گنبد نمکی بستک در کوه‌های شرقی شهر قرار دارد و از مخلوط خاک‌های سرخ، نمک، مارن، سنگ‌های آتشفشانی اسیدی و سنگ‌های سازند به وجود آمده که همین تنوع باعث ایجاد شدن ترکیب رنگ بسیار زیبا در این گنبد شده است.
این سنگ‌ها بر اثر فرسوده شدن سنگ‌های گنبدی و ناودیس‌های حاشیه‌ای به وجود آمده‌اند و دارای جذابیت گردشگری است.
هرچند در فرهنگ شفاهی و باور عامه، شوری نمک محافظت کننده از چشم زخم است اما به نظر می‌رسد این بار انبوه سنگ‌های بانمک نیز نتوانسته این عرصه طبیعی را از آسیب مصون نگاه دارد و شیارهایی که بیل مکانیکی در دل این محدوده انداخته اثبات می‌کند باورهای قدیمی برای پاسداشت داشته‌ها کافی نیست و تدبیر جدید باید در این میانه پادرمیانی کند.
از زمان آغاز بحث و جدل‌ها درباره گنبدهای نمکی بستک یکی دو نکته اصل موضوع را به حاشیه برد و مانع از آن شد تا این ماجرا با نگاهی اساسی و اصولی مورد واکاوی قرار گیرد.
ی کی از این حاشیه‌ها جدلی بی دلیل درباره محدوده فعالیت معدنی و محل گنبدهای نمکی است.
در این میان کار به جایی رسید که انتشار تنها یک تصویر اشتباه از یک گنبد نمکی در جایی دیگر از سوی یک فعال زیست محیطی در تهران این بهانه را به دست افرادی معدود داد تا مدافعان حریم گنبدهای نمکی را به دروغ گویی متهم کنند و از بیخ و بن منکر وجود گنبدهای سر بر آسمان زده بستک شوند.
این انکار در شرایطی که تنها به فاصله پنج دقیقه پیاده روی از محل استقرار کنونی بیل مکانیکی سنگ‌های رنگین کمانی خود را نمایان می‌کردند، شبهه‌های زیادی درباره دلیل و انگیزه واقعی انکارها به وجود آورد که در جای خود باید درباره این انگیزه‌ها شفاف سازی شود.
این در حالیست که دهها عکس و فیلم و دو مرحله حضور فرماندار بستک در دل گنبدهای رنگی و نمکی جای کوچک‌ترین تردیدی در این باره باقی نمی‌گذاشت.
اما واقعیت اینست که دعوا درباره فاصله گنبدهای نمکی و معدن مورد اکتشاف از آن جهت بیهوده بود که اصولاً تمرکز دو نوع فعالیت متفاوت صنعتی و معدنی و گردشگری در یک محل غیرممکن است.
حتی اگر فرض را بر این بگذاریم که فعالیت معدنی به طور مستقیم گنبدهای نمکی و رنگین را تخریب نمی‌کند، اما بدیهی است گردشگران از حضور در منطقه‌ای که صدای انفجارهای معدنی و رفت و آمد دهها کامیون آرامش آن را بر هم خواهد زد خودداری می‌کنند.
این وضعیت در تناقض آشکار با اسناد بالادستی است که گردشگری را به عنوان محور توسعه هرمزگان مورد تاکید و تصریح قرار داده است.
در فضای مجازی و رسانه‌ها چه گذشت
پس از انتشار عکس‌ها و نوشته‌های دل نگرانان گنبدهای نمکی در فضای مجازی، معاون رئیس جمهوری و رئیس سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کشور از اولین افرادی بود که به این موضوع واکنش نشان داد.
علی اصغر مونسان بلافاصله خبر از توقف عملیات اجرایی در این گنبد نمکی خبر داد و گفت: " پس از کسب خبر بلافاصله اقدام‌های لازم برای توقف عملیات اجرایی انجام شد و در حال رایزنی برای ابطال مجوز صادره از اداره صنعت معدن استان هستیم."
وی این مطلب را در پاسخ به خبری که در توئیتر توسط یکی از کاربران مبنی بر این گنبد نمکی یکی از زیباترین جاذبه‌های هرمزگان برای استخراج به بخش خصوصی واگذار شده است، بیان کرد.
البته نقش فرماندار بستک در توقف عملیات بسیار پررنگ بود و شمس‌الدین قتالی به عنوان نماینده عالی دولت در شهرستان اجازه ادامه فعالیت معدنی در منطقه را نداد و تصمیم گیری قطعی را نیز به بعد از بازدید از محل موکول کرد.
