چین به دنبال راهی برای کپی گلیم «ورنیِ» دشت مغان

می‌گوید خوشبختانه گلیم ایرانی به دلیل اینکه ذهنی بافته می‌شود و بدون نقشه است چینی‌ها موفق به کپی و بافتن آن نشده‌اند.

ورنی یکی از بافته‌های منحصر به فرد ایران و یک محصول خارجی پسند و رایج در بین عشایر دشت مغان است. ورنی نوعی گلیم ریزبافت، فرش نما است که از نظر بافت در حد وسط گلیم و قالی (دارای بافت و طرح خاص) قرار می‌گیرد. این گلیم عمدتاً در قشلاق عشایر کوچ رو، که حجم کاری کم‌تر است توسط زنان و دختران بافته می‌شود. به همین سبب نقوش و رنگ آمیزی ورنی‌ها کاملاً متاثر از فرهنگ، باور و روحیات عشایری است.

این بافته معمولاً از جنس پشم یا ابریشم و یا تلفیقی از آن دو بر روی دار عمودی بافته می‌شود و دارای طرح و نقش بدیع و زیبا از نقوش حیوانی و گیاهی با اشکال هندسی و انتزاعی است که بصورت ذهنی و بدون نقشه توسط زنان و دختران و برخی از روستاهای دشت مغان بافته و به بازار عرضه می‌شود.

نقوش حیواناتی مانند گرگ، خرس، خروس، اسب، شتر، کلاغ، روباه، سگ و… با استفاده از ۳ الی ۸ ترنج، مزین‌کننده متن و زمینه ورنی هستند.

ورنی عمدتاً در منطقه مغان شامل شهرستانهای گرمی، بیله سوار، اصلاندوز، پارس‌آباد، مشگین شهر و منطقه قره داغ مغان شامل شهرستانهای اهر و کلیبر توسط عشایر و برخی روستاییان منطقه بافته می‌شود. خاستگاه اصلی این صنعت منطقه عشایری شاهسون آذربایجان است.

قاسم مرادی تولیدکننده گلیم ورنی دشت مغان در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی ایرنا اظهار داشت: در برخی حوزه‌ها به ویژه فرش دستباف ایرانی شرایطی پیش آمده که چینی‌ها محصولات ما را با قیمت و کیفیت‌های پایین‌تر تولید می‌کنند که این به صنعت فرش ایران آسیب بسیاری زده است.

فرش بی کیفیت هند، چین و پاکستان، بلای جان فرش ایرانی

مرادی ادامه داد: اکنون هند، چین و پاکستان به دلیل گرانی مواد اولیه در ایران و گرانی فرش ایرانی، فرش دستباف تولید می‌کنند که کیفیت و قیمت پایینی دارد و متاسفانه در حال جایگزین شدن با فرش ایرانی است در حالی که فرش ایرانی کیفیت بسیار خوبی دارد و قابل قیاس با هیچ محصول دیگری نیست.

مرادی ادامه داد: اکنون هند، چین و پاکستان به دلیل گرانی مواد اولیه در ایران و گرانی فرش ایرانی، فرش دستباف تولید می‌کنند که کیفیت و قیمت پایینی دارد و متاسفانه در حال جایگزین شدن با فرش ایرانی است در حالی که فرش ایرانی کیفیت بسیار خوبی دارد و قابل قیاس با هیچ محصول دیگری نیست.

تولیدکننده گلیم ورنی دشت مغان گفت: دار قالی گلیم ورنی به صورت عمودی است بر خلاف گلیم‌ها که روی زمین بافته می‌شود گلیم ورنی روی دار قالی گره می‌خورد.

وی افزود: هر ردیف ورنی که بافته می‌شود، یک پود به صورت نخ نازک از آن رد می‌شود درحالی که در گلیم‌های دیگر پود نداریم. گلیم ورنی های مغان دانه دانه که گره می‌خورد، سپس روی آن پود رد می‌شود، کوبیده و ردیف بعدی روی این پود بافته می‌شود، این اقدام، کار را محکم می‌کند و مانند سیمان بین دو آجر عمل می‌کند.

تولیدکننده گلیم ورنی دشت مغان اظهار داشت: ورنی برعکس گلیم که دو رو دارد، همچون فرش یک رو بافته می‌شود. گلیم‌های معمولی چون پود ندارند اگر دقت کرده باشید سوراخ سوراخ و پر از منافذ است، اما ورنی به دلیل داشتن پود یکدست است و هیچ فاصله‌ای بین آن نیست.

مرادی ادامه داد: تفاوت دیگر گلیم ورنی با گلیم این است که اگر زمانی پاره شود، همچون فرش می‌تواند روی دار قالی رفو شود اما اگر گلیم پاره شود باید با نخ و سوزن دوخته شود و نمی‌توان آن را رفو کرد چون پود ندارد، به همین دلیل ورنی از لحاظ کیفیت وماندگاری قابل قیاس نیست.

