بازی های محلی فرصتی برای غنی سازی اوقات فراغت جوانان بافق است

عواملی که به هر فرهنگ و قومیتی هویت می‌بخشد بسیار متنوع است و این عوامل بر اثر تعامل اجتماعی و در طی زمان پیوسته از نسلی به نسل دیگر منتقل و موجب تمایز و تفاوت میان آن‌ها می‌شود.
یکی از عناصر مهم در این ارتباط بازی‌ها و سرگرمی‌های اجتماعی و فرهنگی است علاوه بر اینکه آشتی فرهنگی با نسل جوان و نوجوان روستاهای شهرستان برقرار شد، راهی سودمند برای پر کردن اوقات فراغت، تفریح و سرگرمی این قشر و حتی کودکان به شمار می‌آید.
بازی‌های سالم یکی از عوامل اجتماعی کردن کودکان است و این قشر آرام آرام، ورود به اجتماع و ایفای نقش‌های اجتماعی را تمرین کرده و می‌آموزد.
تغییر فرهنگ در ابعاد مادی و معنوی طی نیم قرن گذشته به ویژه دهه‌های اخیر منجر به تغییر این بخش از فرهنگ هم شده است، طوری که انواع بازی‌ها، ابزار و اسباب‌بازی هایی که با بهره گیری از امکانات محلی و اقلیمی ساخته می‌شد در حرکت جامعه از خودکفایی به مصرف گرایی دستخوش تغییر شده است.

و بعضاً در بوته فراموشی قرار دارد یا جای خود را به اسباب بازی‌های الکترونیکی و رایانه‌ای داده که هیچ سنخیتی با هویت و فرهنگ مردمان این دیار به ویژه روستانشینان ندارد.
بازی‌های پر تحرک و پر جنب و جوش قدیمی که چالاکی، آمادگی جسمانی سرزندگی و سلامتی را تأمین می‌کرد قربانی ابزار و وسایل ارتباطی عصر نوین شد که پیامد آن سستی، تنبلی، چاقی، فردگرایی و آموزش خشونت است.
خوشبختانه در سه، چهار سال اخیر جوانان و نوجوانان بافقی با بازگشت به اصالت فرهنگی و اجتماعی خود بازی‌های بومی - محلی را احیا کرده‌اند و در برخی رشته‌ها مسابقات دیدنی و پر هیجانی برگزار می‌کنند.
بازی‌های سنتی به انواع پر تحرک، کم تحرک، دخترانه، پسرانه، شبانه و روزانه تقسیم می‌شود که نیاز به ابزار و امکانات پر هزینه و زمین خاصی ندارد و عمدتاً محل انجام آن‌ها کوچه پس کوچه‌ها یا حیاط خانه‌هاست و روح تعاون، همکاری و همنوایی را میان همسالان تقویت می‌کند و تنوع و تعدد آن‌ها نشان از حیات و غنای فرهنگی جامعه دارد.
تقریباً ۱۸ نوع بازی محلی در شهرستان بافق تاکنون شناسایی شده است که هر کدام برای گروه سنی خاص و با درجات متفاوت از تحرک بدنی طراحی و اجرا می‌شود و بعضی از آن‌ها فقط در طول سال یک بار انجام می گرفته مانند گاو بازی یا در اصطلاح محلی «هچو» که اکنون منسوخ شده است.
اکثر بازی‌های بومی محلی قبل از شروع به ابزار و وسایل هر چند ساده نیاز دارند که باید فراهم شود و بازیکنان نیز یا به صورت تصادفی انتخاب و چون برخی افراد در تعدادی از بازی‌ها مهارت بیشتری داشتند به روش‌های مختلف برگزیده می‌شوند.
روش اول از طریق