در این فاصله برخی مسئولان دیگر استانی نیز خواسته یا ناخواسته در معرض مصاحبه قرار گرفته و اظهارنظرهایی کردند که یا محافظه کارانه و دو پهلو بود و در برخی موارد نیز پیچیدگی‌های ماجرا و حساسیت جمعی از اهالی بستک را بیشتر کرد.
به عنوان نمونه یکی از مسئولان در اظهارنظری غیررسمی به یکی از خبرنگاران گفته بود این گنبدها در استان هرمزگان نبوده و در بوشهر هستند.
این اظهارنظر غیرآگاهانه موجب روانه شدن سیلی از عکس‌ها و فیلم‌ها و شواهد درباره اصالت و موقعیت کوه‌ها و گنبدهای رنگین و نمکین بستک به فضای رسانه‌های رسمی و غیررسمی شد.
فعالیت گنبد نمکی بستک متوقف شده و قرار است بازدید شود
معاون فنی حفاظت محیط‌زیست هرمزگان نیز با اشاره به اینکه تعدادی از گنبدهای نمکی از جمله گنبد نمکی خرسین جاذبه گردشگری داشته و حتی به ثبت رسیده گفت: در حال حاضر فعالیت معدن گنبد نمکی بستک متوقف شده و قرار است بازدیدی در این خصوص بگیرد تا نظر نهایی صورت بگیرد.
میثم قاسمی اذعان داشت: هرمزگان دارای ۷۰ گنبد نمکی است که به تمام آنها اشراف کامل نداریم.
وی یاد آور شد: تا جایی که بتوانیم به دنبال حفظ جاذبه‌های گردشگری از جمله گنبدهای نمکی هستیم
قاسمی ۱۸ خرداد اظهار داشت: ظرف مدت یک هفته از گنبدهای نمکی بستک بازدید و نتیجه آن را اعلام خواهد کرد که تاکنون چیزی در این باره نتیجه این بازدید احتمالی به رسانه‌ها اعلام نشده است.
او پیش از این نیز درپاسخ به این پرسش که تکلیف گنبدهای ارزشمند نمکی بستک به عنوان یک اثر طبیعی چه می‌شود و چرا در حوزه مناطق حفاظت شده قرار نمی‌گیرد گفته بود: ما مناطق ارزشمند بسیاری داریم که جزو مناطق حفاظت شده نیستند و برای قرار گرفتن در منطقه حفاظت شده دو وزارتخانه جهاد کشاورزی و صنعت و معدن هم باید نظر موافق بدهند و تائید کنند.
مردم از آسیب دیدن گنبدهای نگرانند
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان هرمزگان نیز در این باره به یکی از رسانه‌ها گفت: مردم منطقه نگرانند که اکتشاف و بهره‌برداری از معدن به این گنبدهای نمکی آسیب برساند و ما متوجه شدیم عملیات خاکبرداری در این منطقه آغاز شده که از طریق فرمانداری بستک و فعالان و دوستداران میراث فرهنگی، گردشگری و محیط زیست پیگیر ماجرا شدیم و با دستور فرماندار عملیات خاکبرداری متوقف شده است.
به گفته رضا برومند کارشناسان میراث فرهنگی در حال پیگیری هستند این موضوع هستند که معدن در عرصه و حریم گنبدهای نمکی هست یا نه و اگر در حریم باشد بطور قطع متوقف خواهد شد و در غیر این صورت طبق قوانین به کارشان ادامه خواهند داد ضمن آنکه فرماندار به عنوان رئیس شورای تأمین شهرستان می‌تواند درباره ادامه یا متوقف شدن کار تصمیم گیری کند.
وی یادآور شد: افرادی که متقاضی بهره‌برداری معادن هستند استعلام‌هایی را از دستگاه‌های متولی از جمله میراث فرهنگی می‌گیرند که در این مورد خاص در حال بررسی هستیم که طی دوسال گذشته برای فعالیت معدنی در گنبدهای نمکی بستک استعلامی شده است یا خیر.
برومند یادآور شد: با مسئولان سازمان مرکزی میراث فرهنگی هم صحبت شده و قرار است کارشناسانی از آنجا روانه بستک شوند و موضوع مورد ارزیابی دقیق قرار بگیرد و از موارد مشابه نیز جلوگیری شود.
وی درباره اینکه آیا گنبدهای نمکی بستک در فهرست انتظار ثبت جهانی یونسکو هستند، اظهار داشت: در تماس با سازمان میراث فرهنگی اعلام شد که گنبدهای نمکی در فهرست انتظار ثبت جهانی قرار دارد اما هنوز اطلاعات آن ارسال نشده که پیگیری برای ارسال اطلاعات نیز در دستور کار است.
