راه های مقابله با خشکسالی

به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا، به طور کلی خشکسالی به نبود یا اندک بودن باران در یک دوره طولانی گفته می شود که باعث عدم توازن در میزان آب و در نتیجه آن کمبود آب، نابودی گیاهان، کم شدن شدت جریان آب، کاهش عمق آب های سطحی و خاک مرطوب و نیز فرسایش خاک می شود. به عبارتی دیگر خشکسالی زمانی رخ می دهد که تبخیر سطحی و تبخیر آب از گیاهان از حد معمول در مدت معین بیشتر باشد.

ایران تنها کشوری نیست که در سال های اخیر با بحران آب درگیر شده است؛ بلکه جهان در حال تجربه بحران آب است. ایران با قرار گرفتن در کمر بند خشک کره زمین با مشکل کم آبی مواجه است. رشد فزاینده جمعیت و نیاز به محصولات کشاورزی و دامی و محدودیت منابع آب و خاک به عنوان بستر اصلی تولیدات کشاورزی مسئله کم آبی را به گونه ای بسیار جدی فراروی کشور قرار داده است که این امر در کنار سایر پیامدهای احتمالی ناشی از خشکسالی، ضرورت مقابله با آن و ارائه راه حل هایی را به همراه آورده است.

اهمیت این موضوع سبب شد با معصومه اشتیاقی، دانشجوی دکتری جامعه شناسی و پژوهشگر اجتماعی حوزه محیط زیست به گفت و گو بنشینیم.

نقش تغییرات آب و هوایی بر خشکسالی

اشتیاقی در خصوص نقش تغییرات آب و هوایی در سطح جهان بر خشکسالی گفت: یکی از مخاطرات جدی جهان تغییرات آب هوایی است. گازهای گلخانه­ ایی در حال دگرگونی وضعیت اقلیم کره زمین است که این یکی از چالش­ های قرن حاضر برای همه کشورهای جهان است. از پیامدهای جدی این تغییرات آب و هوایی، افزایش دمای کره زمین است. گرم شدن زمین موجب تبخیر و در نتیجه  کمبود منابع آب زیر زمینی و خشکسالی می شود.  البتَه این شدت دمای زمین منجر به پدیده­ هایی مانند سیلاب در زمان­های گرما نیز می شود. از پیامدهای تغییرات آب و هوای کره زمین، وقوع سوانح طبیعی چون برف و باران های شدید و سیل هایی است که زیست طبیعی را با تهدید مواجهه می کند. بی تردید در این تغییر آب و هوا، فعالیت و رفتارهای  انسانی نقش اساسی دارد.

وضعیت خشکسالی در ایران

اشتیاقی در خصوص وضعیت خشکسالی  در ایران گفت: ایران در مدار گرم زمین قرار دارد و همواره از دیرباز یکی از تدابیر نیاکان ما، توجه به ذخیره منابع آبی از طریق قنات بوده است. در چند سال اخیر به واسطه تغییرات اقلیمی میزان بارش در مجموع نسبت به 50 سال گذشته کاهش محسوسی داشته است. به صورتی که در حال حاضر استان­ ها معتدل ما مانند استان مازندران نیز با بحران کم آبی سفره زیر زمینی مواجهه است و استان­هایی مانند مناطق جنوب کشور، سیستان و بلوچستان، یزد، سمنان و در مجموع فلات مرکزی با شدت کمتر با بحران اساسی کم آبی در زندگی روزمره مواجهه هستند. ما در چند سال اخیر با نزاع بین استان­ها در خصوص دسترسی به آب در زمان تابستان مواجهه بودیم. در کل خشکسالی در کشور ما زنگ خطرش سال­هاست به صدا درآمده است. برنامه­ هایی مانند انتقال آب از دریای خزر به سمنان یا از خلیج فارس به یزد و یا کمک به احیای آب دریاچه ارومیه همگی نشان از مساله­ مندی جدی خشکسالی در آینده کشور است.

پیامدهای احتمالی خشکسالی در ایران

اشتیاقی در خصوص پیامدهای احتمالی خشکسالی در ایران گفت: حیات انسان به آب وابسته است. چرخه طبیعی زندگی با آب معنا پیدا می ­کند. کمبود منابع آب و خشکسالی تاثیرات چند جانبه بر روند زندگی انسان دارد. خشکسالی بر اقتصاد یک جامعه تاثیر سوء دارد به صورتی که کشاورزی و تولیدات دامی منطقه را تحت الشعاع قرار می دهد. صنعت با شدت متاثر از آب است و کمبود منابع آبی چرخه اقتصادی صنعت را با بحران جدی مواجهه خواهد کرد.

