روزانه میلیون‌ها پیام مختلف میان کاربران در فضای مجازی اغلب به شکل محاوره‌ای و با کم‌توجهی به رعایت نکات دستوری مخصوص زبان فارسی مخابره می‌شود و ادامه این روند ادبیات فارسی را دچار یک نوع دگرگونی تدریجی در شیوه نوشتاری و پیامدهای منفی ناشی از آن کرده است.
تغییرات در زبان‌ها در گذر زمان یک پدیده اجتناب‌ناپذیر بوده و در هر زبانی دیده می‌شود به گونه‌ای که مجاورت صاحبان و تکلم‌کنندگان ۲ زبان مختلف به مرور روی همدیگر تاثیر می‌گذارد ولی این دگرگونی‌ها به اندازه‌ای آرام و کند هستند که زیاد به نظر نمی‌آیند و شاید افراد در طول عمر خود خیلی متوجه این تغییرات نشوند.
از حدود ۱۵۰ سال قبل ورود وسایل ارتباطی مانند رادیو و چند سالی بعد از آن تلویزیون به درون خانه‌ها اندکی بر روند دگرگونی زبان‌های مردم ساکن در پهنه‌های مختلف کره زمین سرعت داد و این وسایل ارتباطی نقش همسایگی نزدیک اقوام را بازی کردند.
به عبارتی فاصله‌ها و دیوارهای جغرافیایی و مکانی تا اندازه‌ای از میان برداشته شدند به گونه‌ای که بشر با چرخش پیچ رادیو سخنان گویندگان را که به زبان‌های مختلف ارائه می‌شوند شنید و همین کار باعث ورود تدریجی کلمه‌ها و واژه‌های زبان‌های دیگر به زبان خود و تغییر آن شد.
بسیاری از افراد کهنسال و حتی میانسال در گوشه و کنار ایران زمین به یاد دارند که بعضی از واژه‌های زبان مادریشان و نیز زبان رسمی کشور که در دوران کودکی و نوجوانی از آنها در مکالمه‌های روزانه استفاده می‌شد، به فراموشی سپرده شده‌اند انگار که از ابتدا نبوده‌اند.
گاهی اگر اینگونه لغت‌ها و واژه‌های اصیل زبان مادری و رسمی خودمان را بطور اتفاقی از یک فرد نشنویم و یا آن را در مکتوبی نخوانیم شاید تا پایان عمر هرگز به یادمان نیافتد که چنین واژه ای را سال‌ها قبل برای یک معنی و یا یک شی خاص بکار می‌بردیم.
ارتباطات اینترنتی دگرگونی زبان را تشدید کرده است
در این میان اما روند تاثیرهای منفی زبان مجازی بر زبان‌ها و به خصوص بر روی زبان رسمی بسیار تند و در عین حال پردامنه و نگران‌کننده است چرا که شبکه‌های اجتماعی به نوعی با زندگی انسان‌های امروزی در آمیخته‌اند و روزانه از طریق آنها میلیون‌ها کلمه میان کاربران ؛ مبادله یا مطالعه
می‌شوند.
شبکه‌های اجتماعی نسل تازه‌ای از پایگاه‌های مورد علاقه کاربران در جهان بی‌پایان اینترنت هستند که شکل نوینی از ارتباطات به واسطه اشتراک‌گذاری محتوا و مطالب مختلف را برای انسان‌ها فراهم کرده‌اند و هرچند با فایده‌های فراوان امکان ارتباط سریع ؛ بی‌واسطه و ارزان با افراد در هر جای کره زمین را فراهم کرده‌اند و با ارائه انبوهی از اطلاعات در زمینه‌های مختلف آگاهی‌های مشترکان را بالا می‌برند اما گاهی با آثاری ویرانگر و انواع آسیب‌های اجتماعی همراه می‌شوند.
علاوه بر ابزارهایی مانند رادیو و تلویزیون ؛ رایانه و پیامک‌های تلفن همراه اکنون انواع ابزارها و فناوری‌های ارتباطی پیشرفته دیگر را شاهدیم که طی چند سال اخیر وارد زندگی مردم این عصر شده‌اند که از آن جمله می‌توان از پایگاه‌ها و درگاه‌ها و وبگاه‌های اینترنتی ، تلگرام ، اینستاگرام ، تویئتر، فیس بوک ، یوتیوب ،تانگو ، کلوب و ... نام برد.
