به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا، تنش در مناسبات ایران و آمریکا ادامه می یابد، اختلافات روز به روز بیشتر می شود و به تبع آن نگرانی از پیامدهای هولناک وقوع درگیری میان طرفین افزون تر. مدتی است رسانه ها به صورت جسته و گریخته خبرهایی از احتمال میانجی گری برخی دولت ها میان ایران و آمریکا منتشر می کنند.
اظهارات تازه «رجب طیب اردوغان» رییس جمهوری ترکیه در خصوص اعلام آمادگی برای میانجی گری میان ایران و آمریکا و همچنین گفته های تازه وزیر امور خارجه روسیه در مورد وساطت میان ایران و کشورهای عربی منطقه، یک بار دیگر راهکار میانجیگری به منظور کاهش تنش در منطقه را برجسته کرده است.
آتشی که ترامپ برافروخت
خروج یکجانبه و غیرقانونی آمریکا از توافق هسته ای، آغازگر دور تازه ای از اختلافات میان ایران و آمریکا شد. توافق با کشورهای ۱+۵ ذیل برجام که مدتها بود تداوم برنامه صلح آمیز هسته ای ایران را تضمین و از سویی دیگر اعتماد بین المللی را تامین کرده بود، با عهدشکنی «دونالد ترامپ» رییس جمهوری آمریکا دچار اختلال شد.
تشدید فشارهای اقتصادی و سیاسی در چارچوب سیاست «فشار حداکثری» ترامپ و تحریم های گسترده علیه کشورمان از یک سو و تعلل اروپا در اجرای تعهدات برجامی از سوی دیگر، جمهوری اسلامی ایران را به کاهش تدریجی تعهدات هسته ای ذیل بند ۳۶ برجام واداشت. اکنون ذخایر اورانیوم غنی شده کشور از مرز ۳۰۰ کیلوگرم یعنی از سقف مجاز در برجام فراتر رفته است و بخش هایی از فعالیت های صلح آمیز هسته ای تعلیق شده در حال احیا است.
آمریکا سپس در چارچوب حداکثرسازی فشارها بر ایران و با تحریک سران سعودی و صهیونیستی، به تقویت نیروهای نظامی خود در منطقه روی آورد. ناوهای هواپیمابر در آب های خلیج فارس و دریای عمان خودنمایی کردند و بمب افکن و سامانه های موشکی پاتریوت در منطقه مستقر شدند و فضا هم بیش از پیش مستعد اقدامات خرابکارانه مشکوک و وقوع درگیری میان طرفین شد. مدتها است بسیاری از ناظران بین المللی در مورد اشتباهات احتمالی و تاثیر آن بر بحرانی شدن اوضاع و همچنین تبعات مخرب وقوع درگیری نظامی در منطقه هشدار می دهند.
«ژرارد آرو» سفیر سابق فرانسه در آمریکا به تازگی در یادداشتی در تارنمای «فارن پالیسی» شرایط امروز خاورمیانه را با شرایط اروپا در سال ۱۹۱۴ مشابه دانسته و هشدار داده که یک حادثه کوچک می‌تواند باعث شود که سررشته وقایع از کنترل خارج شود.
آگاهی از شرایط حساس منطقه و لزوم علاج واقعه پیش از وقوع هرگونه بحران، میانجی گری طرف سوم را به گزاره ای پررنگ در میان برخی بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای تبدیل کرده است.
عمان، عراق، ژاپن و …گزینه های میانجی گری
عمان نخستین کشوری بود که در صف گزینه های وساطت قرار گرفت؛ کشوری بی طرف، با سابقه میانجی گری در حل و فصل اختلافات منطقه ای که صراحتاً برای ایفای دوباره این نقش اعلام آمادگی کرد. سفیر عمان در واشنگتن چندی پیش در گفت و گویی رسانه ای تاکید کرد: اگر ایران و آمریکا بر مؤثر بودن میانجی گری عمان باور داشته باشند، مسقط برای حل تنش دو طرف آمادگی دارد.
سفر اواخر اردیبهشت ماه «یوسف بن علوی» وزیر امور خارجه عمان به تهران در بحبوحه تنش میان ایران و آمریکا، این گزاره را بیش از پیش تقویت کرد.
عراق، دومین کشوری بود که به صف میانجی های احتمالی پیوست. «عادل عبدالمهدی» نخست وزیر عراق به صراحت برای میانجیگری میان ایران و آمریکا ابراز تمایل کرد. سفر «مایک پمپئو» وزیر خارجه آمریکا به عراق در فاصله زمانی کوتاهی از سفر «محمدجوادظریف» به این کشور، شایبه ها در مورد واسطه گری عراق را تقویت کرد.
پس از اینکه گمانه زنی ها در مورد وساطت عمان و عراق و حتی کویت، به تحقق پیش بینی ها و سناریوهای مطرح در محافل سیاسی و رسانه ای منجر نشد، نام ژاپن در صف میانجی گران احتمالی مطرح شد. سفر غیر منتظره نخست وزیر کشور آفتاب تابان به تهران پس از ۴۰ سال، موضوع میانجی گری را بار دیگر پررنگ ساخت.
گروهی از رسانه ها چنین تحلیل می کردند که ناکامی درخواست صریح مذاکره با ایران از سوی ترامپ و بی نتیجه ماندن واسطه گری کشورهایی چون عراق و عمان، رییس جمهوری آمریکا را بر آن داشته تا برای گشودن باب گفت و گو با ایران، بازیگر موجه و مهمتری را واسطه قرار دهد و این بازیگر دولتی نبود جز ژاپن.
