مشارکت سیاسی و آسیب شناسی احزاب در ایران

به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا، کارشناسان و صاحبنظران بر این باورند که احزاب و نهادهای مدنی بعنوان رابط میان دولت و ملت از مهـمتـرین ابزارهای توسعه سیاسی و تقویت مشارکت سیاسی در جامعه به شمار می روند.

مورخین و پژوهشگران تاریخ احزاب نیز معتقدند که هرچند واژه حزب به معنای دسته، گروه و قسمت از گذشته در ادبیات سیاسـی وجـود داشـته اسـت امـا شکل گیری احزاب سیاسـی بـه معنـای نـوین آن پیامـد تحـولات سیاسـی در غـرب بشـمار می رود؛ موضوعی کـه سـبب گردیـد تـا برخـی احـزاب سیاسـی را فرزنـد دموکراسی غرب بنامنـد.

در ایران نیز حزب به مفهوم جمعیتی سیاسی، مانند سایر جوامع سابقه طولانی دارد. این تجمع­های سیاسی گاه مانند سربداران و فدائیان اسماعیلی جنبه نظامی داشته و به صورت یک حزب یا تشکل سیاسی-نظامی فعالیت می کردند و گاه همچون «اخوان الصفا» سیاست را با اندیشه و اصلاح اخلاقی و فلسفی در هم آمیخته و به شکل یک تشکل سیاسی ˚ فرهنگی تبلور می یافته است. درواقع باور کارشناسان بر این است که سابقه حزب سیاسی به شکل مشخص و در چارچوب تعاریف مرسوم و کنونی از احزاب، در ایران به 100 سال می رسد و به دوره مشروطه باز می گردد.

 اسـتقرار مشـروطیت و تشـکیل مجلـس در ایـران سـبب گردیـد تـا بتدریج در فضای سیاسی ایران انجمن های سیاسی و از زمـان مجلـس دوم مشـروطه احـزاب سیاسی بطور مشخص فعالیت خود را آغـاز کننـد. از آن مقطـع تـاکنون هـراز چنـدگاهی احزاب سیاسی در ایران فعال گردیده و پس از اندک زمانی بهار فعالیت احـزاب بـه خـزان گرائیده است.

طبق گفته مسوولین مربوطه، با تصویب قانون جدید احزاب و طبق آمار ثبت شده در کمسیون ماده 10 احزاب کشور اکنون ۱۱۰ حزب دارای پروانه رسمی از وزارت کشور و سه جبهه و ائتلاف احزاب دارای مجوز فعالیت هستند.

به طور کل، کارشناسان سیاسی بر این باورند که حزب و حزبگرایی و فعالیت حزبی در ایران خیلی قوی نیست و بیشتر احزاب در زمان انتخابات فعال می شوند و با از میان رفتن فضای انتخاباتی، آنها نیز از  میان می روند.

نظر به اهمیت موضوع، گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا اقدام به برگذاری میزگردی با عنوان «احزاب و مشارکت سیاسی» با حضور دو تن از فعالین سیاسی اصولگرا کرده است. «علی کیهانیان» و «مهدی عبدخدایی» در این میزگرد به بیان نظات خود در باره چرایی ضعف حزب و حزب گرایی در کشور پرداختند.

خلاصه ای از دیدگاه های میهمانان این میزگرد در ادامه آمده است.

موسمی بودن احزاب در ایران

«عبدخدایی» در ابتدای سخن ضمن اشاره به تاریخ احزابی مانند «عامیون» و «اعتدالیون» و گرایشهای فکری و سیاسی آنها گفت: به طور کلی حزب در ایران موفقیت نداشته است. چه احزابی که قدرت ها و حاکمیت قدرت ها تشکیل دادند و چه احزابی که مردم تشکیل دادند. حزب توده قوی بود متلاشی شد. حزب جمهوری اسلامی قوی بود نتوانست ادامه پیدا کند. کارگزاران نتوانست موفق شود. به طور کل هیچکدام از احزاب موفق نبودند. به طور کل چه بعد از مشروطیت، چه بعد از اینکه محمدرضاشاه حزب رستاخیز را درست کرد و چه بعد از انقلاب که حزب جمهوری اسلامی و غیره تشکیل شدند هیچ کدام فعالیت شان به نتیجه نرسیده است. یعنی موسمی آمده اند و بعد از اینکه موسم شان تمام شده رفته اند.

وی در ادامه اذعان داشت: چرایی این امر را باید از نظر جامعه شناسی مورد بررسی قرار داد، تا مشخص شود که چرا احزاب پایگاه ندارند و نمی توانند فعال وارد بشوند. علت این است که در شیعه حزب وجود داشته است، اما در قالب هیات های مذهبی. تحریم تنباکو چگونه در زمانی که وسایل ارتباط جمعی نبوده راه وجود نداشته ولی فتوای میرزای شیرازی به همه روستاها رسیده است، درحالی که فقط ده درصد مردم سواد خواندن و نوشتن داشتند. همین ده درصد شروع کردند به نوشتن فتوای میرزای شیرازی و به همه جا فرستادند.

