امام رضا (ع) حدود هزار و ۲۵۰ سال قبل در سال ۱۴۸ هجری قمری در شهر مدینه به دنیا آمد. پدر ایشان امام موسی بن جعفر (ع) امام هفتم شیعیان و مادرشان بانویی بزرگوار و خردمند به نام نجمه بود.
حضرت امام رضا علیه السلام پس از شهادت پدر بزرگوارش، در سال ۱۸۳ هجری در ۳۵ سالگی به امامت رسید. مامون خلیفه عباسی که از قدرت و نفوذ امام رضا (ع) در میان مردم هراس داشت به بهانه انتخاب ایشان به ولایت عهدی، امام رضا (ع) را از مدینه به مرو مرکز خلافت خود فرا خواند.
هجرت امام رضا (ع) یک مهاجرت سیاسی اجباری بود که در سال ۲۰۰ هجری انجام شد و مامون دستور داد امام رضا (ع) را از مسیر بصره، اهواز و فارس به مرو ببرند. در این مسیر امام رضا (ع) از شهرهای نباج، بصره، اهواز، اربق (اربک)، ارجان (بهبهان)، ابرکوه (ابرقوه)، ده شیر (فراشاه)، یزد، قدمگاه خرانق (مشهدک)، رباط پشت بادام، نیشابور، قدمگاه نیشابور، ده سرخ، توس و سرخس گذشتند و به مرو رسیدند.
در جریان هجرت امام رضا (ع) و استقبال مردم از ایشان در نیشابور و بیان حدیث سلسلة الذهب، حکومت عباسی به شدت وحشت زده شد.
هرچند در مورد تاریخ ورود امام رضا (ع) به نیشابور اختلاف نظر وجود دارد و برخی این زمان را به اوایل زمستان نسبت می‌دهند اما به هر حال استقبال پرشور و بیان حدیث گهربار سلسله الذهب برگ زرینی در تاریخ نیشابور است تا هرسال دهم تیرماه شاهد برگزاری برنامه‌های سالروز ورود امام رضا (ع) به نیشابور باشیم.
امام رضا (ع) در این روز در اجتماع هزاران نفری مردم مشتاق آن روز نیشابور در حالی که سوار بر هودج بودند فرمودند پدرم موسی کاظم به نقل از پدرش جعفر صادق از پدرش محمد باقر از پدرش علی زین العابدین از پدرش حسین از پدرش علی بن ابی طالب و ایشان از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم و ایشان از جبرئیل به من گفت شنیدم پروردگار سبحانه و تعالی می فرماید: "کلمه لا اله الا الله دژ من است هر که آن را بگوید به دژ من وارد گشته است و آنکه به دژ من وارد شده از عذاب من ایمن و آسوده است. "سپس پرده هودج را افکندند و رفتند و پس از چند گامی که هودج حرکت کرد دوباره پرده را کنار زدند و فرمودند: البته این امر شرط و شروطی دارد و من از شروط آن هستم.
راویان این حدیث همگی امامان معصوم هستند تا به پیامبر (ص) و جبرئیل و سرانجام به خداوند می‌رسد. به همین دلیل این حدیث را "سلسلة الذهب" به معنای "زنجیرۀ زرّین" توصیف و نام گذاری کرده‌اند. طبق برخی گزارش‌ها، همزمان با نقل حدیث، بیش از بیست هزار نفر آن را مکتوب کردند.
حدیث سلسله الذهب چکیده قرآن و پیام همه پیامبران و انبیا است
پژوهشگر و عضو هیأت دایرة المعارف نیشابور به خبرنگار ایرنا گفت: بیان حدیث سلسله الذهب در این شهرنشان دهنده ظرفیت و استعدادهای موجود در نیشابور آن زمان است چون امام رضا (ع) در طول مسیر سفرشان از مدینه به مرو از شهرهای مختلفی عبور کرده‌اند و این فرصت را داشته‌اند که این حدیث را در جای دیگری نیز بیان کنند.