اواسط خردادماه و در فاصله کوتاهی از سفر ترامپ به ژاپن، دیدار «آبه شینزو» با رهبری صورت گرفت اما پاسخ قاطع رهبر انقلاب به او مبنی بر اینکه «ترامپ را شایسته مبادله هیچ پیامی نمی دانم»، میانداری آبه را هم بی اثر کرد.
پس از این شکست دیپلماتیک بود که ترامپ فرافکنی در پیش گرفت و مدعی شد کسی که خواهان میانجی گری ژاپن شده، ایران بوده، نه آمریکا.
ترکیه و روسیه به صف میانجیگران احتمالی پیوسته اند
ضرورت حل و فصل مسالمت آمیز اختلافات، موجب شده اکنون احتمالات واسطه گری کشورهای مهم دیگری چون ترکیه و روسیه مطرح شود؛ کشورهایی که از سویی با ایران رابطه ای دیرینه و دوستانه دارند و از سویی دیگر با آمریکا روابطی استراتژیک.
رییس جمهوری ترکیه به تازگی از اعلام آمادگی خود برای همراهی با نخست وزیر ژاپن جهت میانجی گری میان ایران و آمریکا خبر داده است. اردوغان در پایان سفرش به ژاپن برای شرکت در نشست جی ۲۰، در پاسخ به پرسشی در مورد احتمال میانجی گری ترکیه میان ایران و آمریکا گفت که در دیدارش با ترامپ مساله ایران مطرح نشده است، اما نخست‌وزیر ژاپن به این موضوع اشاره کرده است.
به گفته اردوغان، در مذاکره دوجانبه (با نخست‌وزیر ژاپن)، آبه از من پرسید آیا می‌توانیم به طور مشترک در این زمینه اقدام کنیم، من گفتم: چراکه نه. من هم می‌توانم با آیت‌الله خامنه‌ای و هم با روحانی گفت‌وگو کنم.
اردوغان در مورد چند و چون واسطه گری هم گفت: چنین کاری باید با حساسیت انجام شود و سوالاتی اساسی درباره چگونگی انجام آن وجود دارد؛ اینکه چگونه و از کجا شروع کنیم؟ کجا باید برویم و چطور به نتیجه برسیم؟
از دید اردوغان چنین مذاکراتی باید روی رسیدن به نتیجه متمرکز باشد. «باید اول برای قدم بعد برنامه ریزی کنیم و به پرسش‌هایی که وجود دارند پاسخ بدهیم و بعد می‌توانیم درباره چگونگی اجرایش صحبت کنیم.»
این در حالی است که «مولود چاووش‌اوغلو» وزیر امورخارجه ترکیه هم به تازگی در گفت و گو با شبکه «تی‌آرتی» از اعلام آمادگی کشورش برای میانجیگری میان تهران و واشنگتن خبر داده است.
روسیه دیگر گزینه ای است که این روزها نامش در میان کشورهایی که می توانند به منظور کاهش تنش در منطقه، در قامت میانجی ایفای نقش کنند، مطرح می شود. «سرگئی لاوروف» وزیر خارجه روسیه روز چهارشنبه اعلام کرد که با رییس سازمان همکاری اسلامی بر سر لزوم آغاز مذاکرات میان ایران و کشورهای عربی به توافق رسیده است.
لاوروف گفت: ما به‌شدت نگران عدم حل و فصل برخی مناقشات و همچنین وخامت اوضاع در برخی کشورهای اسلامی هستیم. ما نگران افزایش تنش در منطقه خلیج فارس هستیم. ما معتقد هستیم که عامل ایران باید در روند حل و فصل سیاسی اوضاع در منطقه مورد توجه قرار بگیرد. ما پیشنهاد قبلی خود را درباره اینکه لازم است تا میان اعراب و ایران گفت و گوهایی در جهت تقویت اعتماد متقابل، شفافیت در اقدامات نظامی و ایجاد ساختاری برای تأمین امنیت جمعی در منطقه انجام شود تکرار می‌کنیم. این گفت وگوها باید از سوی جامعه بین‌المللی، از جمله اتحادیه کشورهای عرب و سازمان همکاری‌های اسلامی مورد حمایت قرار بگیرد.
لاورف پس از رایزنی با «یوسف العثیمین» دبیرکل سازمان همکاری اسلامی در یک کنفرانس خبری در این باره گفت: ما طرح پیشنهادی‌مان را برای آغاز مذاکرات میان ایران و کشورهای عربی معطوف بر اعتمادسازی، شفافیت در فعالیت‌های نظامی و سرانجام، مذاکره درباره شکل دادن یک ساختار جمعی امنیت تأیید کرده‌ایم.
تداوم تنش میان ایران و آمریکا، کشورهای دیگر را به تکاپو واداشته است. درخواست مذاکره در حالی مکرر از سوی مقام های آمریکایی تکرار می شود که جمهوری اسلامی ایران، بازگشت آمریکا به توافق هسته ای و رفع تحریم های ظالمانه را تنها راه حل کاهش تنش ها معرفی می کند. از دید ایران، ترامپ چه با واسطه چه بی واسطه، گزینه ای قابل اعتماد و قابل اتکا برای توافق نیست؛ حداقل در عرصه بین المللی چنین تصویری از خود به جا گذاشته است.
نظر شما