آیافناوری ارتباط خانوادگی را به مسلخ می برد؟

امروز یکی از روزهای قرن بیست و یکم است و نوشته مرا از رایانه منزل یا محل کار خود می­‌بینید.

در گیر­و­­دار این روزگار و عصر سرعت و فناوری به این فکر می‌کنم که مگر پدربزرگ و مادربزرگ‌­های ما آن قدیم‌ها چطور زندگی می‌کردند که امروز ما با این همه وسایل و دستگاه ارتباطی که اطرافمان هست هنوز احساس کمبود می­کنیم و به دنبال چیزهای جدیدتر و مدرن تر هستیم!

اگر یک روز زندگی­‌مان را با دقت بررسی کنیم وابستگی انسان به ابزارهای ساخت دست بشر را با تمام وجود لمس می‌­کنیم.

اطراف ما پر شده از وسایلی که علاوه بر کمک‌­های زیادی که به انجام کارها و راحتی ما می­‌کند اما روز به روز دارد فاصله آدم‌­ها را از هم، کم و کمتر می‌­کند.

دیگر خبری از نامه و کارت پستال و تمبر و پستچی نیست.

صندوق‌­های پستی کنار پیاده­‌روها خالی از پاکت­‌های نامه و اما گوشی‌ها و تبلت­‌های ما مملو از پست­‌هایی است که افراد در تمام طول شبانه‌­روز بارگذاری می­‌کنند.

دنیای واقعی ما شده دنیایی مجازی یا به عبارتی همان دهکده کوچک جهانی که همه انسان‌­های دنیا می­‌توانند از داخل یک فناوری کوچک به نام تلفن همراه، تبلت، نوت بوک و لپ تاپ با هم ارتباطی گسترده و درحد بین­‌المللی ایجاد کنند.

مسنجرهای وایبر، لاین، واتس آپ، تلگرام، ایمو، اسکایپ، اینستاگرام، بیتالک، تانگو، وی­چت، فیس بوک و بسیاری از نرم افزارهای این چنینی که روزبه‌­روز نوع جدید و با قابلیت­‌های بیشتر و زیباتر به بازار فناوری نرم افزاری عرضه می­‌شود.

اما گاهی آنچنان دنیایمان از پست خوانی­‌ها و پست گذاری‌­های مجازی پر می‌­شود که یادمان می‌رود در منزل و کنار خانواده نشسته­‌ایم و دنیای واقعی‌مان در انتظار توجه‌­های عاطفی ماست.

و با این حال گاهی هم می‌شود که دلتنگ یکی از اعضای خانواده یا دوستانت هستی و او فرسنگ‌ها با تو فاصله دارد و فضای مجازی در کمترین زمان ممکن موجب برقراری ارتباط شما می‌شود تا صدای او را بشنوی و دیدارها تازه شود.

اما آیا فضای مجازی موجب دور شدن انسان‌ها از یکدیگر شده یا اینکه ارتباطات آن‌ها را تسهیل کرده است؟

آیا فضای مجازی صرفا دارای معایب است یا مزایایی هم دارد؟

دکترای مدیریت راهبردی فضای سایبری، فضای مجازی را از چند بعد قابل بررسی و یکی از آن ابعاد را بعد مفهوم فضای مجازی دانست و گفت: بسیاری از مشکلات و رفتارهایی که در دنیای فیزیکی امکان تحقق ندارد در دنیای مجازی قابلیت تحقق دارد، بنابراین می توان فضای مجازی را مکمل فضای حقیقی دانست.

احسان شهیر همچنین افزود: برخی براین باورند که فضای مجازی امتداد فضای حقیقی است زیرا در آن اندیشه انتقال می‌یابد.

وی ادامه داد: منظری دیگر که در آن فواید فضای مجازی بیشتر مشخص می‌شود توانمندی‌هایی است که فضای مجازی دارد در واقع فضای مجازی زمان و مکان را به زمان حال تبدیل می‌کند و از این منظر تحولی در عرصه زمان ایجاد کرده است و به تعبیری در فضای مجازی مرگ و زندگی معنایی ندارد و بستر فضای مجازی زندگی-زندگی است.

این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: در فضای حقیقی کارها دستی و مکانیکی است و محدودیت زمانی دارد ولی کار در محیط مجازی ۲۴ ساعته است و محدودیت مکانی نیز ندارد.

وی با اشاره به اینکه فضای مجازی محدود به جغرافیا نیست تصریح کرد: در فضای مجازی برخلاف فضای حقیقی سلسله مراتب، پیچیدگی‌ها و نظم امور دیگر معنایی ندارد و می‌توان به صورت مستقیم با هر فردی در هر مجموعه‌ای ارتباط‌گیری کرد.

