جدال ۱۲۰ روزه

به گزارش ایرنا، تابستان برای مردم سرزمین کویر در سیستان یادآور تلخکامی‌ها و گرد و غبار ناشی از بادهای ۱۲۰ روزه است که هر سال از زمان پیدایش این منطقه همزادش بوده است؛ گرچه در گذشته پرآبی دریاچه هامون همچون تهویه‌ای مطبوع هنگام وزش باد سبب تعدیل دما می شد اما اینک به واسطه خشکسالی های مکرر در دوهه اخیر شرایط زندگی در این منطقه دشوار شده است.

بادهای معروف به ۱۲۰ روزه در سیستان همواره وجود داشته به طوری که قامت خمیده درختان گز این منطقه خود گواهی مستند بر این حقیقت هستند اما باید به این نکته توجه داشت که باد در این منطقه مداوم در حال وزش است اما اوج شدت آن یک ماه قبل از تابستان آغاز و پس از این فصل از شدت آن کاسته می شود.

گرد و خاک زاده بادها و خشکسالی

بادهای ۱۲۰ روزه در زمان گذشته که تالاب بین المللی هامون پر آب بود موهبتی الهی برای مردم منطقه محسوب می شد چون همانند خنک کننده ای طبیعی عمل می کرده اما با خشکی هامون اینک خاک های بستر آن را به اطراف پراکنده می کند و سبب شده تا منطقه سیستان رتبه نخست بیماری سل را در کشور بدست آورد و چندی پیش نیز از سوی سازمان جهانی بهداشت به عنوان آلوده ترین شهر دنیا معرفی شود.
این بادها همچنین سبب جابجایی تپه‌های شن روان که همچون کوه‌های بزرگی در بسیاری از مناطق سیستان وجود دارند می شود و زمین‌های کشاورزی را یکی پس از دیگری چون اژدهایی می بلعند.
گرچه در گذشته برای تثبیت شن‌های روان مالچ پاشی انجام شده اما اینک با گذشت زمان و عبور حیوانات، این مالچ ها اثر خود را از دست داده اند.
وزش باد در بستر خشکیده هامون به دلیل از بین رفتن پوشش گیاهی آن علت اصلی وجود گرد و خاک در هوای سیستان است و نیز برداشت غیر مجاز شن از بستر این دریاچه علت دیگری برای تشدید میزان گرد و غبار است، عبور خودرو های حامل کالاهای قاچاق از بستر دریاچه نیز علتی دیگر تلقی می شود که البته هم اینک به دلیل تدابیر اندیشیده شده میزان تردد این خودروها به حداقل رسیده است، اما یکی دیگر از علت های اصلی وجود گرد و خاک در هوای سیستان بخشی از دریاچه هامون است که در خاک افغانستان قرار دارد که به گفته کارشناسان کانون اصلی گرد و غبار در سیستان را ایجاد می کند.

یکی از ساکنان شهرک گلخانی در نزدیکی دریاچه هامون به خبرنگار ایرنا گفت: بستر دریاچه هامون دارای شن شسته فراوانی است که پس از خشک شدن دریاچه مردم بصورت غیر قانونی از آن برداشت می کنند.

رضا باغی ادامه داد: خودروهای سنگین و نیمه سنگین شب ها به دور از چشم مردم و پلیس به بستر دریاچه می روند و با چند کارگر محلی شن را از کف دریاچه بارگیری می کنند.

وی تصریح کرد: عمق برداشت در برخی نقاط دریاچه تا پنج متر نیز می رسد که در هنگام وزش باد گرد و خاک زیادی از این حفره ها به هوا برخواسته و غلظت ذرات معلق در فضا را به چندین برابر حد مجاز می رساند.

باغی بیان کرد: در هنگام آبگیری موقت دریاچه گیاهان خود روی بسیاری رشد می کنند که به وضوح میزان گرد و خاک را کاهش می دهند.

وی افزود: هنگامیکه دریاچه آبگیری می شود خودروهای حامل کالا و قاچاق سوخت نیز نمی توانند از بستر دریاچه عبور کنند که این امر خود سبب کاهش گرد و خاک می شود.

وی ادامه داد: همچنین چرای بیش از حد دام در بستر دریاچه که توسط کوچ نشینان هدایت می شوند علت دیگری بر وقوع پدیده گرد و خاک است.

وی خاطرنشان کرد: گلایه اصلی مردم از مسئولان است که پس از ۲ دهه خشکسالی در این منطقه هنوز چاره ای برای خاک های بستر هامون نیاندیشیده اند.

