یوسف بن علوی در ایران؛ تهران کانون دیپلماسی منطقه و جهان

به نوشته حساب توئیتری وزارت خارجه عمان، سفر بن علوی به تهران «در راستای روابط دوجانبه، رایزنی‌های مستمر و به ویژه درباره تحولات اخیر منطقه» است و در این دیدار، وزرای خارجه دو کشور «درباره روابط دوجانبه، مسائل منطقه‌ای و بین المللی تبادل نظر» خواهند کرد.

عمان یک هفته پیش در بیانیه‌ای ضمن اشاره تلویحی به تحولات منطقه به ویژه حوادث خلیج فارس و تنگه هرمز اعلام کرده بود که «کشتیرانی آزاد و مسائل مربوط به آن را در تنگه هرمز پیگیری می کند» و از همه طرف‌ها خواست تا ضمن خویشتنداری، اختلافات را از طریق دیپلماتیک حل کنند.

** رابطه مثبت همسایگی  

چالش های تاریخی، شورش های دهه 1970 استان «ظفار» که از پیامدهای جنگ سرد بود و با تحریک و حمایت های جمهوری دمکراتیک خلق یمن جنوبی و شوروی سابق روی داد، در نهایت با مداخله ایران مهار شد که تجربه ای بود تا به واقع گرایی سیاسی «سلطان قابوس» بیفزاید.

شاید از آن پس بود که وی برای همیشه اهمیت همسایه بزرگ و تاریخی خود را دریافت تا بعدها در دهه 1980 که بحران سراسر خلیج فارس را فرا گرفته بود، سلطان قابوس اهمیت ایران را فراموش نکند و بر راهبردهای ثابت روابط با همسایگان پافشاری نشان داد.

عمان بعد از پایان یافتن جنگ عراق علیه ایران، سیاست آشتی جویانه‌ای را در رابطه با تهران در پیش گرفت. وزیر امور خارجه وقت ، «علی اکبر ولایتی» در 1989 چند بار از عمان دیدن کرد.

در اوت 2010 عمان و ایران پیمان امنیتی امضا کردند و اخیرا نیز میدان نفتی «هنگام» را در خلیج فارس به ارزش تخمینی 450 میلیون دلار توسعه داده اند.

در واقع رویکرد متفاوت مسقط در شورای همکاری خلیج فارس نسبت به تهران نقش یک ضربه گیر را داشته و بطور موثری نفوذ ریاض را بر کشورهای کوچک عضو این شورا جهت همگرایی تام کاهش داده و تلاشهای غرب برای منزوی کردن تهران را تضعیف کرده است.

در مجموع رویکرد سیاست خارجی مسقط از سایر کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس مجزا است . این کشور میزبان اولین گفت و گوهای تهران و طرف های غربی برای توافق بر سر برنامه هسته ای ایران و مقصد اولین سفر «حسن روحانی» رییس دولت تدبیر و امید به کشورهای شورای همکاری خلیج فارس بود.

در جریان این سفر یک پیمان احداث خط لوله گاز به ارزش یک میلیارد دلار بین دو کشور به امضا رسید.

روابط تجاری ایران و عمان - اگرچه کندتر اما - همپای سیاست پیش رفته است، به طوری که حجم مبادلات بازرگانی دو کشور بر اساس اعلام سفیر ایران در دو سال اخیر از مرز یک میلیارد دلار عبور کرده است  .

علاوه بر صادرات دارو از سوی 10 شرکت داروسازی ایرانی، جمهوری اسلامی و سلطنت عمان برای توسعه بیشتر همکاری های بانکی و روابط کارگزاری بین دو کشور موافقت کرده اند.

بانک مسقط که یکی از بزرگ ترین بانک های عمان محسوب می شود، بعد از توافق هسته ای و لغو تحریم ها، اولین بانکی بود که اسفند ماه 1394 در ایران شعبه دایر کرد.

جمهوری اسلامی ایران و سلطان نشین عمان در ادامه همکاری های اقتصادی رو به توسعه دو کشور در حاشیه هفدهمین نشست کمیسیون مشترک اقتصادی دو کشور ، تفاهم نامه ضمانت صادرات امضا کردند.

ابتکارات وضع شده در این تفاهم نامه می تواند سطح روابط تجاری ایران و عمان را افزایش دهد و اهداف دولت را برای ارتقای سطح روابط تجاری دو کشور به 5 میلیارد دلار عملی کند .

** رایزنی یا میانجی گری

چنانچه بخواهیم دولت های حاشیه جنوبی خلیج فارس را بر اساس واقع بینی دیپلماتیک مبتنی بر آینده نگری و حضور در نظام های منطقه ای رتبه بندی کنیم، قطعا سلطان قابوس طی حدود نیم قرن حکمرانی بر عمان، امتیازات ویژه ای به لحاظ درک عمیق تحولات منطقه و جهان داراد.