شهیر افزود: فضای مجازی چندمنظوره است و مانند فضای حقیقی تک منظوره نیست و بهره‌وری بالایی دارد.

وی یادآور شد: برخی اتفاقاتی هم در فضای مجازی رخ می‌دهد که می‌توان از آن به عنوان مزایای محیط مجازی یاد کرد برای مثال عدالت در فضای مجازی بهتر محقق می‌شود زیرا انواع و اقسام موضوعات و محتوا وجود دارد و هرفردی به هر میزان از هر محتوایی که نیاز داشته باشد و بخواهد استفاده می‌کند.

خانواده و فضای مجازی 

دکترای مدیریت راهبردی فضای سایبری گفت: در حوزه خانواده فضای مجازی می‌تواند برای یک سری بحران‌های اجتماعی که ما داریم و هنوز راه حل قوی و خوبی برای آن پیدا نکرده ایم کمک کننده باشد.

وی با بیان اینکه یکی از موضوعات گریبان‌گیر حوزه آسیب‌های اجتماعی موضوع طلاق است اظهار داشت: آمار طلاق به شدت بالا رفته و در برخی استان‌ها و شهرستان‌ها یک سوم ازدواج‌ها به طلاق ختم می‌شود که فضای مجازی می‌تواند در پیشگیری و کاهش آن کمک کننده باشد.

شهیر در این خصوص گفت: البته این طرح‌ها، طرح‌های بدیعی است و احتمال مخالفت برخی با آن وجود دارد ولی به عقیده من این طرح‌ها می‌تواند تحولی در این زمینه ایجاد کند که یکی از آن‌ها در حوزه خواستگاری است.

وی اضافه کرد: در زمان حاضر بسیاری از خواستگاری‌ها به صورت فیزیکی برگزار و یا به صورت مجازی آغاز می‌شود که در هر دو روش نیز خیلی به مقصود نمی‌رسیم

این استاد دانشگاه پیشنهاد داد: بهتر است جلسه اول و اصلی خواستگاری به‌صورت حضوری برگزار شود و سپس عروس و داماد یک زمان را برای آشنایی باهم به‌صورت مجازی اختصاص دهند و این امکان فراهم شود که  با نظارت یک فرد مشاور در مدت یک تا دو ماه در فضای مجازی تعامل داشته، سوالاتشان را از یکدیگر بپرسند و درصورت تایید یکدیگر جلسات بعدی خواستگاری را به‌صورت حضوری برگزار کنند.

وی معتقد است از طریق این روش تحولی در بحث انتخاب همسر روی خواهد داد که تاثیر مثبتی به دنبال دارد.

شهیر با اشاره به مشغله‌ زیاد خانواده‌ها در عصرکنونی و گذران وقت کمتر با اعضای خانواده اضافه کرد: در موضوع ابراز محبت نیز، همسران و اعضای خانواده می‌توانند با استفاده از فضای مجازی و از راه دور با یکدیگر ارتباط عاطفی برقرار کنند که این خود موجب افزایش صمیمیت میان این افراد می‌شود.

وی همچنین افزود: از فضای مجازی می‌توان برای یادآوری تعهدها و قول‌های گذشته بهره گرفت زیرا این تعهدات در فضای مجازی به صورت عینی و کتبی ماندگار می‌شود و یادآوری آن‌ها می‌تواند باعث عمل به آن و در نتیجه تحکیم خانواده‌ها شود.

دکترای مدیریت راهبردی فضای سایبری بیان کرد: درصورت استفاده صحیح و مثبت از محتوای فضای مجازی می‌توان با اشتراک‌گذاری نکات مثبت و آموزشی فضای مجازی برای اعضای خانواده، موجبات پیشرفت و افزایش مهارت‌های یکدیگر را فراهم کرد.

وی با اشاره به اینکه صمیمیت، تعهد، پیشرفت و مسائل زناشویی چهار بعد تحکیم خانواده است تاکید کرد: بنابراین فضای مجازی می‌تواند در تحکیم خانواده موثر باشد.

شهیر ادامه داد: البته فضای مجازی تنها منحصر به موارد مثبت نمی‌شود، آسیب‌ها و تهدیدهایی نیز دارد که باید به آن‌ها دقت کرد ولی متاسفانه امروزه مسوولان و بسیاری از افراد فقط به تهدیدهای فضای مجازی توجه می‌کنند.