حزب گرایی در قالب هیأت های مذهبی

او به بیان نقش حزبی هیات های مذهبی پرداخت و گفت:  بعد از صفویه هیات های مذهبی ایجاد شدند. این هیأت ها کار حزب را می کردند؛ اول مسئله شرعی می گفتند، بعد تفسیر قرآن می کردند و بعد مسائل اجتماعی را مطرح می کردند و جامعه را در یک شکوفایی نگه می داشتند. انقلاب هم اگر هیات های مذهبی نبود پیروز نمی شد؛ یعنی نقش هیات های مذهبی زیاد است.

تا زمانی که ما نوتوانیم به این هیأت های مذهبی خوراک عالمانه، عاقلانه و درست بدهیم حزب در کشور پا نمی گیرد و همین وضعیتی که الآن هست تکرار خواهد شد. سی صدو اندی حزب داریم که می خواهند یارانه بگیرند و هر کدام 3،4 و یا 5 نفر عضو دارند، بقیه هم عضو ندارند. فدائیان اسلام هم که باقی مانده اند به نام حزب نیست بلکه به نام جمعیت فدائیان اسلام باقی مانده است. آن هم به این خاطر است که شهید داده اند؛ نواب صفوی شهید شده است، سید محمد حاجی شهید شداست.

به نظر بنده ما نمی توانیم در حزبگرایی رشد داشته باشیم ما باید به هیأت های مذهبی اهمیت بدهیم. به آنها خوراک فکری بدهیم. آنها را از خرافات دور نگه داریم و جلو ترویج خرافات را در هیات های مذهبی بگیریم و در هیات های مذهبی آدم های معتقد عاقل متدین تربیت کنیم. متولی این کار هم حوزه ها هستند. اگر حاکمیت بخواهد این کار را بکند کار خراب می شود.

احزاب، نقطه اتصال با دنیا

«کیهانیان» به اهمیت احزاب در روابط بین الملل اشاره کرد و گفت: ما اگر بخواهیم با دنیا تعامل داشته باشیم می بایست نقاط اتصال با دنیا را هم فراهم کنیم. احزاب می تواند یکی از نقاط اتصال با دنیا باشد چون در سازمان دهی چارت سازماندهی حلقوی که ملت است و حکوت و حاکمیت، حاکمیت در مرکز قرار می گیرد و حول آن ارکان حکومت قرار می گیرند و یکی از این ارکان سازمان های مردم نهاد است که احزاب و تشکل های سیاسی یکی از این ارکان است.

ضرورت بومی سازی احزاب

وی در ادامه عنوان داشت: ما باید به این سمت برویم که احزاب را در کشور بومی کنیم. سؤالی که پیش می آید این است که چگونه احزاب را بومی کنیم؟ جواب این است که از ظرفیت اجتهاد و جریان روشنفکری به شکل ترکیبی استفاده کنیم و نیروهای متخصصی را در عرصه سیاسی در سه سطح محلی، ملی و منطقه ای تربیت کنیم. همچنان که مراکز آموزش پزشکی موظف هستند پزشک تحویل جامعه بدهند، همچنان که حوزه های علمیه موظف هستند که علما و مراجع تقلید تحویل جامعه بدهند و همچنان که دانشگاه های خبری موظف هستند چهره های خبری و رسانه ای تحویل جامعه بدهند احزاب و تشکل های سیاسی نیز باید موظف باشند که بر مبنای اصول بومی نظام، هم اصول اعتمادی و هم اصول اعتقادی فراد را سازماندهی بکنند. این از وظایف وزارت کشور است، و در اصل 26 قانون اساسی موظف شده که حاکمیت از نیروهای مردم نهاد استفاده کنند و احزاب سیاسی را شکل دهند تا رابطی باشد بین ملت، حکومت و حاکمیت.

راه تثبیت نقش احزاب

کیهانیان به چرایی پانگرفتن احزاب در ایران اشاره کرد و گفت: تا زمانی که مقام معظم رهبری انحصاراً همچون تمام تشکل ها و جریان های مردمی جلسه ای مختص احزاب برگذار نکنند این قضیه حل نمی شود. بنابر این همانطور که مقام معظم رهبری با شعرا جلسه دارند و با دیگر اقشار هم جلسه می گذارند، اگر روزی را به احزاب اختصاص دهند و با آنها جلسه برگذار کند نقش احزاب در کشور تثبیت خواهد شد.

وی در ادامه عنوان داشت: مقام معظم رهبری بارها اشاره کرده اند که من با احزاب مخالف نیستم، اما به شرط ها و شروط ها. ایشان یک خط فکری برای احزاب تبیین می کنند. ایشون می فرمایند که احزاب باید یک استراتژی و یک ایدئولوژی برای خود تدوین کنند و سپس بر اساس این استراتژی یا ایدئولوژی عضوگیری کنند، جمعیت سازی کنند و اقتدار ایجاد کنند و در مسیر رسیدن به رشد و کمک به حاکمیت حرکت بکنند. این یک نکته اساسی است.