جلوگیری از هدر رفت آب با اصلاح نظام مدیریت آن

به گزارش گروه اطلاع رسانی ایرنا، چندسالی می شود که خشکسالی و کاهش منابع آبی گریبان کشور را گرفته است، به طوری که این معضل در ۱۲ سال اخیر و برداشت بیش از حد از سفره های آب های زیرزمینی کار را به جایی رسانده که بحران کم آبی به یک چالش جدی تبدل شده است. برپایه آمارهای منتشر شده در ۱۳۹۳ خورشیدی ایران جزو ۲۴ کشوری به شمار می رود که با کمبود آب مواجه بوده است اما خوشبختانه بارش های مناسب در چندماه اخیر توانست بخشی از کمبود آب های زیرزمینی را جبران کند. وزارت نیرو و بسیاری از کارشناسان می گویند که بسیاری از سدهای کشور به سبب وقوع سیل و بارش های اخیر پرآب یا سرریز شدند که این امر نشان می دهد که وضعیت منابع آبی نسبت به سنوات گذشته که پدیده خشکسالی داشتیم، به مراتب بهتر است اما با این حال بسیاری دیگر از کارشناسان حوزه آب معتقدند که به دلیل گرمای هوا همچنان در برخی استان ها با چالش کم آبی مواجه هستیم و این از مهم ترین دغدغه های پیش روی مدیران حوزه آبی است. از این رو یافتن مدلی موثر برای مدیریت تقاضای آب خانوارها نیازمند آن است تا مدیران مسوول به درک درستی از عوامل تاثیرگذار بر مصرف آب برسند. با تجزیه و تحلیل عوامل رفتاری موثر بر مصرف آب می‌توان جای خالی مواردی را یافت که توجه به نقش آنها در مدیریت مصرف آب خانگی می‌تواند کارآمد باشد. در حالی که سیاست‌های قیمت گذاری نقش انکارناپذیری در مدیریت مصرف آب دارند، سیاست‌های غیر مادی مانند مشوق‌ها و استفاده از مداخلات رفتاری مانند هنجارهای اجتماعی نیز می‌توانند تاثیرات قابل توجهی بر کاهش تقاضا داشته باشند.

برپایه تحقیقات به عمل آمده باید گفت صرفه جویی در مصرف آب زمانی موثر خواهد شد که تمامی مردم باور داشته باشند منابع آبی محدود است. بنابراین، پیش از اینکه هرگونه راهکاری برای صرفه جویی در مصرف آب ارائه شود، شناخت مبانی رفتاری مصرف کنندگان به حل پایدار مساله کمک شایانی خواهد کرد. در هر حال همه موظف هستند، هیچ قطره آبی در هیچ گوشه ای از این کشور را بیهوده هدر ندهند زیرا صرفه جویی در مصرف آب و حفظ آن برای نسل های آینده اهمیت زیادی دارد.

«در حال حاضر وضعیت منابع آبی به گونه ای است که باید به مسأله مدیریت تقاضا و مصرف بیش از گذشته توجه شود و میزان هدر رفت آب خانگی با انجام اقداماتی مانند اصلاح و بازسازی شبکه های توزیع، مطالعات هوشمند شبکه، کنترل و مدیریت فشار کاهش می یابد.» این جملات بخشی از سخنان «محمدرضا بختیاری» مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران است که پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا اهمیت و ضرورت صرفه جویی آب در مصارف خانگی را در گفت وگویی با او بررسی کرده است.