وی فضای مجازی را به مثابه یک تیغ جراحی دانست و گفت: اگر افراد ناآگاهانه به این فضا ورود پیدا کنند ممکن است هستی خود را از دست بدهند، ادعا و غرور کاذب پیدا کنند و اگر ارتباط موثری با مراجع و متخصصان آن پیدا نکنند، خود به ابزاری تبدیل خواهد شد که فضای مجازی کنترل او را در دست بگیرد.

این استاد دانشگاه تصریح کرد: هم از توانمندی‌های فضای مجازی باید استفاده کامل شود و هم از آسیب‌های آن صیانت کرد.

اعتیاد به فضای مجازی ریشه در مشکلات خانوادگی، تنش و استرس دارد

یک روانشناس خانواده در زمینه مزایا و معایب فضای مجازی معتقد است که این فضا بیش از داشتن معایب، دارای مزایای مختلف است اما این موضوع بستگی به مدیریت زمانی و نیز استفاده به‌جا و صحیح از آن دارد.

فخرالسادات حسینی می‌گوید: اگر اعضای یک خانواده این آگاهی را داشته باشند که در طول شبانه‌روز چند ساعت از وقت خود را صرف حضور در فضای مجازی می‌کنند و استفاده‌ای درست و در زمینه مثبت داشته باشند قطعا فضای مجازی نمی‌تواند به رابطه و عواطف میان آن‌ها لطمه‌ای وارد کند.

وی با اشاره به اینکه اگر فردی بیش از ۵ ساعت در شبانه روز وقت خود را به فضای مجازی اختصاص دهد به آن اعتیاد پیدا کرده است افزود: هنگامی که در استفاده از فضای مجازی مدیریت زمان نداشته و از حد و مرزها عبور کنیم نمی توانیم استفاده درستی از آن داشته باشیم.

این روانشناس با اشاره به اینکه برخلاف مهمانی‌های حقیقی، فضای مجازی آداب و رسومی برای رعایت کردن ندارد اظهار داشت: هنگامی که در فضای مجازی احترام‌ها رعایت نشود احتمال تجاوز به حقوق دیگران بیشتر خواهد ‌شد و نیز مزاحمت‌ها در این فضا بیشتر صورت می‌گیرد.

وی معتقد است که همیشه فضای مجازی موجب دور شدن افراد از خانواده نمی‌شود، بلکه در بسیاری از موارد هنگامی که اعضای یک خانواده با یکدیگر و در فضای خانه دارای مشکلات مختلف و استرس و تنش هستند به فضای مجازی پناه برده و بدون هیچ مدیریت و تعادلی به فعالیت در این فضا می‌پردازند.

حسینی تاکید کرد: مشکلات خانوادگی، نداشتن همدل در خانواده، نداشتن ارتباطات صحیح در خانواده، وجود استرس و تنش در فضای خانه موجب می شود افراد به فضای مجازی پناه برده و در استفاده از آن زیاده‌روی کنند.

وی بیان کرد: اینگونه افراد به دلیل داشتن مشکلات عدیده خانوادگی هیچ اصول و قوانینی را در فضای مجازی و در ارتباط با دیگر افراد حاضر در این فضا رعایت نمی‌کنند.

روانشناس خانواده همچنین با اشاره به اینکه افراد دارای شخصیت مضطرب، افسرده و پراسترس نیز در استفاده و حضور در فضای مجازی زیاده‌روی می‌کنند تصریح کرد: حال با همه این مشکلات فضای مجازی می‌تواند به میزان و شدت این مشکلات نیز دامن بزند.

وی با اشاره به نقش تعاملی و ارتباطاتی فضای مجازی خاطرنشان کرد: اگر هر فردی حضور خود در فضای مجازی را مدیریت کرده و قواعد آن را رعایت کند فضای مجازی به خودی خود نمی‌تواند بد و منفی باشد.

حسینی افزود: فضای مجازی علاوه بر اینکه موجب کاهش ارتباطات موثر و چهره ‌به‌ چهره نوجوانان با دیگران و به‌ویژه از یاد رفتن فضای احترام‌آمیز در تعاملات روزانه می‌شود اما از ویژگی‌های مثبت فضای مجازی از بین رفتن محدودیت‌های زمانی و مکانی و تعاملاتی شده و ارتباطات گسترده‌ای در سطح جوامع برقرار می‌کند.

وی با تاکید بر اینکه حضور مدیریت شده و صحیح در فضای مجازی موجب پیشرفت افراد می‌شود گفت: افرادی که شخصیت سالم و نیز تنش‌های کمتری در خانواده خود دارند به صورتی منطقی و مدیریت شده از مطلب و محتوای موجود در فضای مجازی استفاده می‌کنند.

۶۰۲۲ / ۷۱۳۵/