وی تاکید کرد: گلیم ورنی اگر متولی داشته باشد می‌تواند بسیار ارزآور باشد، علاوه بر اینکه هموطنان در داخل کشور بسیار علاقه‌مند به این صنایع دستی هستند و بسیاری آن را جایگزین فرش کرده اند، این روزها به عنوان جهیزیه نیز مورد اقبال مردم است و در خارج از کشور نیز که میزان علاقه و استقبال به گلیم ورنی قابل توصیف نیست.

وَرنی، محصولی خارجی پسند

این تولیدکننده ورنی دشت مغان با بیان اینکه ورنی اخیراً نیز بسیار مورد استقبال و استفاده قرار می‌گیرد، ادامه داد: اکنون با توجه به تحریم‌ها و فشارهای اقتصادی، ورنی یکی از کالاهایی استکه بازار ثابتی دارد و در خارج از کشور بازار فروش خوبی دارد، اگر حمایت شود گزینه بسیار خوبی برای صادرات است.

او ادامه داد: اما اکنون به دلیل مسایل تحریم نمی‌توانیم ورنی را به هر نقطه‌ای از دنیا صادر کنیم چراکه هزینه‌های حمل و نقل و صادرات آن بسیار گران است.

وی در مورد حمایت از تولید و صادرات گلیم ورنی مغان گفت: ارگان‌های مرتبط می‌توانند بخشی از هزینه‌های حضور تولیدکنندگان صنایع دستی در نمایشگاه‌های خارج از کشور را متقبل شوند تا تولیدکننده‌ها محصولات خود را عرضه کنند.

این تولیدکننده صنایع دستی با بیان اینکه اکنون سازمان میراث فرهنگی بدون هیچ هزینه‌ای فضایی را در داخل سازمان میراث در اختیار هنرمندان قرار می‌دهد تا محصولات خود را بدون هیچ هزینه‌ای عرضه کنند، گفت: این حرکت خوبی است که هر هفته در محل سازمان میراث فرهنگی، نمایشگاه صنایع دستی برگزار می‌شود، بنده خودم با نیت فروش به اینجا نیامده ام بلکه برای نمایش محصولات این نمایشگاه را برپا کرده ام.

مرادی گفت: امیدوارم شرایطی پیش آید که تولیدکننده‌ها در شرایط سختی که همه در آن قرار داریم، بتوانند تولیدات صنایع دستی را در راستای افزایش صادرات غیرنفتی توسعه دهند. اکنون بهترین فرصتِ رشد صادرات صنایع دستی است. کشورهای عربی هچون قطر و عمان، لبنان، همچنین ترکیه، کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی علاقه فراوانی به ورنی دشت مغان دارند.

وی تصریح کرد: ما اگر بتوانیم صنعت گردشگری را توسعه و رونق بخشیم، می‌توانیم درآمد ارزی خوبی داشته باشیم.

تولیدکننده ورنی دشت مغان با تاکید بر اطلاع رسانی در مورد صنایع دستی در داخل کشور اضافه کرد: مردم کشور ما به طور کل آشنایی و اطلاعات چندانی در مورد ورنی دشت مغان ندارند اما اگر سری به ترکیه بزنید خواهید دید که ورنی های ایران را می‌شناسند و اطلاعات زیادی در مورد آن دارند حتی کشورهای اروپایی نیز همینطور، در حالی که بسیاری از هموطنان ما آن را نمی‌شناسند.

مرادی با اشاره به کاربردی بودن گلیم ورنی و پرمصرف و پرطرفداربودن آن توضیح داد: می‌توانیم با حمایت دولت به کشورهایی که از این محصولات استقبال زیادی کرده اند، صادرات این محصول را افزایش دهیم و حتی کشورهایی که تاکنون ورنی به آنجا صادر نشده را نیز امتحان کنیم.

گرانی مواد اولیه

این صنعتگر، گرانی مواد اولیه را یکی از مشکلات اصلی تولیدکنندگان دانست و گفت: پشم کیلویی ۷۵ هزار تومان شده که بسیار بالاست و ابریشم نیز بسیار گران است به همین دلیل ما امسال دیگر در تولید گلیم ورنی از ابریشم استفاده نمی‌کنیم.

وی با یادآوری این نکته که ورنی‌باف نیز در این شرایط بازار حق دارد دستمزدش افزایش یابد، گفت: به همین دلیل دستمزدهای ورنی‌بافان دو تا سه برابر شده است، نکته دیگر اینکه ما پیش از این می‌توانستیم با دادن چک، مواد اولیه خریداری کنیم اما اکنون با توجه به شرایط بازار، هیچکس با قبول چک، مواد اولیه خود را نمی‌فروشد فقط بصورت پرداخت نقد آن را در اختیار خریدار قرار می‌دهد.

این فعال صنایع دستی ادامه داد: با این اوضاع خرید مواد اولیه برای ما دشوار شده است حتی بسیاری از تولیدکننده‌ها و فروشندگان مواد اولیه سعی می‌کنند، اجناس خود را دپو کنند و نفروشند تا گران‌تر شود دلیل آن این است که هر هفته قیمت‌ها جابجا می‌شود.