وجه امتیاز برزگ فناوری‌های ارتباطی شبکه‌ای آن هست که علاوه بر عرضه انواع خبرها و مطالب به مخاطبان به شکل یک‌سویه امکان برقراری ارتباط ۲ سویه و چندسویه در میان مشترکان از طریق اشتراک‌گذاری آنها را فراهم آورده‌اند و نیز به همه کاربران اجازه انتشار آزادانه محتوا را داده‌اند.
لطمه‌های جبران‌ناپذیر بر پیکر زبان فارسی
این دگرگونی و آسیب‌های زبان فارسی روز به روز پهنا و عمق بیشتری می‌یابد به گونه‌ای که ادامه این روند نگران‌کننده بوده و دامنه آن می‌تواند روی جوانب و موضوع‌های مختلف در جامعه اثرهای منفی بگذارد.
ورود تدریجی شیوه عامیانه و محاوره‌ای در متن و بطن نوشتاری زبان‌ها از آثار منفی استفاده بی‌رویه مبادله پیام‌های نوشته شده در شبکه‌های اجتماعی است، شیوه‌ای که نوشته‌ها را از حالت کتابی خارج کرده و با حذف و یا اضافه کردن حروف و کلمه‌ها و زیرپا گذاشتن دستور و قواعد رسمی زبان، یک متن جدید من درآوردی را برای مخاطبانش عرضه می‌کند.
هرچند بعضی کاربران به دلیل تعدد مبادله پیام به این شیوه به تدریج با واژه‌ها ، فعل‌ها و جمله‌های عجیب و غریب آن به لحاظ ممارست آشنایی می‌یابند ولی گاهی بعضی نیز در خواندن درست کلمه‌ها و پی‌بردن به پیام و مفهوم جمله‌ها دچار سردرگمی می‌شوند.
ورود بعضی از اصطلاح‌های کوچه و بازاری و به قولی اجق وجق به درون زبان فارسی و یا زبان‌های مادری رایج در ایران و از سوی دیگر نحوه ادای بی‌بند و بارانه آنها از منزلت و ارج این زبان‌های اصیل می‌کاهد.
نمونه‌هایی از نگارش‌های نادرست مجازی
غلط‌های املایی،تعابیر نامناسب و اشتباه و شیوه نگارش نادرست از جمله آسیب‌های زبان مجازی به زبان رسمی کشور هستند، استفاده از واژه‌های بیگانه مانند: فول‌تایم به جای تمام وقت، بیوگرافی به جای زندگینامه، آرشیو به جای بایگانی ، آلرژی به جای حساسیت ، پروسه به جای فرآیند، لاکچری به جای تجملاتی و اشرافی، لیست به جای فهرست، آیتم به جای بخش و گاهی کلمه‌های مرکب عربی مانند فی‌الواقع به جای در حقیقت ، لاینحل به جای حل نشده ، فی امان‌الله به جای در پناه خدا ، مع‌الاسف به جای باتاسف ، حق‌التحریر به جای مزد نگارش و نظایر آن
در نوشتارهای مجازی اغلب سر و ته کلمات را به قصد کوتاه کردن جمله حذف می‌کنند در حالی‌که نه تنها مطلب مختصر نمی‌شود بلکه فشار بر مخاطب برای خواندن آن واژه و صرف وقت برای آن بطور کامل نتیجه‌ای وارونه می‌دهد، کلمه‌هایی مانند مث به جای مثل و فک به جای فکر و ... .
مث ، یک حرف یا کلمه بی‌معنی است و واژه فک چندین معنی دیگر هم می‌دهد و از جمله نام یک حیوان دریایی بوده و به معنی آرواره هست و در زبان عربی معنی جدا کردن می‌دهد.
گاهی در نوشتارهای مجازی یک فعل با حذف حرف آخر آن به مصدر تبدیل می‌شود و معنی را به شکل کلی عوض می‌نماید برای مثال به جای اینکه بنویسند : "میهمانان به مقصد رسیدند " می‌نویسند : میهمانان به مقصد رسیدن، یا شنیدن به جای شنیدند و فهمیدن به جای فهمیدند!
