (ع) شهر زارچ از توابع شهرستان یزد قرار دارد.

بادگیرها ستون‌های مرتفع چند ضلعی هستند که بر فراز ساختمان قرار می‌گیرند و دریچه‌هایی برای ورود باد دارند؛ باد از دریچه‌ها وارد ستون می‌شود و به درون بنا هدایت و دما را کنترل می‌کند.

زیر بادگیر و در فضای درون خانه معمولاً حوض آب قرار می‌گیرد، باد در برخورد با آب حوض، خنک‌تر و فضای درون خانه مطبوع‌تر احساس می‌شود.

به گفته مدیرکل میراث فرهنگی یزد، ۱۰ سال از تلاش برای ثبت جهانی بادگیرها با عنوان «ثبت فن‌آوری ساخت بادگیر» می‌گذرد اما باوجود ارسال پرونده به یونسکو، به دلیل مداخله و اعتراض نمایندگان کشورهای عربی به ویژه امارات متحده عربی تاکنون محقق نشده است.

اماراتی‌ها اخیراً با بهره گیری از «کریستیانو رونالدو» فوتبالیست مشهور پرتغالی تیزر تبلیغاتی ساخته و آن را به طور گسترده در رسانه‌ها و فضای مجازی منتشر کرده‌اند تا بلکه بتوانند به این شیوه بادگیر را به عنوان جزئی از فرهنگ و هویت کشور خود ارائه کنند.

اصالت تاریخی اثر یکی از اصول و ضوابط مهم تهیه پرونده برای ثبت آثار در فهرست میراث جهانی یونسکو است و بدون شک میراث فرهنگی و هویتی یک منطقه را نمی‌توان با پول تصاحب کرد یا به سرقت برد، اگر چنین شود فعالیت سازمان‌های معتبری چون یونسکو زیر سوال می‌رود.

تاکنون اظهار نظر و موضع رسمی از طرف مقام‌های یونسکو درباره اصالت فناوری ساخت بادگیر به عنوان یک اثر فرهنگی و تاریخی اعلام نشده و با توجه به محدودیت سهمیه برای ارسال پرونده ثبت اثر به یونسکو، باید دید مسئولان سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشورمان چه زمانی عزم خود را برای «ثبت فناوری ساخت بادگیر» جزم می‌کنند؟

ادعا و مداخله کشورها برای ثبت میراث اصیل ایرانی در حوزه‌های مختلف به نام خود به بادگیر ختم نمی‌شود و برای مثال، سال گذشته در حالی «چوگان» با تلاش همه جانبه مسئولان کشورمان به نام ایران در یونسکو ثبت شد که برخی کشورها از جمله جمهوری آذربایجان مدعی ثبت این رشته ورزشی به نام خود بودند.

*خبرنگار ایرنا مرکز یزد

۷۵۳۲/‏‬ ۲۰۴۷