امید به احیای آرتمیا در دریاچه ارومیه

به گزارش ایرنا، با افزایش چند برابری حجم آب دریاچه ارومیه در سال جاری - حدود ۵.۶ میلیارد مترمکعب - آرتمیا نیز که در یک دهه اخیر به کمار رفته و از نظر ناپدید شده بود، بار دیگر در گوشه و کنار این پهنه آبی هویدا شده است تا سازمان های مسوول با نگاه امیدوارانه، در صدد برداشتن گام های جدید برای تولید و تکثیر این سخت پوست قرمزرنگ دریایی برآیند.

در حالی که که مرکز تحقیقات آرتمیای کشور اواخر اردیبهشت ماه پارسال اعلام کرد تعداد آرتمیای زنده موجود در هر لیتر از آب دریاچه ارومیه به صفر رسیده است، نتایج آخرین پایش انجام شده در این پهنه آبی نشان می دهد که در هر لیتر از آب دریاچه ۲۸.۸ عدد سیست آرتمیا، سه دهم عدد جلبک  به عنوان غذای آرتمیا و ۳۴۸ گرم نمک وجود دارد که خبر خوشی برای احیای این گونه جانوری مفید و دارای توجیه اقتصادی است.

بنا بر داده های علمی، آرتمیا در شوری حداکثر ۲۲۰ گرم در هر لیتر آب می تواند زیست کند که خوشبختانه این امکان در  سال جاری به دلیل بارش مناسب و نیز اقدامات ستاد احیای دریاچه ارومیه فراهم شده و اکنون باید از فرصت موجود برای احیای این سخت پوست ریزنقش بهره برد؛ اهمیت این موضوع زمانی بیشتر می شود که بدانیم در حال حاضر بخش عمده غذای ماهیان زینتی و ماهیان خاویاری که از آرتمیا تولید می شود، وارداتی است و سالانه تنها ۲۰۰ تن آرتمیا در آذربایجان غربی و کرمان تولید می شود. 

آذربایجان شرقی به عنوان یکی از ۲ استان اصلی حوضه آبریز دریاچه ارومیه و متاثر از تحولات اقلیمی و زیست محیطی این پهنه آبی، تا امروز سهمی در تولید آرتمیا نداشته و اکنون به دنبال آن است تا با استفاده از ظرفیت های علمی و فناورانه خود در زمینه تولید ریزجلبک ها به عنوان غذای اصلی آرتیما در این زمینه نقش آفرینی کند.

 ریزجلبک ها در پرورش آرتمیا نقش مهمی دارد

رییس پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی شمال غرب کشور در گفت و گو با  ایرنا اظهار کرد: صنعت ریزجلبک صنعت تازه ای محسوب می شود که علاوه بر اشتغال زایی در پرورش آبزیان در پرورش و تولید آرتمیا نیز نقش مهمی دارد.  

محمدامین حجازی گفت: پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی شمال غرب کشور در این خصوص جزو مراکز پیشرو بوده و بر اساس تفاهم نامه ای که امضا کرده ایم، قرار است تولید ریزجلبک ها به عنوان غذای اصلی آرتمیا را در دریاچه ارومیه توسعه دهیم.

مدیر شیلات و امور آبزیان سازمان جهادکشاورزی استان آذربایجان‌شرقی نیز از عقد تفاهمنامه همکاری مشترک بین این مدیریت، پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی و بخش خصوصی به منظور تولید و پرورش ریز جلبک در حاشیه دریاچه ارومیه خبر داد.

قاسم جعفروند هدف از تفاهم نامه مربوطه را دستیابی به بیوتکنیک اقتصادی پرورش ریزجلبک در سیستم های مختلف و سویه های( گونه) متفاوت با اولویت سویه‌های موجود در منطقه، توسعه و تجاری سازی دستاوردهای تحقیقاتی بیوتکنولوژی در حوزه پرورش ریزجلبک با مشارکت بخش خصوصی، جلب مشارکت بخش خصوصی برای توسعه و ترویج صنعت پرورش ریزجلبک به منظور تنوع بخشیدن به محصولات شیلاتی استان در زمین های حاشیه دریاچه ارومیه و استفاده بهینه از ظرفیت های بیولوژیکی و اقتصادی موجود در حاشیه این دریاچه و سواحل آن عنوان کرد.  

جعفروند گفت: در صورت تولید ریز جلبک ها در آذربایجان شرقی و با توجه به کاربرد آن در صنایع غذایی، تغذیه موجودات آبزی مثل آرتمیا، تولید دارو، رنگدانه، مواد شیمیایی و سوخت دستاوردهای اقتصادی فراوانی را شاهد خواهیم بود.  

وی ادامه داد: در بخش شیلات و آبزیان در اکوسیستم های آبی، جلبک ها و فیتوپلانکتون ها بخش مهمی از زنجیره غذایی موجودات آبزی، ماهی ها و آرتمیا را تشکیل می دهند و با عملیاتی کردن این تفاهم نامه در سال های آینده، زمینه های مساعدی در خصوص سرمایه گذاری و توسعه ریزجلبک ها را شاهد خواهیم بود و درهای جدیدی برای رونق در تولید و اشتغال در استان گشوده می شود.

معاون محیط طبیعی اداره کل محیط زیست آذربایجان شرقی نیز در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: آرتمیا به سختی منقرض می شود اما تکثیر آن بسته به مساعد شدن شرایط و غلظت آب است. 