متن این گفت وگو را در ادامه می خوانیم:

ایرنا: انتشار اخبار متعدد از وضعیت مناسب ذخیره بسیاری از سدهای کشور، باعث شده که این باور به اشتباه در افکار عمومی رواج پیدا کند که امسال کمبود آب نخواهیم داشت، در حالی که گزارش نهادهای رسمی نشان می دهد که همچنان بسیاری از استان ها با بحران آبی مواجه هستند، توجه به این مهم تا چه اندازه ضرورت دارد؟

بختیاری: ۲نکته در اینجا قابل بحث است، نخست اینکه در سال جاری بخش های زیادی از کشور با بارندگی های بسیار زیادی مواجه بودند و سدها در مراکز استان ها پر شده اند اما این مسأله شامل تمامی نقاط نمی شود و برخی از شهرهای فلات مرکزی همچون کرمان یا یزد بارندگی های آنچنانی نداشته اند. پس این موضوع را نباید شامل همه کشور دانست و به دیگر نقاط از لحاظ تامین منابع آبی بی توجه بود. نکته دوم اینکه بارندگی در بخش سطحی چشمگیر بوده اما واقعیت این است که تامین آب شُرب شهرها بیش از ۵۰ درصد به منابع آب زیرزمینی بستگی دارد. از این رو بارندگی هایی که اتفاق افتاد تاثیر زیادی بر منابع آب زیرزمینی نداشتند و همین عامل مهمی بود تا بسیاری از همچنان با کم آبی دست و پنجه نرم کنند. اینکه در یکسالی بارندگی زیاد شود ملاک نمی شود که منابع آب زیرزمینی بحران را پشت سر بگذرانند زیرا با توجه به شرایط وخیم کشور در حوزه آبی دستکم حدود هفت سال بارندگی لازم است تا این کمبودها جبران شود. منابع آب زیرزمینی حالتی فوق بحرانی پیدا کرده اند زیرا ۵۰ سال است که کشور برای تهیه آب شُرب از این منابع استفاده می کند. بنابراین نباید این انگاره غلط و اشتباه که امسال بارندگی ها و وقوع سیلاب ها سبب شده که دیگر در این حوزه مشکلی وجود ندارد، در میان اذهان به وجود بیاید. در استان تهران یک میلیارد و ۴۵۰ میلیون متر مکعب برای تهیه آب شُرب شهری لازم است که از این مقدار ۷۵۰ میلیون آن مترمکعب از منابع سطحی تامین می شود و ۵۰ درصد مابقی آن از منابع آب زیرزمینی به دست می آید. تنها در کلان شهر تهران از آب سطحی استفاده می شود و آب مصرفی مابقی شهرهای استان از منابع زیرزمینی به دست می آید. بنابراین باید این پارادوکس اشتباه برای مردم حل شود و آنها با تصورات غلط به مصرف بی رویه اقدام نکنند. همچنین باید گفت وضعیت چاه های کشور به خصوص در تهران نیز حالت بحرانی دارند. مردم باید آگاه شوند که بارندگی های چندماه اخیر مسأله بحران کم آبی را حل نکرده و نیاز به توجه و مدیریت بیشتری در این زمینه وجود دارد.

ایرنا: چرا تا به امروز در زمینه مسأله مدیریت مصرف منابع آب خانگی و فرهنگ سازی در این زمینه مشکل داشته ایم؟

بختیاری: تلاش برای آگاه سازی و فرهنگسازی در زمینه صرف جویی در مصرف آب امروز باید به عنوان مهم ترین چالش و دغدغه میان مسوولان و مردم باشد. در شهر تهران با توجه به رشد جمعیت بر پایه اعلام آمارهای ارایه شده همواره تراز سالیانه میزان مصرف آب میان ۲ تا ۲ و نیم درصد گزارش می شد اما متأسفانه از ابتدای سال تا کنون که هنوز چند ماهی از آن نمی گذرد این میزان به چهار درصد رسیده است. امروز مردم باید به این نتیجه برسند که کشور در وضعیت بحرانی قرار دارد و همه آنها نسبت به این نعمت خدادادی مکلف هستند. تهیه و تأمین آب شرب خانگی پروسه بسیار طولانی و هزینه بری دارد. ذخیره نگه داشتن آب سدها برای سال های آینده بسیار ضروری است زیرا معلوم نیست که در سال های آتی نیز بارندگی ها به همین منوال باشد. درک این واقعیت که ما در کشوری نیمه خشک و کم آب زندگی می کنیم نیاز به فرهنگسازی دارد. همچنین باید به این امر نیز واقف شد که پروسه تامین آب خانه های کشور حداقل ۲۵ سال زمان نیاز دارد تا دوباره آنها احیاء شوند.