۱۰، ۲۰،۳۰، تا ۱۰۰ حالا که رسید به صدتا، ما می‌زنیم ۳۰۰ تا، در بازی‌های ۲ گروهی یاران انتخاب می‌شوند
آش، ماش، شکلا، تاش، کنار باش
مانند روش اول در بازی‌های ۲ گروهی, برای انتخاب بازیکنان دور هم حلقه می‌زنند، در این روش ۲ نفر به عنوان سرگروه یاران خود را انتخاب می‌کنند.
وقتی به کلمه کنار باش می‌رسد نوبت به هر کس رسید از حلقه کنار می‌رود و به عنوان یکی از بازیکنان انتخاب می‌شود و این روند تا انتخاب آخرین نفر ادامه می‌یابد.
بازی‌ها
۱- چشم گیربازی
چه شیء زیر پاته، شیشه، هر کی ببینه، کور شه.
این بازی ویژه گروه سنی پنج تا هفت سالهاست که از نسل قدیم عبور کرده و به نونهالان امروز رسیده‌اند.
یک نفر به همان شیوه تصادفی که شرح آن گذشت انتخاب می‌شود و اعضا نقطه‌ای را به عنوان توقف گاه انتخاب می‌کنند، مثلاً تیره چوبی که کنار کوچه نصب شده است یا فرو رفتگی دیوار ناودان یا ستونی از دیوار، فرد انتخاب شده چشم می‌گذارد یعنی چشم خود را می‌بندد و دیگر بازیکنان برای اینکه مطمئن شوند این فرد واقعاً چشم خود را بسته و جایی را نمی بیند, شعر بالا (هر کی ببینه، کور شه) را می‌خوانند که در واقع نوعی قسم دادن تلقی می‌شود.
بازیکنان در جایی پنهان می‌شوند سپس او دنبالش می‌گردد، اولین نفری را که پیدا می‌کند می‌گیرد و در صورتی که بتواند دست خود را روی سر او می‌گذارد و بلند می‌گوید " کَل" و مرحله اول بازی را شروع می‌کند و در صورتی که افراد خود را به توقف گاه برساند و کل نشود همان نفر اول مرحله دوم بازی را شروع می‌کند.
 

بازی سنگ چِل چِل چِله پا
سنگ چل چل چله پا، قاضی گفته که بیا
تعدادی از بچه‌ها که محدودیتی از نظر نفرات نداشته باشند روی خط مستقیمی در کنار و از طرفین، چسبیده به هم قرار می‌گیرند و انگشتان هر ۲ دست خود را از پشت سر به گونه‌ای در کنار هم قرار می‌دهند که گویی می‌خواهند چیزی را از کسی بگیرند.
سپس یکی از آن‌ها به عنوان قاضی برگزیده می‌شود، او یک دانه خرما، بادام، گردو یا خوراکی دیگری را در دست گرفته و پشت سر بچه‌ها حرکت می‌کند بدون آنکه دیگران متوجه شوند خوراکی را کف دست یکی از بازیکنان قرار داده و برای اینکه مشخص نشود دریافت‌کننده چه کسی است، پشت سر همه حرکت و وانمود می‌کند خوراکی را به تک تک آن‌ها داده ولی در واقع فقط یک نفر دانه بادام یا گردو را گرفته است، سپس جلوی بازیکنان قرار می‌گیرد و می‌گوید: سنگ چل چل چله پا قاضی گفته که بیا.
دریافت‌کننده گردو یا بادام با چالاکی به سرعتی تمام خود را به قاضی (آُسا) می‌رساند قاضی درواقع یکی از بازیکنان هم سن و سال است که جلوی دیگران و در محل مشخصی نشسته و مقدار خوراکی قبل از شروع بازی از شرکت کنندگان دریافت کرده است.
در صورتی که از سرعت این بازیکن رضایت داشت، مقداری پاداش به او می‌دهد و برای دور بعد، شروع کننده بازی در واقع همین بازیکن برنده خواهد بود.
در صورتی که بازیکن تنبلی کند و سرعت لازم را نداشته باشد، هنگام خروج از صف بازیکنان طرفین خود لگدی بخورد، می‌بازد در این صورت باید به فردی که لگد زده سواری دهد و یک دور او را اطراف زمین بازی بچرخاند.