سید محسن حسینی قمی با بیان اینکه آرتمیا به تغییرات آب و هوایی و خشکی مقاوم است و در گرادیان نمک (غلظت) ۱۸۰ تا ۲۳۰ رشد و تکثیر می یابد، اظهار کرد: این جاندار سخت پوست در محل تداخل آب های زیرزمینی و آب رودخانه ها با دریاچه ارومیه بیشتر دیده می شوند و شرایط رشد و تکثیر پیدا می کنند. 

وی در خصوص از سرگیری فعالیت آرتمیا بعد از ۱۵ سال در بندر قبادلوی عجب شیر دریاچه ارومیه، گفت: به طور دقیق نمی‌توان اذعان کرد که آرتمیا چند سال در این بندر فعالیت نکرده است، ولی با توجه به مصب رودخانه‌ی قلعه چای و ورود آب از آن به دریاچه، آرتمیا ارومیانا نیز به فعالیت خود آغاز کرده است و در حال حاضر این موجودات در بندر قبادلو مشاهده می‌شوند. 

وی ادامه داد: آرتمیا در تحقیقات بیولوژیکی(زیست شناسی) شامل مطالعات ژنتیکی و  میکروب شناسی و کشاورزی، تحقیقات مرتبط با علم تغذیه نیز استفاده می شود، ضمن اینکه به عنوان ریزترین ماده غذایی برای تغذیه لاروی ماهی در صنعت آبزی پروری و کشاورزی نیز کاربرد دارد. 

حسینی قمی گفت: لاروی کالچر/Larviculture/ یا تولید و پرورش لارو ماهی یا حلزون صدفی یک شاخه تخصصی از شیلات بوده و از جمله کاربردهای نوین آرتمیا در این بخش است.

غلظت آب دریاچه ارومیه برای تکثیر آرتمیا مناسب شده است 

مدیر دفتر منطقه‌ای ستاد احیای دریاچه ارومیه در آذربایجان‌ شرقی نیز در این خصوص به ایرنا گفت: محیط و غلظت نمک برای زندگی و تکثیر آرتمیا در دریاچه مناسب شده است. 

خلیل ساعی با اشاره به اینکه ایجاد مرکز پرورش آرتمیا از اهداف آینده این دفتر است، گفت: بندر رحمانلو، عجب شیر و شرفخانه از جمله مکان هایی است که برای این منظور مناسب بوده و مطرح شده، اما هنوز امکان آن مهیا نشده است. 

وی با اشاره به اینکه اکنون تراز دریاچه ارومیه به ۱۲۷۱.۴۰ متر رسیده و در هم سنجی نسبت به سال گذشته  ۱.۶ متر افزایش تراز دارد، گفت: با بهبود شرایط زیستی تعداد آرتمیا در دریاچه ارومیه افزایش یافته، ولی با توجه به مهم بودن موضوع احیای دریاچه، پرورش آرتمیا اولویت نخست نبوده، اما در برنامه های آتی ستاد احیای استان قرار دارد. 

ساعی اظهار داشت: با توجه به میزان بارش‌ها و ذوب برف در استان، برنامه رهاسازی از ۲ سد را جزو برنامه کاری خود قرار دادیم که حدود ۵۰ میلیون متر مکعب از سد قلعه چای و هم چنین ۳۳ میلیون متر مکعب از سد علویان به سمت دریاچه ارومیه روانه شد که در کاهش غلظت شوری دریاچه ارومیه و امکان بقای آرتمیا تاثیرگذار بوده است. 

وی اضافه کرد: ورود حجم بالای آب شیرین به دریاچه ارومیه که به طور عمده از بخش جنوبی وارد دریاچه می‌شود، منجر به کاهش شوری آب دریاچه و ایجاد شرایط بیولوژیکی مناسب برای رشد و شکوفایی مجدد آرتمیا شده است.

رییس مرکز تحقیقات آرتمیای کشور وابسته به موسسه تحقیقات علوم شیلاتی ایران نیز گفت: افزایش حجم ورودی آب و کاهش شوری منجر به بهبود شرایط دریاچه ارومیه و منجر به احیای آبزیانی همچون «آرتمیا»، «فیتوپلانگتون ها» و «جلبک دونالیلا» شده است. 
«علی نکویی فرد» در گفت و گو با ایرنا افزود: در نمونه گیری های اواخر اسفندماه سال ۹۷ برای نخستین بار پس از سال ها نخستین سیست آرتمیا (تخم) و ناپلی آرتمیا (نوزاد) مشاهده شد که نمونه های بلوغ یافته آن نیز در دریاچه ارومیه دیده شده است. 

به گزارش ایرنا، دریاچه ارومیه یکی از منابع اصلی آرتمیا در منطقه و حتی جهان به شمار می رود و قیمت هر کیلوگرم آرتمیا در بازارهای جهانی با توجه به کیفیت آن حدود ۱۲۰ تا ۲۰۰ دلار است. 
آرتمیا یا میگوی آب شور موجود ظریف و کوچکی از رده سخت پوستان بوده که به زندگی در آب های شور عادت کرده است اما در شرایط طبیعی به دلیل بالا رفتن غلظت نمک دریاچه ارومیه، امکان حیات ندارد؛ موجودی که در صورت تولید می تواند موجب ایجاد صنایع تبدیلی برای بسته و شرکت های تجاری برای صادرات آن در منطقه شود. 

بر اساس اسناد علمی، اولین گزارش مکتوب علمی دربارهٔ آرتمیا متعلق به آرتمیای دریاچه ارومیه می‌باشد که در اوایل قرن دهم میلادی توسط اصطخری – جغرافیدان ایرانی- در ۲ کتاب صور الاقالیم و نیز در کتاب مسالک و ممالک تحت عنوان «سگ آبزی» نام برده شده‌است.

گزارش: پیمان پاکزاد 

۳۰۹۳/۵۱۸