مرادی افزود: اما ما تولیدکننده‌های صنایع دستی باید محصولات خود را بفروشیم چرا که همیشه چک داده ایم، هزینه کرده ایم و حقوق کارگر را باید پرداخت کنیم و هزینه‌هایمان باید تأمین شود.

وی با بیان اینکه امسال سال سختی برای همه تولیدکننده‌ها و همچنین ما فعالان صنایع دستی است، تاکید کرد: اما این دشواری‌ها می‌تواند فرصتی باشد تا بتوانیم از اقتصاد نفتی فاصله بگیریم و در حوزه صنایع دستی بیشتر سرمایه گذاری کنیم.

باید حوزه صنایع دستی و فرش ایرانی مدیریت شود

مرادی گفت: من مطمئنم اگر حوزه صنایع دستی و فرش ایرانی مدیریت شود درآمد ارزی بسیاری را نصیب کشور خواهد کرد.

تولیدکننده ورنی اظهار امیدواری کرد که برگزاری نمایشگاه‌های داخلی بیشتر شود و گفت: امیدوارم در نمایشگاه‌ها از تولیدکننده‌های واقعی‌تر استفاه شود و نه واسطه‌ها. اگر حمایت‌ها و تسهیلاتی که به حوزه صنایع دستی داده می‌شود توسعه یابد، صنعتگر جان می‌گیرد.

مرادی با بیان اینکه تولیدکننده‌های صنایع دستی اکنون قادر به حضور در نمایشگاه‌های خارجی نیستند، اضافه کرد: در گذشته بسیاری از ارگان‌ها همچون سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی هنرمندان را برای حضور در نمایشگاه‌های خارجی حمایت مالی می‌کردند، اما اکنون خیلی وقت است که چنین اتفاقی نمی‌افتد و اگر نمایشگاهی نیز باشد هزینه حضور در آن نمایشگاه با خود صنعتگر است که اکثراً نیز توانایی حضور ندارند.

وی توضیح داد: زمانی، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، هنرمندان و صنعتگران صنایع دستی را برای حضور در هفته‌های فرهنگی در کشورهای مختلف اعزام می‌کرد اما مدتی است که این اقدام متوقف شده است و اگر از سر گرفته شود، می‌تواند این حوزه مجدداً جان بگیرد.

خطر نابودی صنایع خُرد

مرادی تاکید کرد: اگر امسال به داد تولیدکننده‌ها نرسند، صنعتگران و تولیدکننده‌های خُردِ صنایع دستی نابود می‌شوند و این صنایع کوچک از بین خواهد رفت.

مرادی تاکید کرد: اگر امسال به داد تولیدکننده‌ها نرسند، صنعتگران و تولیدکننده‌های خُردِ صنایع دستی نابود می‌شوند و این صنایع کوچک از بین خواهد رفت. وی با اشاره به اینکه هم در دشت مغان و هم در اطراف تهران تولید ورنی دشت مغان را انجام می‌دهند، توضیح داد: ما مواد اولیه را در اختیار بافنده‌های دشت مغان که برخی نیز در اطراف تهران ساکن هستند، قرار می‌دهیم، آنها نیز محصولات بسیار باکیفیتی تولید می‌کنند و ما محصولات را از آنها می خریم.

وی در مورد پیشکسوتان صنایع دستی نیز گفت: پدرم یکی از پیشکسوتان تولیدکننده گلیم ورنی دشت مغان است، متاسفانه امروز پیشکسوتان مورد بی مهری هستند و چندان بهایی به آنها داده نمی‌شود در حالی که از تجربیات و دانش آنها می‌توان بهره‌های بسیاری برد.

مرادی با بیان اینکه پدرش عضو میراث فرهنگی تبریز است، گفت: امثال پدر من بسیار هستند، پیشکسوتان فراموش شده اند. هر جای دنیا، افرادی با چنین تجربه‌ای بودند چگونه حمایت می‌شدند؟، این افراد سرتاپا تجربه، دانش و گوهر هستند که باید از وجودشان استفاده کنیم.

این فعال صنایع دستی اضافه کرد: اینکه پیشکسوتان هر حوزه‌ای وقتی پیر می‌شوند، سراغی از آنها نگیریم، کار اشتباهی است. تک تک پیشکسوتان صنایع دستی بسیار خبره و کاربلدند و امیدوارم به این قشر توجه خاصی شود.

وی گفت: معاونت صنایع دستی میراث فرهنگی بسیار به صنعتگران بها می‌دهد، تلاش می‌کند آنها سامان داده شوند و به مشکلاتشان رسیدگی شود و امیدوارم پیگیری‌ها و اتفاقات خوبی که در حال رخ دادن است، استمرار یابد.

به گفته این هنرمند صنایع دستی، پیشکسوتان باید جایگاه والایی داشته باشند و نباید فراموش شوند زیرا افراد بسیاری زیردست آنها میراث فرهنگی ایران را آموخته اند.