برومند تصریح کرد: فرض بر این است که این گنبدها با چند سال فاصله عقب یا جلوتر به طور قطعی ثبت جهانی خواهند شد و هرگونه تعرض به عرصه و حریم آنها ممنوع است.
وی با اشاره به اینکه اگر معدن در عرصه و یا حریم گنبدهای نمکی باشد به طور قطعی این اداره برای ابطال مجوزها اقدام قانونی را انجام خواهد داد و اگر این معدن در عرصه و حریم نباشد مسائل دیگری است که در کمیته‌ی چهارجانبه به آن خواهیم پرداخت.
گنبدهای بستک زیبا و منحصر به فرد است
اما در میان مسئولانی که پیرامون گنبد نمکی اظهار نظر کرده‌اند، فرماندار بستک تنها فردی است که از نزدیک این محل را دیده و به خوبی با موقعیت آن آشناست.
شمس الدین قتالی برای بازدید از منطقه مورد مناقشه در دو نوبت جداگانه به کوه زد و از جبهه جنوبی و شمالی کوه‌های رنگین بازدید کرد.
وی پس از این بازدیدها و مشاهده‌های مستقیم ضمن اظهار شگفتی از زیبایی‌های منحصر بفرد منطقه مورد مناقشه از مدیران استان خواست بدون اطلاع کافی در این باره اظهار نظر نکنند و موجب افزایش تنش و نگرانی مردم نشوند.
قتالی در دومین عزیمت به گنبدهای نمکی به خبرنگار اعزامی ایرنا گفت: اکنون که نسبت به ویژگی‌ها و جذابیت‌های کوه‌های رنگی مطمئن شده‌ام گزارشی درباره قابلیت‌های این منطقه برای تبدیل شدن به یکی از بهترین مراکز ژئوتوریسم کشور به استاندار خواهم داد.
وی تصریح کرد: جاده دسترسی مناسب، فاصله اندک از مسیر آسفالت و جاده اصلی و نزدیکی به منطقه مسکونی از مزیت‌های منحصر بفردی است که می‌تواند گنبدهای نمکی بستک را به قطب گردشگری غرب هرمزگان و جنوب کشور تبدیل کند.
نماینده عالی دولت در شهرستان بستک یادآور شد: استفاده از این ظرفیت می‌تواند برای بستک شهرت کشوری و حتی بین المللی به همراه داشته باشد که قابل مقایسه با منافع احتمالی استخراج نمک نیست.
قتالی اضافه کرد: استخراج نمک از کوه در استان‌هایی که دسترسی مستقیم به دریا ندارند توجیه دارد اما در استان هرمزگان با ۱۲۰۰ کیلومتر نوار ساحلی که در بسیاری نقاط آن می‌توان با کمترین هزینه نمک استخراج کرد جای سوال دارد.
گفته‌های منطقی فرماندار بستک درباره امکان استحصال آسان نمک از دریا فرضیه‌های دیگری درباره احتمال انگیزه‌های دیگری جز برداشت نمک از فعالیت‌های معدنی در منطقه مورد بحث به وجود می‌آورد.
این فرضیه‌ها با اطلاع از گفته‌های افرادی که از سال‌ها قبل در مناطقی دیگر از شهرستان بستک مشغول استخراج نمک از معدن هستند تقویت می‌شود.
یکی از مدیران معدن شناخته شده‌ای در بستک در این باره گفت: با وجود ۱۰ سال استخراج نمک هنوز نمی‌توانیم ادعا کنیم به سودآوری رسیده‌ایم.
وی که شناخت مناسبی از منطقه مورد مناقشه در گنبد نمکی داشت اظهار داشت: حدود ۱۰ سال قبل منطقه فتویه که گنبد نمکی در آن واقع است برای برداشت نمک به ما پیشنهاد شد اما متخصصان زمین شناسی حداکثر خلوص سنگ نمک آن را بین ۵۰ تا ۷۰ درصد برآورد کردند که همین موضوع موجب شد از فعالیت معدنی در آن منطقه منصرف شویم.
این مدیر معدنی که مایل نبود نامی از وی برده شود اظهار داشت: سنگ معدنی که هم اکنون در حال استخراج آن هستیم دارای خلوص بالای ۹۵ درصد است و با این وجود نتیجه اقتصادی کار رضایت بخش نیست و جای تعجب است که استخراج در منطقه‌ای با سنگ‌هایی که خلوص ۷۰ درصد دارند چگونه می‌تواند توجیه داشته باشد.
وی اضافه کرد: استخراج نمک از کوه در این منطقه مستلزم انفجارها و تخریب‌های زیاد است و به عنوان مثال باید ۷۰ هزار تن تخریب انجام شود تا بتوان پنج هزار تن نمک را به کارخانه فرستاد.
