راهکاری برای جبران کسری درآمدهای نفتی

به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا، کاهش وابستگی بودجه و برنامه مالی کشور به درآمدهای نفتی دست کم به صورت اعلانی در دستور کار دولت ها قرار گرفته اما هیچ یک موفق نشدند این تاکید رهبری را در حد مطلوب به اجرا برسانند تا اینکه عدو سبب خیر شد و با اعمال تحریم های سختگیرانه آمریکا فروش نفت ایران به حداقل رسید. همین عامل باعث شد تا دولت دوازدهم برای اولین بار بودجه امسال را اصلاح و با کمترین میزان فروش نفت تنظیم کند.

هر چند که سال گذشته بودجه 98 با فروش 1.5 میلیون بشکه در روز با قیمت 55 دلار بسته شد و به تصویب رسید اما با دخالت های آمریکا در منطقه و تشدید تحریم های نفتی این پیش بینی دولت درست از آب درنیامد. بنابراین در اصلاحیه ای درآمدهای نفتی در بودجه به فروش 300 هزار بشکه در روز تقلیل یافت. البته نباید فراموش کنیم که امروز قیمت نفت در هر بشکه به 63 دلار رسیده است و احتمال افزایش آن به دلیل کمبود نفت ایران در بازار هم وجود دارد. 

طبق برنامه جدید سازمان برنامه و بودجه، امسال و سال آینده وابستگی بودجه به درآمدهای نفتی به ۱۰ درصد کاهش می ‌یابد. این برنامه چهار محور و 23 دستورالعمل دارد که ایجاد درآمدهای پایدار برای دولت، صرفه‌ جویی در هزینه‌ های کار، ثبات اقتصادی و تقویت بودجه در رابطه با مجلس، دولت و قوه قضائیه از محورهای چهارگانه این برنامه است. تا این جای کار و طبق گزارش «محمد باقر نوبخت» رییس سازمان برنامه و بودجه از ۱۴۸ هزار میلیارد تومان میزان وابستگی نفت، حدود ۵۵ هزار میلیارد تومان تقلیل یافته است  یعنی تنها یک سوم از منابع نفتی در بودجه مورد مصرف قرار می گیرد.

این برنامه روی کاغذ بسیار به جا و کاربردی به نظر می رسد اما با توجه به رشد 20 درصدی دستمزد کارمندان که به معنای افزایش هزینه های جاری است و همچنین افزایش بودجه عمرانی و... ، احتمال کسری بودجه بیش از سنوات گذشته وجود دارد و هنوز منبع دیگری نتوانسته جای پول نفت را در دخل و خرج دولت بگیرد.    

کاهش یارانه پنهان برای جبران کسری بودجه  

«مهرداد بائوج لاهوتی»عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس شورای اسلامی در گفت‌ وگو با پژوهشگر ایرنا درباره اصلاح بودجه و کاهش وابستگی آن به درآمدهای نفتی تا 10 درصد،‌ گفت: بحث کاهش نقش نفت در بودجه بحث جدیدی نیست و از ده های گذشته در دستور کار دولت ها قرار داشته است.

وی با بیان اینکه باید با صرفه جویی در دو منبع هزینه های جاری و هزینه های عمرانی نسبت به کاهش سهم درآمدهای نفتی در بودجه اقدام شود، اظهار داشت: بندی در قانون برنامه بودجه وجود دارد که بر اساس آن در صورتی که درآمدهای نفتی محقق نشد می توان از محل حساب ذخیره ارزی کسری بودجه را جبران کرد.

لاهوتی با اشاره به برنامه دولت برای به حداقل رساندن نقش و سهم درآمدهای نفتی در بودجه سال های آینده گفت: برای به حداقل رساندن وابستگی بودجه به درآمدهای نفتی گزینه های متعددی وجود دارد که معتقدم کاربردی ترین آن مدیریت یارانه های پنهان است.

عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس با تاکید بر اینکه در حال حاضر هزار و 300 هزار میلیارد تومان یارانه پرداخت می شود،  بیان داشت: ازاین رقم 130 هزار میلیارد تومان رقم یارانه آشکار است که در قالب یارانه نقدی به مردم ارایه می شود و مابقی یارانه پنهانی است که عمده آن در اختیار دهک های با درآمد بالا قرار می گیرد و باید در پرداخت آن اصلاحاتی صورت گیرد.

وی افزود:‌ در حال حاضر دهک های بالا، 26 برابر بیشتر از دهک های پایین جامعه از یارانه بنزین استفاده می کنند و در یارانه بخش های دیگر هم نسبت ها به این اندازه است و نمی توان در شرایط امروز اقتصادی کشور این روند را ادامه داد.

به گفته لاهوتی، اگر بتوانیم تنها بخشی از این یارانه پنهان را مدیریت کنیم چیزی معادل بودجه عمومی کشور را می توانیم تنها از همین محل تامین کنیم. این موضوع در دستور کار دولت قرار گرفته است و قرار بر این است در مدت چهار سال تخصیص یارانه پنهان مدیریت و از این طریق کسری بودجه ناشی از کاهش سهم درآمدهای نفتی جبران شود.           

گزینه های جایگزین پول نفت  

از ابتدای انقلاب سعی دولت ها بر این بوده که بتوانند بند ناف مخارج کشور را درآمدهای نفتی ببرند اما در مقاطعی مانند اواسط دهه 80 تا ابتدای 90 نه تنها سهم نفت در دخل و خرج کشور کاهش پیدا نکرد بلکه مدیریت نادرست افزایش درآمدهای نفتی، اقتصاد  را به بیماری هلندی مبتلا کرد.      

هر چند برخی از کارشناسان در این شرایط اقتصادی  براین باورند که مالیات می تواند جای پول نفت در بودجه را بگیرد و ایران هم باید مانند سایر کشورهای غیر نفتی مالیات را اساس مدیریت دخل و خرج کشور قرار دهد اما این راهکار به معنای افزایش نرخ مالیات در اقتصاد به رکود رفته می تواند آثار منفی قابل توجهی بر جای بگذارد مگر اینکه جلوی 50 هزار میلیارد تومان فرار مالیاتی گرفته شود.

افزایش ظرفیت های صنعت گردشگری،‌ رشد صادرات سنتی به مشتریان قدیمی،‌ افزایش صادرات فراورده های نفتی به جای نفت خام، فعال سازی ترانزیت از کریدور شمال- جنوب در ایران که می تواند اروپا را به خلیج فارس متصل کند، تنها گوشه ای از توان کشورمان برای کاهش سهم پول نفت در دخل و خرج ها است. هر یک از این گزینه ها خودشان به تنهایی محل درآمد یک کشور محسوب می شوند اما در حالی تمام این ظرفیت ها در ایران موجود است تاکنون نتوانسته ایم اقتصاد بدون نفت را تجربه کنیم.