عمان قدیمی ترین کشور مستقل جهان عرب و یکی از سنتی ترین کشورهای منطقه خلیج فارس است که تا دهه ۱۹۷۰ جزو منزوی ترین کشورها بود.

عمان در گوشه جنوب شرقی شبه جزیره عربستان قرار گرفته است و موقعیت راهبردی مهمی در دهانه خلیج فارس دارد. حاکمیت دولت عمان بر بخش جنوبی تنگه هرمز و نزدیکی خطوط بین المللی کشتیرانی به این منطقه این کشور را از نظر راهبردی در شرایط ویژه ای قرار می دهد که اهمیت آن را برای کلیه کشورهای منطقه و حتی برای کشورهای خارجی که به نحوی به نفت و بازارهای منطقه خلیج فارس وابستگی دارند، تردید ناپذیر کرده است.

عمان بر خلاف برخی از کشورهای همسایه در منطقه خلیج فارس تاکنون از اقدامات خشونت آمیز و فعالیت گروهای تندرو در امان بوده است.

عمان در سال‌های پیش از انقلاب روابط بسیار نزدیکی با تهران داشت تا آنجا که ایران در جریان جنگ «ظفار»، برای حمایت از سلطان عمان اقدام به اعزام نیروی نظامی به این کشور کرد. در چهار دهه پس از انقلاب نیز روابط عمان با جمهوری اسلامی رابطه‌ای نزدیک بوده است .

با این حال عمان تاکنون مواردی چون «آزادی ملوان‌های بریتانیایی» و «آزادی و در مواردی مبادله تعدادی از زندانیان‌ دوتابعیتی» ، نقش میانجی را بازی کرده است.

در خصوص مذاکرات هسته‌ای نیز عمان نقش میانجی و میزبانی «مذاکرات محرمانه ایران و آمریکا» طی سال‌های ۱۳۹۱ تا ۱۳۹۲ را بر عهده داشت که به گفته «علی‌اکبر صالحی» وزیر امور خارجه وقت و رئیس فعلی سازمان انرژی اتمی ، زمینه مذاکرات منتهی به برجام را فراهم کرد.

این مذاکرات در دوره وزارت صالحی انجام شد و در سال‌های بعد او به صراحت از «عمان» به عنوان میانجی «مذاکرات محرمانه ایران و آمریکا» نام برد و گفت «مذاکرات محرمانه با آمریکا با یادداشت شفاهی مشاور سلطان قابوس کلید خورد».

او گفت که «سالم مشاور سلطان قابوس از طریق محمد سوری مدیر عامل شرکت ملی نفت کش ایران پیغام آمریکایی‌ها را برای مذاکره داد» و پس از آن «سلطان قابوس نامه‌ای برای مقام معظم رهبری در مورد آمادگی آمریکایی‌ها جهت مذاکره با ایران ارسال کرد».

موضوع میانجی گری دوباره مسقط میان تهران و واشنگتن در تابستان سال گذشته و اوایل خروج آمریکا از برجام و در آستانه وضع مجدد تحریم‌های یک جانبه این کشور علیه ایران مطرح شد، زمانی که بن علوی به آمریکا سفر کرد.

اما در حالیکه روزنامه «العرب» مدعی شد، تهران درخواست میانجی گری عمان را مطرح کرده، شخص بن علوی که اتفاقا در فاصله کمی از سفرش به واشنگتن راهی ایران شد، تأکید کرد که از هیچ کدام از طرف ها چنین درخواستی دریافت نکرده است.

یوسف بن علوی 31 اردیبهشت ماه سالجاری نیز به ایران سفر و با «محمدجواد ظریف» دیدار و گفت و گو کرده بود و سفر امروز (شنبه) او دومین حضور این دیپلمات کهنه کار عمانی در ایران طی کمتر از سه ماه گذشته است.

پس از سفر اردیبهشت وزیر خارجه عمان به تهران، «محمود واعظی» رئیس دفتر رییس جمهوری اسلامی ایران گفت که «سفر بن‌علوی وزیر خارجه عمان به تهران ارتباطی به موضوع میانجیگری این کشور در روابط تهران و واشنگتن ندارد».

واعظی افزود که «وزیر خارجه عمان در سفر به تهران با ظریف دیدار و مذاکره کرد و ظریف نیز گزارش این دیدار را در دولت ارائه کرد، بن‌ علوی در تهران درباره مسائل دوجانبه و تحولات منطقه‌ای صحبت کرد و اصلا در صحبت آن‌ها بحث میانجی‌گیری نبود».