وی افزود: خشکسالی در درجه اول اقتصاد را فلج خواهد کرد. خشکسالی منجر به مرگ کشاورزی خواهد شد که خود این موضوع باعث بیکاری بخشی از جامعه است که پیامدهای خاص خودش را دارد. مهاجرت پیامد اجتماعی مهم ناشی از خشکسالی در کشور است که در حال حاضر هم ما شاهد آن هستیم. بخشی از روستاهای ما در کشور به دلیل خشکسالی خالی از سکنه شدند و مجبور به مهاجرت شدند که خود این مسئله مهاجرت برای جامعه مهاجرپذیر نیز پیامدهای زیادی به لحاظ افزایش جمعیت مازاد و کمبود منابع و نزاعات قومی و قبیله­ ایی را به دنبال دارد. تعادل اجتماعی و فرهنگی به واسطه مهاجرت­ه ای این چنینی به هم می خورد و در نتیجه آن سیکل معیوبی در درازمدت به وجود می آید.

کارهایی که باید انجام داد

اشتیاقی در خصوص راه حل های پیشنهادی نسبت به وضعیت خشکسالی گفت: طبق آمارهای منتشر شده، میزان مصرف آب خانگی ما نسبت به سرانه جهانی در حد بالایی است. ما مصرف­مان در بخش آب شرب روش صحیحی نیست. اگر چه این موضوع در خصوص بخش کشاورزی نیز صدق می کند. آبیاری ما در بخش کشاورزی به نحوی است که بیشترین هدر رفت آبی را داریم که همین امر موجب کاهش سفره آب زیرزمینی شده است. حفر چاه­ های متعدد در یک نقطه و تولید محصولات نیازمند آب فراوان از چالش­های ما در بخش آب کشاورزی است. هم­چنین زیرساخت های ما در انشعابات آب نیز همواره مشکل دارد و هدر رفت آبی در این بخش اتفاق می افتد.

این فعال محیط زیستی افزود: در درجه اول  باید آگاهی و اطلاعات و دانش افزایش یابد. آگاهی نسبت به میزان هزینه­ هایی که برای تولید آب شرب می شود باید افزایش یابد. نشان دادن علل کم آبی و البته پیامدهای درازمدت آن بر زندگی تک تک افراد می تواند بخشی از تقویت آگاهی و دانش عمومی را نسبت به مساله بالا ببرد. به نوعی رسانه باید حساسیت عمومی را نسبت به موضوع برانگیزاند. ما نیازمند حساسیت و مطالبه عمومی در مواجهه با مساله در درجه اول هستیم.

وی افزود: ما باید ضمن توجه به مقوله آگاهی، آموزش را جدی بگیریم. خیلی از ماها به نوعی تربیت شدیم که کمترین رفتار محیط زیستی را داریم. در مصرف آب برای امور روزمره کمترین توجه به چگونگی درست مصرف کردن داریم. این مسئله بیش از هر چیز باید در مدارس و در سنین کودکی مورد توجه قرار گیرد. باید نسل آینده را مسول و حساس به رفتار محیط زیستی کنیم.

این فعال محیط زیستی افزود: در مقوله رفتاری باید به سمتی برویم که «سبک زندگی دوستدار محیط زیستی»، سبک زندگی ارزشی دیده شود. یکی از افتخارات افراد؛ شهروند دوستدار محیط زیست باشد. خوشبختانه در سال­های اخیر اقدماتی در این حوزه صورت گرفته اما ما بیش از پیش نیازمند تمرین و تمرین و تکرار هستیم. برای تغییر نگرش باید بارها و بارها وارد عمل شد و تغییر نگرش موضوعی نیست که یک روزه شکل گرفته باشد که با یک برنامه و تبلیغات درست شود. باید رسانه ها و مدارس و سایر ارگان ­های آموزش دهنده آموزش شهروندی را برای تغییر الگوی صحیح مصرف و سبک زندگی دوستدار محیط زیست در هر لحظه ببینند.

اشتیاقی افزود: تبلیغات محیطی در سطح شهر باید در این مسیر به یاری نهادهای ذی ربط بیاید و هر لحظه شهروندان با مساله مواجهه شوند تا حساسیت عمومی نسبت به مساله شکل گیرد. تا ما عمق مساله را درک نکیم، قادر به تغییر نخواهیم بود. باید به افراد نشان دهیم که اقدمات کوچک در زندگی روزمره می ­تواند تاثیرات گسترده در سرنوشت آب در کشور داشته باشد. در کنار این ها باید نهادهای درگیر در مساله مانند وزارت نیرو و ... درباره پرداختن و حل زیربنایی مشکلات بخش آب گفت وگوی عمومی را دنبال کنند و با کمک جوامع محلی برای حل موضوع اقدام کنند. باید مسوولیت اجتماعی با مسوولیت سیاستگذاران و مجریان امر هم راستا دیده شود تا به نوعی اعتماد دوسویه و مسولیت دو جانبه به موازات هم برای حل مساله بحران کم آبی و خشکسالی شکل بگیرد.