عوامل اجرایی این آیین حسینی نه کلاس دیده‌های تئاتر که همان مردم عادی کوچه و بازار هستند که صحنه‌های کربلا را با زبان نظم و نثر به زیبایی هر چه تمام برای عزاداران ارائه کرده و اشک جاری بر گونه‌های تماشاگران عمق تاثیرگذاری تعزیه را به نمایش می‌گذارد.
اعجازی در شبیه‌خوانی‌ها نهفته است که کارگر ، کشاورز و کاسب ساده روستایی بی‌هیچ تعلیم و تعلمی در لباس لشکر حسین و یا یزید چنان هنرمندانه ایفای نقش می‌کنند که شاید کلاسی برای کلاس دیده‌های هنر نمایش باشد.
شبیه‌خوانی از گذشته‌های دور به عنوان بهترین نوع تعزیه در ماه‌های محرم و صفر در اماکن مختلف شهرهای استان اردبیل اجرا می‌شود. این هنر مردمی در طول سال‌ها با اینکه در مسیر گذشت زمان تغییراتی به خود دیده اما اصالت خود را هنوز حفظ کرده است. متون شعری این نوع تعزیه در بیشتر مواقع هنوز وفادار به گذشته خود و شاعران و مرثیه پردازان شهیر منطقه است.
روز عاشورا اوج برپایی مراسم شبیه‌خوانی در مناطق مختلف استان اردبیل است و در روستاها و میادین مختلف شهرها این مراسم برپا می‌شود.
در گذشته شبیه‌خوانی تعزیه جناب مسلم ، تعزیه خروج امام از مدینه ، توبه حربن یزید ریاحی ، مجلس امان‌نامه ، وداع امام حسین ، تعزیه حربن یزید ریاحی ، تعزیه تنور خونین ، تعزیه ساربان ، تعزیه تشییع پیکر شهدای کربلا توسط قبیله بنی‌اسعد ، تعزیه شهادت علی اکبر و تعزیه اسارت اهل بیت امام حسین (ع) در ایام محرم به اجرا در می‌آمد اما امروزه تنها در ایام تاسوعا ، عاشورا ، دوازدهم محرم و اربعین مراسم شبیه‌خوانی برپا می‌شود.
هنر شبیه‌خوانی به عنوان یکی از کامل‌ترین نمونه‌هایی است که در قالب نمایش با رعایت مولفه‌های تشکیل دهنده یک نمایش میدانی در مناطق مختلف استان اردبیل برگزار می‌شود.
این آیین در میدانی بزرگ به عنوان نمادی از میدان جنگ فراهم شده و افرادی در نقش یاران و اهل بیت امام حسین (ع) در یک گوشه و لشگریان عمر سعد در گوشه‌ای دیگر نشسته و به ترتیب با ورود اصحاب امام به کارزار حماسه کربلا و در نهایت با شهادت امام حسین (ع) و آتش زدن خیمه‌ها شبیه‌خوانی به پایان می‌رسد.
شبیه‌خوانی در اردبیل با استفاده از ظرفیت‌های نمایشی ارتباط تنگاتنگی با تماشاگران برقرار می‌کند و این نوع نمایش قابلیت های بسیار تاثیرگذاری دارد.
تمام حواس تماشاگران در این شبیه‌خوانی بکار گرفته می شود ، تماشاگر از شربت مجلس می‌نوشد بوی عطر و گلاب و بوی آتش خیمه‌ها را استشمام می کند ، با چشمانش همه وقایع را دیده با گوشش همه صداهای شبیه را می‌شنود ، با دستانش بیرق‌های موجود را لمس کرده و از نزدیک لباس و پرچم موافق خوان‌ها را لمس کرده و نذر به آن می بندد و این در حالی است که در سایر رسانه‌های اجتماعی چنین امکانی میسر نیست.
عمق تاثیرگذاری شبیه‌خوانی در بین عزاداران را می‌شود از اشک‌ها و شیون زنان و مردان تماشاگر لمس کرد، در لحظاتی بسیاری از عزاداران گویی صحنه کربلا را در مقابل چشمان خود دیده و آن وقت بی قرار و بی تاب می‌شوند.
شبیه‌خوانان در اردبیل بسیار زودتر از فرا رسیدن محرم تمرین‌های خود را برای برگزاری آیین‌های تعزیه شروع کرده و لوازم و تجهیزات مورد نیاز این آیین را مهیا می‌کنند.