رئیس دفتر ریاست جمهوری ایران همان روز درباره اعزام هیات‌هایی برای میانجیگری از کشورهای عمان و عراق یا دیگر کشورها، گفت: «ما که نمی‌گوییم که نفرستند، حتما می‌آیند، حرف آن‌ها را هم می‌شنویم اما مهم این است که ما درباره پیشنهاد آن‌ها چه تصمیم می‌گیریم».

بن علوی هم دو روز پس از سفر به تهران به شبکه خبری «بی بی سی» گفت : ما به شدت نگران تنش میان ایران و آمریکا هستمی و تلاش می‌کنیم با کمک دیگران تنش فعلی را مهار کنیم.

وزیر خارجه عمان در پاسخ به این سوال بی‌بی‌سی عربی که آیا عمان نقشی به عنوان میانجی میان ایران و آمریکا ایفا می‌کند، گفت: نه واقعا. ما آن طور که شما فکر می‌کنید نقش میانجی نداریم.

سفر امروز(شنبه)  بن علوی به تهران هم از سوی منابع خبری منطقه و جهان «مهم» ارزیابی شده است و یک بار دیگر به بحث میانجی گری این کشور میان ایران و غرب به ویژه آمریکا دامن زده است .

این منابع گفتند: سفر بن علوی به تهران در  حالی صورت می گیرد که «مایک پمپئو» وزیر خارجه آمریکا، چهارشنبه هفته قبل در تماس تلفنی با سلطان قابوس، پادشاه عمان، درباره ایران و موضوعات دیگر گفت‌ و گو کرد و وزارت خارجه آمریکا با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد که پمپئو در این تماس درباره آنچه «تهدیدهای ایران در منطقه» می‌خواند، با پادشاه عمان صحبت کرده است.

استناد دیگر رسانه ها این است که «حنینه المغیری» سفیر عمان در آمریکا نیز اخیرا گفته است که «اگر تهران و واشنگتن به میانجی‌گری باور داشته باشند، ما آماده کمک به حل این بحران هستیم».

 ناظران امور منطقه می گویند که اگر چه ادامه «مذاکرات محرمانه» با میانجیگری عمان در سال های ابتدایی دهه 90 به مذاکرات علنی و برجام منتهی شد، اما اکنون شرایط بسیار متفاوت است؛ از یک طرف تنش طی دو ماه گذشته در منطقه و بعد از حملات به نفتکش‌ها در بندر فجیره و دریای عمان گسترش یافته و از طرفی تنش میان ایران با آمریکا و بریتانیا نیز بعد از سرنگونی پهپاد آمریکایی و توقیف غیرقانونی نفتکش ایرانی در جبل الطارق اوج گرفته ‌است.

علاوه بر آن در حالی که جمهوری اسلامی طی سالهای گذشته کاملا به توافق هسته ای با کشورهای اروپایی و آمریکا پایبند بوده و این مهم در دستکم 15 گزارش سازمان بین المللی انرژی اتمی مورد تاکید قرار گرفته است ، «دونالد ترامپ» رییس جمهوری آمریکا در اقدامی که بدعهدی های این کشور را به اثبات رساند، اقدام به خروج یک جانبه این توافق کرده و تحریم های خود علیه ایران را از سر گرفته است .

ایران تاکنون بارها اعلام کرده است که به دلیل این بدعهدی آمریکا حاضر به گفت وگوی مجدد در مورد حقوق هسته ای خود نیست و در مقابل راهبرد خروج آمریکا از توافق و کاهلی اروپا در تحقق حقوق ایران ، راهبرد کاهش تعهدات خود در برجام طبق مفاد این توافق را آغاز و تاکنون دو مرحله آن را عملی کرده است .

جمهوری اسلامی ایران می گوید، شرط انجام هر گونه مذاکره ای بازگشت آمریکا به تعهدات سابق و لغو تمامی تحریم هایی است که طی یک سال و نیم اخیر اعمال کرده، لذا ادعای آمریکا برای انجام مذاکرات بدون پیش شرط تنها فریب افکار عمومی جهان است .

کارشناسان سیاسی منطقه بر اساس این منطق معتقدند ؛ عمان متحدی مفید برای آمریکا در جهان عرب است که یکی از دلایل آن روابط خوبی است که با ایران دارد، ولی با وجود نقش موفق عمان در میانجیگری اوایل دهه نود میان ایران و آمریکا، مشخص نیست که تلاش‌های احتمالی این کشور در حال حاضر نیز به نتیجه مشابهی منجر شود.

حمیدرضا بانصیری