در اینگونه نوشتارها در اصل حوصله‌ای هم برای استفاده از نشانه‌ها و علایم دستوری که برای فهم صحیح کلمات و مفهوم جمله‌ها لازم است وجود ندارد و به همین دلیل ممکن است یک جمله با مفهومی متضاد به مخاطب برسد.
در بسیاری از اینگونه نوشتارهای مجازی می‌بینیم که خود کلمه‌ها با املای غلط نوشته می‌شوند و این موضوع بیشتر در حروف دارای صدا و تلفظ مشابه (ه ح – ز ظ ض – س ص ث – ت ط ) دیده می‌شود، برای مثال نوشتن ساعقه که درست آن صاعقه است و یا صقیل به معنی سنگین که درست آن ثقیل است و ... .
پیامدهای منفی جانبی رواج شیوه نوشتار زبان مجازی
برای سلسله پیامدهای منفی دگرگونی زبان رسمی و زبان‌های مادری به واسطه زبان‌های مجازی، پایانی را نمی‌توان متصور شد چرا که هر اثر منفی ، خود به خود چندین اثر ناهنجار اجتماعی ، عاطفی ، روانی ، معنوی و فرهنگی دیگر را به دنبال دارد.
این موضوع به واسطه کاستن از جدیت واژه‌ها و جمله‌ها به نوعی باعث بی‌بند و باری ، ول‌انگاری ، بی خیالی‌گری ، لاابالی‌گری ، بی‌تفاوتی و نظایر آن در میان بعضی افراد و گروه‌های خاص سنی در جامعه می‌شود که می‌تواند روی تربیت انسان‌ها نیز آثار منفی برجای بگذارد و موجبات کم رنگ شدن عواطف انسانی و احترام به حقوق دیگران ، قانون‌گریزی ، زیاده‌خواهی و رواج مصرف‌گرایی را فراهم کند.
در نوشته‌های مجازی تمایل زیادی برای بکارگیری بعضی از کلمه‌ها و اصطلاح‌های دور از عرف و اخلاق دیده می‌شود که به تدریج روی اخلاق و رفتار جامعه و به خصوص نوجوانان و جوانان که قسمت اعظم کاربران فضاهای مجازی را تشکیل می‌دهند و به خاطر شرایط سنی قابلیت زیادی برای تاثیرپذیری از مظاهر ناپسند دیداری، شنیداری و رفتاری دارند، تاثیر منفی می‌گذارد.
گاهی بعضی اصطلاح‌ها و واژه‌های ویژه‌ای که می‌توان آنها را زاییده فضاهای مجازی دانست وارد گفت و گوهای زبانی و زبان محاوره‌ای افراد می‌شود و به عبارتی بر سر زبان‌ها می‌افتد.
دور از ذهن نیست با ادامه این روند اگر فرزندانمان مطالب نوشته شده در کتاب‌های مربوط به سال‌های قبل را در چند دهه آینده ببینند امکان خوانش و یا دانستن معنی و مفهوم آن برایشان وجود نداشته باشد.
تا دیر نشده باید اقدام‌های ضروری از سوی ارگان‌ها و مراجع ذیربط در این زمینه انجام شود که از آن جمله می‌توان به گنجاندن مطالبی در زمینه شیوه‌های درست‌نویسی زبان فارسی در کتاب‌های درسی کودکان دوره ابتدایی، الزام رسانه‌های رسمی بویژه گویندگان و مجریان رادیو و تلویزیون به ادای درست واژه‌ها ، تولید نرم‌افزارهای خطایاب و نصب آنها روی گوشی‌های تلفن همراه و رایانه‌ها ، تهیه برنامه‌های پژوهشی و آموزشی در زمینه ضرورت درست‌نویسی و معایب رواج غلط نویسی در فضاهای مجازی و پخش آنها از رسانه‌های رسمی و تلویزیون و رادیو و تهیه پیامک‌های آموزشی درست نویسی زبان فارسی ازسوی شرکت مخابرات و ارسال آنها به گوشی‌های تلفن همراه مشترکان و مواردی از این قبیل اشاره کرد که می‌تواند تا حد زیادی به جلوگیری از رواج غلط‌نویسی زبان فارسی در فضاهای مجازی و یا دست کم کند کردن روند لطمه به این میراث معنوی ارزشمند در جامعه بطور موثر کمک کند.
مسعود وسیله
نظر شما