حسن نظریان افزود: حدیث سلسله الذهب چکیده قرآن و پیام همه پیامبران و انبیا است که حضرت رضا (ع) در پاسخ به درخواست بزرگان نیشابور این حدیث را که مورد اتفاق نظر اهل سنت و شیعیان است بیان می‌کند.
وی ادامه داد: در آن زمان نیشابور یکی از مراکز بزرگ اهل سنت بود و بیشتر جمعیت آن سنی بودند و شیعیان در اقلیت قرار داشتند با این حال همه راویان این حدیث از بزرگان اهل سنت هستند.
این پژوهشگر تاریخ نیشابور گفت: در جریان حضور امام رضا (ع) در نیشابور دو رویداد مهم اتفاق افتاد یکی اینکه ایشان به زیارت امامزاده محروق می‌روند که نشان دهنده جایگاه این امامزاده است و دیگر بیان حدیث سلسله الذهب است که بر اساس گمانه زنی‌ها مکان بیان این حدیث در محلی واقع در جنوب تپه ترب آباد نیشابور است که در آن زمان بازار بوده است.
نظریان افزود: شایسته است در این مکان با همکاری دستگاه‌های متولی و هنرمندان یک نماد و نشان فرهنگی طراحی، ساخته و نصب شود و در رسانه‌ها نیز به این موضوع پرداخته شود که حضرت رضا (ع) در فاصله شش هزار کیلومتری بین مدینه و مرو شهر نیشابور را برای بیان این حدیث انتخاب کردند و تنها مردم نیشابور را شایسته این هدیه دانستند.
وی اضافه کرد: در کتاب "جغرافیای تاریخی هجرت امام رضا از مدینه تا مرو" کل مسیر حرکت حضرت امام رضا (ع) مورد مطالعه قرار گرفته و در همین کتاب به نقل از منبعی دیگر زمان ورود حضرت رضا به نیشابور دهم تیر ماه ذکر شده البته آستان قدس رضوی نیز پژوهشی در این مورد انجام داده که نتیجه آن با این تاریخ تطابق ندارد.
همایش سالروز ورود امام رضا (ع) باید در اندازه فرا ملی برگزار شود
استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد نیشابور هم گفت: ویژه برنامه‌های سالروز ورود امام رضا علیه السلام نسبت به سالهای قبل گسترش پیدا کرده اما این برنامه‌ها در حد یک روز ملی نیست در حالی که این همایش باید در حدی فرا ملی برگزار شود.
دکتر مهدی نوروز افزود: با توجه به اینکه بیان حدیث گهربار سلسله الذهب از زبان مبارک امام رضا (ع) در طول مسیر هجرتشان تنها در نیشابور اتفاق افتاده این واقعه تاریخی مختص نیشابور است و باید از این ظرفیت، کمال بهره و استفاده را برد.
وی ادامه داد: در این راستا ایجاد یک دبیرخانه دائمی برای برگزاری هرچه بهتر برنامه‌های سالروز ورود امام رضا (ع) به نیشابور و یک کتابخانه تخصصی ضروری است.
استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد نیشابور گفت: بدین ترتیب همه کسانی که درباره امام رضا (ع) در ایران و خارج از ایران تالیفاتی دارند آثارشان شناسایی و در این کتابخانه جمع آوری می‌شود و از این پس هر کس بخواهد در این مورد تحقیقی انجام دهد می‌تواند به این مرکز مراجعه کند و از طرف دیگر با فراخوان و دعوت از اساتید، محققان و پژوهشگران ایرانی و غیر ایرانی و برگزاری نشست‌ها و سمینارهای علمی برنامه‌های سالروز امام رضا (ع) در سطح ملی و بین المللی برگزار شود.