تاثیر بادهای گرد و خاک بر معیشت مردم

پیشه اصلی مردم سیستان از دیرباز فعالیت‌هایی بوده که بطور مستقیم و غیرمستقیم با دریاچه هامون ارتباط داشته که از جمله آنها می‌توان به کشاورزی، دامپروری، صیادی، خولک‌بافی، حصیربافی و مانند آنها اشاره کرد.
با خشکی دریاچه هامون این فعالیت‌ها نیز از منطقه رخت بربست و جای خود را به برخی کارهای دیگر از جمله فعالیت‌های غیررسمی مرزی داد که آن هم پس از انسداد مرز توسط دیوار امنیتی به طور کلی تعطیل شد.
اما بسیاری از مرزداران و مرزنشینان سیستانی که دل در گرو میهن و موطن خود دارند سختی ها را به جان خریدند و چون کوه مقابل توفان های سهمگین ایستادگی کردند و شهر و دیار خود را ترک نکردند تا شاید طرح های بزرگ به اجرا درآمده از سوی دولت به سرمنزل مقصود برسد و آینده‌ای درخشان را برای منطقه رقم زند و سیستانی ها چون نیاکان خویش بار دیگر سرزمین ابا و اجدادی شان را سرسبز و آباد ببیند.
یکی از شهروندان سیستانی به خبرنگار ایرنا گفت: همسرم به خاطر گرد و غبار و آلودگی هوا دچار ناراحتی تنفسی و بیماری سل شده و چون درآمد کافی برای سیر کردن شکم اعضای خانواده ندارم، نمی دانم چگونه می توانم هزینه های گزاف درمان همسرم را پرداخت کنم.
وی که خود را ابراهیم. س معرفی کرد افزود: در گذشته به کار صیادی مشغول بودم و زمین کوچکی نیز داشتم که با کار کشاورزی و دامداری امرار معاش می کردیم و با یاری خدا هیچ مشکلی نداشتیم اما با خشکسالی های مداوم چندین ساله بیکار شدم و با کارگری امرار معاش می کنیم.
وی ادامه داد: با هر بار وزش باد و گرد و غبار غم و اندوه اعضای خانواده ما را برای تجدید بیماری همسرم فرا می گیرد به حدی که فرزندانم از توفان و گرد و غبار وحشت دارند و همیشه دعا می کنند که هوا صاف و پاکیزه باشد.
رحیم گرگیج یکی دیگر از ساکنان منطقه سیستان به خبرنگار ایرنا اظهار داشت: هوای این منطقه بسیار آلوده است اما صدا و سیما در سطح ملی عمق این فاجعه را نشان نمی دهد تا مسئولان و مردم از مشکلات ما آگاه شوند.
وی ادامه داد: این در حالی است که وجود چنین شرایطی در سایر استانها همچون یک بمب خبری صدا می کند و کمک های بسیاری برای آنان سرازیر می شود.
وی افزود: با وجود شرایط باد و توفان عملاً تمام فعالیت های اقتصادی در این منطقه تعطیل می شود و با توجه به اینکه اینک کار اکثر مردم منطقه کارگری است آنها نیز بیکار می شوند.
این شهروند سیستانی تصریح کرد: نمایندگان مردم در مجلس، مسئولان استان و رسانه ها باید همه با هم یک صدا درد و رنج مردم این دیار را فریاد بزنند تا شاید مسئولان مملکتی و هموطنان ما از اوضاع سخت و شکننده سیستان مطلع شوند و چاره ای بیندیشند.
علیرضا سراوانی یکی از شهروندان شهرستان هیرمند نیز گفت: مردم این منطقه با توفان و گردوغبار و جبر روزگار خو گرفته اند و نگرانی ما این است که وضعیت اسفبار سیستان برای مسئولان نیز عادی شده باشد و نگاهی عمقی به این منطقه نداشته باشند.
وی افزود: سیستانی‌ها زبان بیان مشکلاتشان را ندارند و نمایندگان ما در مجلس و رسانه های محلی نیز آنگونه که باید درد و رنج ما را فریاد نمی کشند، انتظار است دولت و مجلس همچنان که طرح های بزرگی چون آبیاری نوین ۴۶ هزار هکتاری، کارخانه لاستیک و غیره را به اجرا در آورده اند، با تصویب منطقه آزاد سیستان به کمک مردم محروم منطقه بشتابند.
منصور شهرکی یکی از شهروندان زهک نیز خاطر نشان کرد: این توفانها مشکل مداوم سیستان است و پس از گذر سالیان دراز هنوز مسئولان راه حلی برای این مشکل پیدا نکرده اند.
وی افزود: خشکسالی و بیکاری و توفان و غیره بسیاری از مردم منطقه را مجبور به مهاجرت برای امرار معاش به سایر مناطق کشور کرده است.
وی بیان کرد: پس از قطع آب دریاچه هامون مردم بصورت سنتی در مسیر مرز فعالیت داشتند که آن را هم به دلایل مختلفی و بدون درنظر گرفتن شرایط مردم تعطیل کردند.
گرچه در سالجاری با توجه به ورود اندک آب فعالیت های کشاورزی به ویژه جالیز کاری رونق گرفته و مردم منطقه اینک محصولات تولیدی خود را در بازارهای استان و استانهای همجوار عرضه می کنند، اما این روند موقتی است زیرا آب ورودی رودخانه هیرمند دائمی نیست و مردم به طرح انتقال آب با لوله به مزارع کشاورزی چشم امید دارند.