۳- گُوجنگی (گاوبازی)
گو نبود، شغال بود، خوراک او سیفال بود. (سیفال در گویش محلی به ساقه‌های بدون خوشه گندم گفته می‌شود)، یکی از بازی‌ها و سرگرمی‌هایی که در قدیم توسط جوانان و میانسالان انجام می‌شده و هیجان زیادی دارد گاوبازی است که امروز استقبال زیادی از آن نمی‌شود و صرفاً ایام عید نوروز در برخی از روستاها از این بازی با تشریفات خاص خود استفاده می‌کنند.
در روزگار قدیم اهالی محله سرده مرحوم رمضان قادر و محله بن ده مرحوم سیدموسی بافق، مهارت خاصی در آماده سازی گاوها و برگزاری مسابقه گاوبازی داشتند ولی امروزه جوانان چنین توانایی را ندارند.
 

بازی چوب و فلک
الکم, دولکم چرخ و فلکم
در این بازی سه نفر شرکت دارند و تکه چوبی هست به نام «فلکو» که معمولاً قطعه‌ای از پره های چرخ ریسندگی دستی است و تکه چوب دیگری به طول تقریباً ۷۰ سانتیمتر.
یکی از بچه‌ها، فلکو را به گونه‌ای روی زمین می‌اندازد که یک طرف آن کمی از سطح زمین بالا قرار گیرد، سپس با چوب بزرگ‌تر ۲ ضربه به آن وارد می‌کند ضربه اول فلکو را از زمین بلند کرده در هوا می‌چرخاند و ضربه دوم در نهایت قدرت به آن می‌زند تا از محل بازی هر چه دورتر شود در این هنگام یکی از ۲ نفر باقیمانده که سرعت بیشتری دارد سریع به محلی که فلکو افتاده می‌دود که آن را بردارد و نزد نفر سوم که نقش اُستا دارد، بیاورد.
اُوستا او را تشویق می‌کند و با فریادهایش می‌خواهد که چوب را سریع‌تر بیاورد تا برگشتن به نقطه حرکت به طور ممتد (سو) می‌کشد.
گو بازی
گو به اندازه پرتقال نسبتاً بزرگی است و از پارچه و نخ پیچیده می‌شود بدین ترتیب که ابتدا مقداری نخ و پارچه را مرطوب می‌کردند تا بتوانند محکم آن را بپیچند سپس روی آن را به شکل جالبی قلاب دوزی کرده و نقش‌هایی به شکل ستاره یا شکل‌های دیگر روی آن می‌دوزند.
 

گوی معمولاً از سه رنگ آبی سفید و سرخ تهیه می‌شود.
تعداد بازیکنان بین ۵ تا ۱۰ نفر هستند که جایی را به عنوان «سوخته» معرفی می‌کنند، اگر گو به جایی بیفتد که آوردنش مشکل باشد سوخته می‌رود و کسی که زحمت آوردنش را می‌کشد به عنوان اوستا شروع کننده بازی است.
زمین این بازی محوطه نسبتاً بزرگی به ابعا تقریباً ۱۵ متر است.
 