ایرنا: برخی کارشناسان معتقدند که یافتن مدلی موثر برای مدیریت تقاضای آب خانوارها مانند محدودیت های اجباری بر مصرف آب در کوتاه مدت موجب، نیازمند آن است که مدیران و مسوولان به درک درستی از عوامل تاثیر گذار بر مصرف آب نائل شوند، این موضوع تا چه اندازه درست است؟

بختیاری: هر آبی را نمی توان در مدار آب شرب قرار داد. مردم به طور عمده در شهرهای بزرگ بخاطر کم بودن مبلغ پرداختی آب مصرفی خانوار و پرداخت آن به صورت شارژ ماهیانه ساختمان هیچ درکی از پروسه تامین آب ندارند و نسبت به مصرف آن بی تفاوت هستند. پایین بودن قیمت آب مصرفی یکی از دلایلی به شمار می رود که تعهد نسبت به مصرف آن میان مشترکان کم شود. البته دولت به دلیل چتر حمایتی خود در زمینه آب و برق می تواند یکی از عاملانی محسوب شود که رعایت مصرف را میان شهروندان پایین می آورد. در اینجا می طلبد تا بحث اقتصاد آب را به عنوان نکته ای کلیدی برای صرف جویی در آب مدنظر قرار داد. اقتصاد آب به چگونگی تولید، توزیع و مصرف آب می پردازد. وقتی آب به عنوان یک کالا جنبه اقتصادی به خود می گیرد که به لحاظ منابع، کمیاب و به راحتی و بدون هزینه در دسترس قرار نگرفته باشد و تولید و توزیع آن نیز با ارزش افزوده همراه است. حجم آب مورد استفاده بر حسب ماهیت اسکان یا ترکیب خانوار، شغل ساکنان، قیمت آب، اندازه‌گیری و کنترل مصرف آب، عوامل فرهنگی و درآمد تغییر می‌کند. همین تفاوت گروه مصرف‌کنندگان باعث می‌شود که کشش قیمتی آب در بخش‌های مختلف متفاوت باشد. در همین تهران قیمت تمام شده تامین و توزیع آب شرب حدود ۲,۵۰۰ تومان است درحالیکه یک چهارم قیمت واقعی آن به مصرف کنندگان عرضه می شود. در نهایت برای رسیدن به سقفی از صرفه‌جویی که ما را به نقطه پایداری برساند باید قیمت به صورت قابل توجهی بالا برود. برخورد با مشترکین پرمصرف نیز می تواند تا اندازه ای در زمینه صرفه جویی راهگشا باشد که تا به حال در سال جاری به این مشکل برنخورده ایم که اگر با چنین مساله ای مواجه شویم به حتم با مشترکین پرمصرف برخورد جدی خواهد شد.

راهکارهای لازم برای مدیریت در مصرف منابع آب خانگی شامل چه مواردی می شود؟

بختیاری: اقتصاد آب اگر حل شود تمامی مشکلات در این حوزه حل خواهد شد. همچنین اصلاح نظام مدیریت آب، جلوگیری از هدر رفت آب در شبکه، هدایت آب باران از سیلاب ها و مسیل های انتقال سیل در سطح شهر ها به مخازن ذخیره به منظور ذخیره و تصفیه برای استفاده در شبکه انتقال و توزیع بررسی همه جانبه و تجدید نظر در الگوی جمعیتی کشور و… از جمله مهمترین راهکارها در زمینه صرفه جویی آب کشور در تمامی بخش ها به شمار می رود.