فرصتی که به تهدید تبدیل شده است

منطقه سیستان با در اختیار داشتن ظرفیت های بی نظیری چون باد و خورشید تاکنون تجربه عملی مزارع انرژی‌های نو را نداشته و سرمایه گذاری گسترده‌ای برای بهره گیری از این انرژی‌ها انجام نشده بود در حالی که این منطقه یکی از مستعدترین مناطق برای ایجاد مزارع انرژی‌های نو محسوب می شود، وجود بادهای مداوم و تابش مستقیم و عمود نور خورشید در این منطقه منابع بسیار مفیدی هستند که توجیه اقتصادی برای سرمایه گذاری در زمینه انرژی های نو را فراهم کرده است.
تنها یک توربین بادی در منطقه سیستان در شهر جدید رامشار وجود دارد که هزینه نصب آن در سالهای گذشته حدود ۱۰ میلیارد ریال بوده است و بیشترین راندمان تولید انرژی را در کشور داشته است.

با عنایت به نیاز کشور همسایه؛ افغانستان، به انرژی برق و امکان صادرات این انرژی به کشورهای همسایه سرمایه گذاری در این زمینه می تواند در کوتاهترین زمان به سوددهی بالایی برسد.

معاون هماهنگی امور اقتصادی و منابع استاندار سیستان و بلوچستان گفت: سه منطقه یا زون انرژی های نو و تجدید پذیر بادی و خورشیدی در این استان شامل «گراغه، میل نادر و رامشار» مشخص و تصویب و آماده سرمایه گذاری شده است.

علیرضا نورا اظهار داشت: زون های میل نادر و رامشار برای انرژی بادی به ترتیب به گستره ۱۰ هزار هکتار و ۱۵۰ هکتار و زون گراغه با گستره هزار هکتار برای انرژی خورشیدی تعیین شده است.
وی تصریح کرد: با توجه به موقعیت جغرافیائی و ژئوپلیتیک خاص سیستان و بلوچستان در زمینه استفاده از انرژی‌های باد و خورشید برای تامین نیازهای اساسی و زیربنایی کشور می توان از این ظرفیت بزرگ به بهترین نحو ممکن بهره‌گیری کرد.
معاون هماهنگی امور اقتصادی استاندار افزود: براساس مطالعات انجام شده تمام نواحی سیستان و بلوچستان برای استفاده از انرژی خورشیدی و منطقه فلات سیستان برای استفاده از انرژی بادی از ظرفیت و توانمندی قابل توجهی در سطح کشور برخوردار است.
سیستان و بلوچستان اگرچه نعمت هایی نظیر نفت، گاز و جنگل های انبوه ندارد، اما نعمت های خدادادی همچون باد و تابش خورشید به این استان هدیه شده و این نعمت ها استان را به مجموعه ای بی نظیر از انرژی های نو در ایران تبدیل کرده است.
با وجود ظرفیت های فراوان سیستان و بلوچستان در زمینه انرژی های نو این استان می تواند بستر مناسبی در زمینه سرمایه گذاری داخلی و خارجی فراهم کند به طوری که سرمایه گذاری در این بخش با توجه به نیاز کشورهای افغانستان و پاکستان به واردات برق از ایران سوددهی فراوان را برای فعالان اقتصادی به دنبال دارد.
به گفته کارشناسان، این استان با داشتن ظرفیت های فراوان در انرژی باد و سایر انرژی های تجدید پذیر می تواند هاب انرژی منطقه شود به طوری که به عنوان پهناورترین استان کشور با برخورداری از انواع انرژی های نو و تجدید پذیر مانند انرژی بادی و خورشیدی و غیره به گنجینه ای با ارزش تبدیل شده که سرمایه گذاران می توانند با برخورداری از مزیت های فراوان این نوع انرژی زمینه را برای تولید برق فراهم کنند.
همچنین با توجه به نیاز هزاران مگاواتی انرژی الکتریکی ۲ کشور افغانستان و پاکستان، استان سیستان و بلوچستان می تواند با داشتن ظرفیت های فراوان در انرژی نو به ویژه انرژی باد تامین کننده نیاز این ۲ کشور به انرژی باشد.
گفته می شود نمایندگان شرکت آلمانی سان فارمینگ چندی قبل برای سرمایه گذاری در زمینه انرژی های خورشیدی از منطقه سیستان بازدید و رغبت خود را برای سرمایه گذاری در برخی نقاط اعلام کرده‌اند.
 