دکتر نوروز گفت: حدود ۱۳ سال است که برنامه‌های سالروز ورود امام رضا (ع) به نیشابور در حال برگزاری است و از سال گذشته جنبه علمی این مراسم بیشتر مورد توجه قرار گرفته و این همایش ظرفیتی در حد ملی و بین المللی دارد و باید بخش‌های علمی، معنوی و مستند آن تقویت شد.
هجرت امام رضا (ع) تاریخی و تمدن ساز بود
دکتر هادی بکائیان پژوهشگر تاریخ و نیشابور شناس نیز گفت: خراسان در آن زمان دارای چهار رَبع یا در اصطلاح ناحیه شامل مرو، بلخ، هرات و نیشابور بوده است و نیشابور مرکز این نواحی محسوب می شده است.
وی اظهار داشت: حضرت رضا (ع) ظاهراً به دلیل همین اهمیت اداری و سیاسی نیشابور این شهر را برای بیان حدیث سلسله الذهب انتخاب کرده اند.
او اضافه کرد: نقل مکان اجباری امام رضا (ع) از مدینه به مرو تأثیر عمیقی بر افکار عمومی داشت و می‌توان آن را یک هجرت تاریخی و تمدن ساز نامید که آن حضرت به خوبی از این فرصت برای آگاه سازی جامعه استفاده کرد.
این پژوهشگر تاریخ و نیشابور شناس گفت: حضور حضرت رضا (ع) در نیشابور موقعیت و امکان بی نظیری در حوزه گردشگری مذهبی فراهم کرده است که باید بر روی آن برنامه ریزی و سرمایه گذاری کرد ضمن اینکه از ثبت این روز به عنوان یک روز ملی نباید غافل بود.
بکائیان افزود: در این راستا تعیین و جانمایی جاده ولایت که مسیر حرکت امام رضا (ع) را نشان می‌دهد نیازمند توجه بیشتر است و با تغییراتی که در این مسیر به وجود آمده بخشی از ظرفیت‌های نیشابور مغفول مانده است.
از حرکت تاریخی امام رضا (ع) در نیشابور نشانی نیست
استاد تاریخ تمدن دانشگاه فردوسی مشهد نیز در این خصوص گفت: نقاط عطف هجرت امام رضا (ع) یکی بیان حدیث سلسله الذهب در شهر نیشابور به درخواست عالمان و بزرگان و همچنین برگزاری مناظره در شهر مرو با بزرگان ادیان و مذاهب و دانشمندان است.
سید جواد ارشادی نیا افزود: با نقشه توطئه آمیز مامون، امام رضا (ع) در معرض یک تهدید قرار گرفت اما آن حضرت با تدبیر از این تهدید بیشترین استفاده را کردند و به نوعی این تهدید را تبدیل به فرصت کردند.
وی اضافه کرد: امام رضا (ع) در طول این سفر هر جا که فرصت و موقعیتی پیش آمد به آگاه سازی جامعه پرداختند و این مسیر هجرت به دلیل آثار و برکاتی که داشته یک مسیر تمدن ساز است و امروز نیز قدمگاهها و نشانه‌هایی از هجرت آن حضرت داریم که منبع الهام و حاوی پیام‌هایی برای مردم است.
او ادامه داد: از حرکت تاریخی امام رضا (ع) در نیشابور نشان و یادمانی نیست و باید نمادها و یادمان‌هایی از حدیث سلسله الذهب و وقایعی که در طول حضور آن حضرت در نیشابور اتفاق افتاده ساخته و پرداخته شود و همچنین مکانی که در آنجا حدیث سلسله الذهب توسط امام رضا (ع) ایراد شده شناسایی و جانمایی شود و به عنوان یک مرکز ولایی برای مردم نشانه گذاری گردد.
دهم تیرماه باید در تقویم ملی جایگاه خاص خود را پیدا کند
نماینده مردم نیشابور و فیروزه در مجلس شورای اسلامی هم در این ارتباط گفت: با توجه به مستندات محکمی که از حضور امام رضا (ع) و بیان حدیث سلسله الذهب در نیشابور وجود دارد باید سالروز ورود آن حضرت به عنوان یکی روز ملی ثبت شود.
