آسیب شناسی بحران سیل

***

۷. احداث پرورش ماهی و کشاورزی در بستر رودخانه ها یا حریم مستقیم آنها به افزایش خسارت های اقتصادی و اجتماعی منجر شده است

۸. دست اندازی به تالاب های فصلی و دائمی در حاشیه رودخانه های دز، کارون و کرخه و مسدود کردن مسیل های طبیعی باعث پخش سیلاب در اراضی کشاورزی یا خانه های روستایی شده است.

9 . خسارت های زیست محیطی سیل در استان لرستان و مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست در این استان عبارت است از ۷۰ چشمه آبشخور طبیعی و دست ساخت، ۱۱۰ کیلومتر راه ارتباطی در مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست، خسارت به ساختمان های

محیط بانی و ادارات محیط زیست، خسارت به ایستگاه های سنجش آلودگی هوای شهرستان های دلفان، کوهدشت و پلدختر ،۷ پل ارتباطی در مناطق تحت مدیریت سازمان، خسارت به ساختمان اداره کل سازمان حفاظت محیط زیست، خسارت به تصفیه خانه های

صنعتی و شهری، خسارت به شبکه جمع آوری و ایستگاه های پمپاژ فاضلاب شهری، شکستگی خطوط اتیلن و گاز و فرآورده های نفتی به علت سیلاب، ریسک بالای شکستگی یا انفجار در خطوط انتقال فرآورده های نفتی به علت رانش زمین و آلودگی های احتمالی و خسارت به راه های دسترسی و محل های دفن پسماندهای شهری و روستایی.

آسیب شناسی بحران سیل

هرگونه اقدام هنگام وقوع بحران باید قبلاً و در زمان پیش از بحران برنامه ریزی شده باشد.این بخش از فعالیت مهمترین نقص در عملکرد دستگاه های اجرایی به ویژه وزارت نیرو وستاد بحران است. در واقع باید گفت تمام اقداماتی که در زمان وقوع بحران به ذهن مدیران در صحنه

می رسید، باید قبل از بحران پیش بینی و برنامه ریزی می شد.

مهمترین آسیب اجرایی – مدیریتی برای مهار سیلاب های اخیر نبود برنامه مدیریت سیلاب است.این موضوع به ویژه در مدیریت سیلاب استان های خوزستان، لرستان و گلستان به چشم می خورد. مهمترین اقدامات که باید در این زمینه صورت می پذیرفت (و البته برنامه ریزی آن قبل بحران انجام می شد و شبیه سازی های لازم صورت می گرفت) به شرح ذیل است:

1 . تهیه نقشه آسیب پذیری و خطرپذیری با توجه به سناریوهای مختلف وقوع سیلاب،

2 . شناسایی مناطق آسیب پذیر و تهیه نقشه های لازم برای مبنا قرار گرفتن برنامه ریزی های موقت و دائم آتی،

3 . استقرار سامانه هشدار سیل در مخازن سدها و رودخانه های پایین دست،

4 . پیش بینی ورودی به سد و نحوه رهاسازی بر اساس ورودی و ظرفیت پایین دست از مواردی است که باید برنامه ریزی شود،

5 . تهیه منحنی فرمان در رابطه با مهار سیلاب در مخازن سدها،

6 . بهره برداری از سدها و خالی نگهداشتن حجم کنترل سیلاب سدها و همچنین داشتن برنامه رهاسازی و مدیریت سیلاب از جمله اقداماتی است که باید پیش از وقوع بحران صورت می پذیرفت و پس از وقوع بحران بر اساس آن برنامه ریزی و عمل می شد،

7 . یکی از مهمترین آسیب ها

و سوءمدیریت ها در مدیریت سیلاب اخیر رها نکردن به موقع آب از مخازن سدها به ویژه مخزن سد کرخه است،

8 . تعیین محل های طبیعی برای انحراف و تسکین سیلاب

۹. اقداماتی که در خوزستان و گلستان برای پخش سیل در اراضی نیشکر، انفجار راه آهن و مواردی از این قبیل که پس از وقوع بحران انجام شد، باید قبل از وقوع بحران پیش بینی و برنامه ریزی می شد و در قالب دستورالعمل در اختیار ستاد مدیریت بحران قرار داشت،

10 . تعیین محل های اسکان موقت.