تاسوعا و عاشورا که فرا می رسد ده‌ها گروه شبیه‌خوانی در تمامی روستاها و شهرهای استان اردبیل صحنه‌های کربلا را با زبان نظم و نثر برای عزاداران ارائه می‌کنند.
در شبیه‌خوانی، تعزیه‌خوانان در ۲ دسته موافق و مخالف ، احوالات و وقایع مربوط به هر یک از شخصیت‌های برجسته واقعه کربلا از جمله حضرت اباعبدالله الحسین (ع) ، حضرت زینب (س) ، حضرت ابوالفضل (ع) ، قاسم (ع) ، رقیه (س) ، علی‌اکبر (ع) ، علی‌اصغر(ع) و حربن ریاحی را اجرا می‌کنند. همچنین شخصیت سپاهیان یزید از جمله ابن‌زیاد ، شمر و عمرسعد ، توسط تعزیه‌خوانان و با استفاده از متون قدیمی به نمایش گذاشته می‌شود.
شبیه‌خوانی معمولا توسط عده‌ای از عزاداران معتقد و با استعداد اجرا شده و بازیگران آن به ۲ دسته تقسیم می‌شوند. گویش موافق‌خوان‌ها که معمولا نقش امامان معصوم و اصحاب اباعبدالله الحسین (ع) را اجرا می‌کنند ادبی و موزون بوده و به صورت منظوم سخن می‌گویند و مطالب خود را به صورت آهنگین روی دستگاه ماهور و گوشه‌های آن ادا می‌کنند.
مخالف‌خوان‌ها دسته دیگری از شبیه‌خوان‌ها هستند که نقش عمرسعد ، شمر و لشگریان یزید را شامل می‌شوند و مطالب خود را معمولا بصورت نثر و با صدای بلند ، خشن و خوفناک ادا می‌کنند.
ابزارهایی مانند طبل و شیپور نقس اساسی در ایجاد شور و هیجان در شبیه‌خوانی دارد. امروزه همچنین از موسیقی برای ایجاد فضای احساسی و یا حماسی در شبیه‌خوانی‌ها استفاده می‌شود.
متون کلامی و نسخه‌هایی که مورد استفاده شبیه‌خوان ها و تعزیه‌گردان‌ها قرار می‌گیرد بیشتر نثرها و نظم‌هایی هستند که از گذشته به دست امروزی‌ها رسیده و سینه به سینه منتقل شده‌اند.
استفاده از رنگ‌ها در تعزیه و شبیه‌خوانی همواره مورد توجه تعزیه‌گردانان و مجریان این هنر آیینی بوده به گونه‌ای که رنگ‌های تند مانند قرمز و بنفش و زرد و رنگ‌های آرام مانند سبز چمنی ، آبی آسمانی و فیروزه‌ای به عنوان ۲ جریان روان شناختی رنگ‌ها در مقابل هم قرار گرفته‌اند.
تعزیه ، مناظره ، مفاخره و منظومه‌خوانی و رجزخوانی را در خود نهفته دارد و آیینی است که نقش مهمی در انتقال فرهنگ عاشورایی به نسل کنونی دارد.
شاعران و مرثیه‌سرایان، مداحان و هنرمندان مردمی تعزیه و شبیه‌خوانی در طول تاریخ نقش مهمی در انتقال فرهنگ عاشورا از نسلی به نسل دیگر داشته‌اند.
اگر امروز عاشورا و اربعین زنده و جاوید است به خاطر تداوم آیین‌های محرم و صفر است و نوحه‌سرایی، مرثیه و تعزیه جزیی جداناپذیر از این آیین‌ها هستند.
در این میان شبیه‌خوانان و یا همان هنرمندان تعلیم ندیده و آماتور کوچه و بازار در کنار دیگر روایت‌گران حادثه بزرگ عاشورا نقش مهمی در تداوم نهضت سرخ حسینی بر عهده
داشته‌اند.
هنر مردمی "شبیه‌خوانی" و "تعزیه" با توجه به جوشش و خلق آن از درون جامعه، ویژگی و نقش خاصی در ارائه تصویری زنده از نهضت حسینی داشته و از جمله عواملی است که نقشی تاثیرگذار در تداوم و ماندگاری حادثه عظیم کربلا دارد.
۶۰۱۶/۷۱۱۶/۶۰۱۸
نظر شما