دکتر حمید گرمابی افزود: در این مورد مکاتباتی انجام شده است که ظاهراً سالروز ورود امام رضا (ع) به خراسان مورد توجه است اما با توجه به منابع تاریخی گسترده‌ترین استقبال از آن حضرت در طول مسیر سفرشان در نیشابور صورت گرفته است.
وی اظهار داشت: به همین خاطر ضرورت ثبت این روز به عنوان یک روز ملی بیشتر اهمیت می‌یابد و نیازمند پیگیری‌های بیشتر است و دهم تیرماه روز بزرگی است که باید در تقویم ملی جایگاه خاص خود را پیدا کند.
نماینده مردم نیشابور و فیروزه در مجلس شورای اسلامی گفت: زیر ساختهای لازم در نیشابور برای ثبت این روز در تقویم ملی وجود دارد ولی مسیر رسمی و اداری از طریق میراث فرهنگی و ارشاد مقداری زمان بر است و اگر در استان خراسان رضوی در این مورد اتفاق نظر حاصل شود این مورد تسریع خواهد شد.
استقبال مردم از برنامه‌های سالروز ورود امام رضا (ع) به نیشابور هر سال بیشتر می‌شود
دبیر ستاد بزرگداشت سالروز ورود امام رضا (ع) به نیشابور هم گفت: تا کنون ۱۳ سال است که برنامه‌های سالروز ورود امام رضا (ع) و کاروان نمادین ایشان برگزار می‌گردد و استقبال مردم از این برنامه‌ها هر سال بیشتر می‌شود.
ابوالضل مشکیان افزود: در نهم تیر ماه کاروان نمادین امام رضا (ع) در روستای فدیشه مرکز دهستان غزالی نیشابور به همت مردم این روستا حرکت خود را آغاز می‌کند.
وی ادامه داد: در این روز نشستی تخصصی با عنوان "تعاملات رضوی با تاکید بر ارتباطات امام رضا (ع) با حکومتیان، مردم و جریانات فکری" به اهتمام جهاد دانشگاهی و انجمن نویسندگان ر شهر نیشابور با حضور اساتید و چهره‌های علمی برگزار می‌شود.
دبیر ستاد بزرگداشت سالروز ورود امام رضا (ع) به نیشابور گفت: رونمایی از تابلوی ارزشمند معرق حدیث سلسله الذهب اثر استاد غفاریان و گشایش کتابخانه تخصصی امام رضا (ع) باهمکاری اداره کتابخانه های عمومی نیشابور از دیگر برنامه‌های این روز است.
مشکیان افزود: برگزاری نمایشگاه عکس "شوق دیدار" مجموعه منتخب عکاسان در سالروز ورود امام رضا (ع) به نیشابور در فرهنگسرای سیمرغ، گلباران بقعه متبرکه پسنده و بی بی شطیطه و ادامه حرکت نمادین کاروان استقبال از امام رضا (ع) از میدان بی بی شطیطه به سمت مسجد جامع و شهر قدمگاه از دیگر برنامه‌های این روز است.
او ادامه داد: برگزاری همایش خوشنویسان و اصول ومبانی نسخه شناسی در محل فرهنگسرای وکیلی، برگزاری نخستین جشنواره جوانان حُسنا ویژه دختران ۱۵ تا ۲۹ سال، برگزاری مسابقه عکس موبایلی امام مهربانی‌ها، همایش بزرگ دختران آفتاب هلال احمر خراسان رضوی در نیشابور، راه اندازی کاروان نیکوکاری در روستاهای محروم بخش میان جلگه و برپایی ایستگاه‌های صلواتی از دیگر برنامه‌های جنبی این همایش است.
شهرستان ۴۵۰ هزار نفری نیشابور در ۱۲۷ کیلومتری غرب مشهد قرار دارد.
۹۸۶۹/۱۹۲۲
نظر شما