راهکار

بادهای ۱۲۰ روزه در منطقه سیستان پیشینه ای تاریخی و قدیمی دارند و همواره در این سرزمین وجود داشته اند حال که هوای سیستان رو به خشکی نهاده و طبیعت بر مردم سخت گرفته است باید راهکاری برای این امر اندیشید که به گفته کارشناسان بهترین آن ایجاد کمربندهای گیاهی است.

در این روش درختچه‌ها و بوته‌های مقاوم و بومی در مناطق مستعد گرد و خاک کاشته و از آنها نگهداری می شود تا از این طریق بتوان گرد و خاک را کنترل کرد که نمونه بارز آن در زمان آبگیری بستر هامون رشد گیاهان مختلف است بطوریکه با ورود آب به هامون و رویش گیاهان خود روی میزان گرد و غبار تا حد چشمگیری کاهش می یابد.

گرچه در زمان‌های گذشته در برخی مناطق عملیات مالچ پاشی انجام شده است اما این راهکار چندان تاثیر گذار نبوده است.

موسی بارانی یکی از ساکنان منطقه سیستان به خبرنگار ایرنا گفت: حدود ۱۰ سال قبل بر روی تپه‌های شنی در حال حرکت اطراف روستای ما مالچ پاشی انجام شد تا بتوان از این طریق جلوی گرد و غبار و حرکت شن های روان گرفته شود.

وی ادامه داد: مالچ پاشی باعث شده تا زمین های اطراف روستا دیگر امکان کشت و زرع نداشته باشند زیرا مواد نفتی موجود در مالچ برای گیاهان بسیار مضر است.

وی بیان کرد: همچنین این مالچ ها به مرور زمان با عبور حیوانات از روی آنها از بین رفته اند و گرد و خاک دوباره در این مناطق ایجاد می شود.

بارانی خاطرنشان کرد: پس از ۲۰ سال خشکسالی جای تعجب دارد که هنوز مسئولان برای کنترل این گرد و خاک چاره ای اساسی نیندیشیده‌اند.

مردم سیستان سالهاست با طبیعتِ نامهربان در جنگ و ستیزند، جنگی بس خانمان برانداز که گویا بشر توان مقابله با آن را ندارد، جدالی که نفس ها را در سینه حبس می کند و گاه جان می ستاند، اما برنده این میدانِ جنگ طبیعتِ خشن با شن های روان و خشکسالی ۲۰ ساله است که رفته رفته در حال عقب راندن سیستانیان از خانه و کاشانه شان است.
طبیعت این سامان قرنهاست که گاهی مهربان و گاهی خشن می شود اما هیچگاه خشونتش به این طولانی نبوده است.

برخی از مردم سیستان معتقدند که قهر طبیعت به تنهایی نمی توانست این همه طولانی مدت باشد یقین داریم دست انسانهایی در آنسوی مرزها خشم طبیعت را برانگیخته اند زیرا راه را بر آب هیرمند بسته و هامون را به خشکی کشانده اند که بر اثر آن طبیعت به قهر آمده و تر و خشک را با هم می سوزاند.

مردم این دیار سالیان متمادی است که در جدالی نفس‌گیر با بادهای ۱۲۰ روزه بسر می برند و هر روز بیشتر از دیروز در تنگنا قرار می گیرند اما به امید فردای بهتر هنوز استوار ایستاده اند و سپر نیانداخته‌اند اما در این مسیر نیازمند همراهی بیشتر مسئولان هستند تا بتوانند بر شرایط سخت غلبه کنند.

به گفته برخی کارشناسان؛ مهمترین راهکار برای غلبه بر گرد و غبار آبگیری تالاب بین المللی هامون است و این نیز تنها با همکاری کشور افغانستان امکانپذیر خواهد بود و تولید انرژی‌های بادی و خورشیدی و فروش آن به افغانستان می تواند زمینه رها سازی آب از سد کجکی را فراهم کند یعنی با سرمایه گذاری در این زمینه از یک طرف انرژی پاک از طبیعت دریافت کرده و از سوی دیگر نیاز منطقه و کشور همسایه را تاحدودی تامین کرد.

۷۳۱۱**۶۰۸۱