این درحالیست که نزدیکترین کارخانه استخراج نمک از سنگ به فتویه، داراب در استان فارس در فاصله تقریبی ۵۰۰ کیلومتری است که آنها هم بیشتر از معادن منطقه خود تغذیه می‌شوند.
مجموعه این گفته‌ها و استدلال‌ها فرضیه دیگری را تقویت می‌کند که حتی اگر ضعیف باشد باید از سوی متولیان مورد توجه قرار گیرد.
"پیریت " یکی از کانی‌هایی است که در منطقه مورد بحث مشاهده شده و با وجود شباهت ظاهری با طلا ارزش اقتصادی چندانی ندارد.
اما این فلز زیبا و بی بها از گذشته‌های دور افرادی را به اشتباه انداخته تا جایی که به آن لقب طلای ابلهان داده‌اند.
داستان اصلی و خاستگاه طلای ابلهان
طلای ابلهان برای اولین بار در انگلیس و حدود سال ۱۵۰۰ میلادی پیدا شد ولی کم کم مشخص شد که معدن اصلی آن در آمریکاست.
در آن زمان تمام کسانی که این فلز را پیدا می‌کردند، آن را با طلا اشتباه گرفته و درصدد فروش آن برمی آمدند و از آنجا بود که نام «طلای ابلهان» را روی این فلز گذاشتند.
اما برخی نیز بر این باورند که هر کجا " پیریت " مشاهده شود احتمال رسیدن به طلای واقعی نیز وجود دارد.
تنها نتیجه این باور که هیچگاه به طور قطعی به اثبات نرسیده بر جای ماندن زخم‌های غیرقابل التیام زمین از کند و کاوه‌ای کوچک و متوسط و جراحت‌های غیرقابل جبران از انفجارهای معدنی ایجاد شده از سوی جویندگان طلاست.
سرمایه گذار گناهکار نیست
با وجود تمام مسائل گفته شده نمی‌توان سرمایه گذار معدن نمک را مقصر و گناهکار دانست.
واقعیت این است که دارنده پروانه اکتشاف (که تا آخرین لحظات آماده شدن گزارش تماس و ارتباط با وی امکان پذیر نشد) فارغ از حرف و حدیث‌ها درباره چگونگی دریافت پروانه اکتشاف هم اکنون دارای پروانه اکتشاف قانونی است.
در حقیقت منابع طبیعی و میراث فرهنگی و صنعت، معدن و تجارت مجموعه‌هایی هستند که باید در این زمینه پاسخگو باشند و شفاف سازی کنند.
به عنوان مثال میراث فرهنگی باید پاسخ دهد چرا آن قدر سرگرم صدور مجوز برای سفره خانه‌های سنتی و دیگر فعالیت‌ها بوده که ثبت گنبد نمکی و تعیین حریم و عرصه آن مورد غفلت واقع شده است.
آن هم در شرایطی که این منطقه می‌تواند قابلیت ثبت جهانی داشته باشد و حداقل ۶ ماه از سال پذیرای علاقمندان به ژئوتوریسم از سراسر ایران و جهان باشد.
هنوز فرصت هست
اما حالا به مصداق ضرب المثل "عدو شود سبب خیر" این منطقه با تکاپوی علاقمندان طبیعت و فعالان فرهنگی مورد توجه قرار گرفته و همه متوجه اهمیت و حساسیت گنبدهای نمکی شده‌اند و می‌توان جلوی ضرر را از همین جا گرفت.
برای این کار می‌توان با معرفی یک پهنه معدنی دیگر به سرمایه گذار و دادن تسهیلاتی، هزینه‌های وی را جبران کرد و از مخدوش شدن گنبدهای نمکی بستک به عنوان شناسنامه هویتی طبیعی منطقه جلوگیری کرد.
در صورت برنامه ریزی درست و اصولی و حرکت به سمت تبدیل گنبدهای نمکی به کانون ژئوتوریسم، ارزش افزوده مادی و معنوی و فرهنگی آن با برداشت نمک که ساده‌ترین و سهل انگارانه ترین استفاده از این عرصه است غیرقابل مقایسه خواهد بود.
رونق گردشگری طبیعی در این بهشت رنگی و سنگی تا سال‌ها یار اقتصادی و فرهنگی منطقه خواهد بود و در پایان باید گفت:
یار مفروش به دنیا که بسی سود نکرد آنکه یوسف به زر ناسره بفروخته بود و به واقع گنبدهای نمکی بستک در زیبایی، یوسف کوه‌های ایران است.
شهرستان بستک در ۲۲۰ کیلومتری شمال غربی هرمزگان واقع شده است.
گزارش از: هومن محمدکرمی
۲۰۹۴ /۶۰۴۸
نظر شما