باید اشاره داشت:

تصمیم گیری های غلط و سیاستگذاری های نادرست و توجه نکردن به ارزیابی های زیست محیطی درخصوص موارد مختلف از جمله تغییر کاربری اراضی، تغییر مسیررودخانه، تخریب جنگلها و مراتع و احداث جاده ها و راه ها و..... همراه با مصادیق که منجر به ایجادخسارت شد، به تفکیک به شرح ذیل است:

1 . خشک کردن تالاب هورالعظیم؛ این در حالی است که هورالعظیم باید به صورت طبیعی حاوی آب باشد. دراین رابطه بارها با وزارت نفت و وزارت نیرو توسط سازمان محیط زیست مکاتبه و پیگیری شده است و لکن نتیجه ای

که حاصل شده است فقط در این حد بوده که در برخی ازمناطق تالاب به صورت محدود آبگیری صورت پذیرد تا مقدار گرد و غبار کاهش یابد.همچنین ایجاد جاده های دسترسی در داخل تالاب هورالعظیم از دیگر اقداماتی بوده که باعث افزایش خسارت سیلاب شده است.

2 . توجه نکردن به هشدارهای سازمان محیط زیست درخصوص لایروبی مصب رودخانه های ورودی به تالاب میانکاله، خلیج گرگان و دریای خزر که به عنوان یک راهکاربرای احیای این

تالاب ها معرفی شده بود. یکی از دلایل افزایش خسارت سیل در استان گلستان لایروبی نکردن مصب ورودی رودخانه به دریاست.

3 . آبخیزداری و حفاظت از مراتع، جنگل ها و پوشش گیاهی حوضه آبخیز (هشدارهایی که در خصوص تخریب جنگل های شمال و تغییر کاربری ها بارها داده شده است و لکن همچنان این تخریب ها ادامه دارد).یکی از مهمترین اقدامات در راستای حفاظت از آب و خاک کشور که مغفول مانده و مورد کم توجهی قرار گرفته، آبخیزداری و حفاظت از مناطق کوهستانی و سرچشمه های رودخانه هاست. چرای بی رویه دام، کشاورزی غیراصولی و به ویژه توسعه کشت دیم، تخریب جنگل ها و … از مواردی است که باعث از بین رفتن حوضه های آبخیز می شود.

تبعات این موضوع افزایش شدت سیلاب، فرسایش خاک و افزایش رسوب، از بین رفتن خاک و تهدید حیات آبخیزنشینان و … است. حجم بالای گل و لای (رسوب) همراه با سیلاب که شدت تخریب آن را چندین برابرکرده، گواه موضوع توجه نکردن به حفاظت از حوضه های آبخیز است. دلایل این بی توجهی هم در حوزه تأمین مالی و هم در حوزه حکمرانی است.

متولی این موضوع وزارت جهادکشاورزی است که در یک بخش این وزارتخانه به دنبال توسعه دام و کشاورزی و افزایش تولید بوده و در بخش دیگر دنبال حفاظت هستند. سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری که معمولاًبخش اول قدرت بیشتری دارد. در حوزه تخصیص اعتبارات هم معمولاً ضعیف ترین بخش این موضوع است. در خصوص این اقدام نباید از نقش مردم غافل شد. یکی از دلایل عدم توفیق دراین حوزه عدم همکاری و ایجاد تنش های اجتماعی در این گونه موارد است.

۴. حفظ حریم و بستر رودخانه در محدوده دشت و به ویژه در مناطق مسکونی.تعیین بستر و حریم رودخانه ها و بعد از آن آزادسازی و صیانت از این حریم ها از وظایف وزارت نیرو است که متأسفانه به صورت جدی دنبال نشده است.یکی دیگر از دلایل افزایش خسارت ها و تخریب ناشی از سیل رعایت نکردن حریم رودخانه هاست که علاوه بر افزایش خسارت به این محدوده ها باعث اختلال در جریان رودخانه و کندی تخلیه سیلاب از رودخانه هم می شود.این موضوع از مواردی است که باید به صورت جدی دنبال می شد که متأسفانه مغفول مانده است. درخصوص این اقدام هم مشارکت مردم بسیار مهم است و یکی از دلایل عدم توفیق در این حوزه همکاری نکردن مردم و ایجاد تنش های اجتماعی در این گونه موارد بوده است.

۵. حفاظت و نگهداری مسیر رودخانه در قالب اقدامات مهندسی رودخانه (اقدام غیرسازه ای برای پیشگیری و کنترل بحران).بهسازی حریم و بستر رودخانه، تثبیت دیواره ها و لایروبی و … که در ادبیات جهانی تحت عنوان مهندسی رودخانه رواج دارد ازجمله اقدامات مهم در زمینه پیشگیری و کنترل سیلاب بوده که متأسفانه در دو دهه اخیر توجه جدی به آن نشده است. این موضوع به ویژه در سیلاب گلستان نقش جدی و مهم داشت.

ادامه دارد....

منبع: روزنامه اطلاعات، چهارشنبه ۲۲ خرداد ۹۸

ایرنا مقاله ** ۱۱۹۴