وسایل بازی، گو و چفته
چفته: قطعه چوب به اندازه تقریبی ۷۰ سانتی‌متر در نظر گرفته می‌شود برای شروع بازی، بازیکنان یک طرف بازی می‌ایستند و یکی از بازیکنان به عنوان اوستا در طرف مقابل قرار می‌گیرد.
"اوستا" گو را در دست چپ و چفته را در دست راست خود گرفته سپس گو را بالا می‌اندازد و با چفته ضربه محکمی به آن می‌زند به این عمل (گو بر زدن) می‌گویند.
گو به طرف آسمان پرتاب می‌شود بازیکنان باید تلاش کنند تا آن را وسط هوا و زمین بگیرند و نگذارند با زمین تماس حاصل کند هر بازیکنی که موفق شود برنده باشد جای اوستا رو می‌گیرد و اوستای قبلی که باخته به جمع بازیکنان می‌پیوندد در غیر این صورت اوستا در جایگاه خود باقی می‌ماند و بازی ادامه پیدا می‌کند در این بازی بچه‌های کوچک‌تر توپ جمع کن هستند.
حرم حرم، موشک بازی، بازی قلعه بلند، بازی باقلی به چند من، کلاغ پر پر، گو گوساله پنگئلی، گو دو بازی، بازی یمن دومن، هفت سنگ، بازی اوسا زنجیر باف، هشتی بازی و طناب کشی از دیگر بازی‌های بومی و محلی است که برخی از آن‌ها در بافق و روستاهای اطراف آن احیا شده و جوانان این مرز و بوم با علاقه‌مندی در مسابقات آن شرکت می‌کنند.
معاون سابق فرمانداری بافق در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار کرد: برگزاری مسابقات بازی‌های بومی و محلی در مناسبت‌های مختلف به ویژه ایام نوروز باعث رونق صنعت گردشگری و جذب بیشتر گردشگر به شهر بافق و روستاهای اطراف شده است.
محمدعلی طالعی افزود: در ایام عید نوروز سال ۹۸ بیش از ۳۶۰ هزار نفر گردشگر از آثار باستانی و مسابقات بازی‌های بومی - محلی این شهرستان دیدن کردند که رکوردی بر تعداد بازدید کنندگان نسبت به سال‌های قبل بود.
یک شهروند ۷۷ ساله هم با ابراز نگرانی از بازی‌های کامپیوتری گفت: ۵۰ سال قبل بازی‌ها شوق و ذوق دیگری داشت و آدمی را به وجد می‌آورد اما امروز جوانان و نوجوانان حتی کودکان دائماً سرشان در گوشی تلفن همراه است و برخی‌ها متأسفانه حالت افسرده و خمودگی دارند.

«علی محمد غلامی» با ابراز خرسندی تاکید کرد، هم اکنون شاهد احیا بازی‌های قدیمی است و جوانان و نوجوانان نسبت به آن اشتیاق بیشتری نشان می‌دهند.
وی افزود: چند صباحی است که تعدادی از بافقی‌ها، بازی‌های قدیمی را احیا کردند و مسابقه برگزار می‌کنند که مایه خوشحالی خانواده‌هاست.
وی ابراز امیدواری کرد: با همت مردم و مسؤولان، سنت‌ها احیا شود و بازی‌ها سنتی رواج و گسترش بیشتری در قشر جوان پیدا کند و باعث غنی سازی اوقات فراغت دانش آموزان و دانشجویان شود.

بخشدار مرکزی شهرستان بافق هم که هم اکنون رئیس هیأت ورزش‌های روستایی و بومی و محلی است، روز سه شنبه برابر ۱۱ تیرماه ۱۳۹۸ در گفت و گو با خبرنگار ایرنا از توجه بیش از پیش بخشداری و فرمانداری به احیا و ترویج این بازی‌ها در میان نسل جدید خبر داد و گفت: به تازگی ۹ خانه ورزش روستایی تجهیز و مورد بهره برداری قرار گرفت.

داوود پور امینی تصریح کرد: علاوه بر این، تعداد هشت خانه ورزش دیگر نیز در دستور کار بخشداری مرکزی قرار دارد که در آینده نزدیک آماده سازی و در اختیار کودکان، جوانان و نوجوانان روستایی قرار می‌گیرد.

وی خاطر نشان کرد: همچنین ۶ زمین چمن در روستاها این بخش تجهیز شده است که جوانان روستایی می‌توانند از آن استفاده کنند.

شهرستان بافق دارای یک بخش مرکزی، سه دهستان، ۲۸ شورای اسلامی، ۲۶ دهیاری مصوب و بیش از ۱۰۰ پارچه روستا و آبادی با جمعیتی افزون بر هشت هزار نفر است.
مرکز شهرستان ۵۰ هزار نفری بافق در فاصله ۱۱۰ کیلومتری جنوب شرقی یزد قرار دارد.

۷۵۴۳/‏‬ ۲۰۴۷