همسایه‌گرایی راهبرد عبور از تحریم

در ادامه در گزیده ای از گزارش روزنامه ایران می خوانیم: به طور کلی، حضور دربازار کشورهای همسایه به چند دلیل چون نزدیکی مسافت و کاهش هزینه ترانزیت کالا، اشتراکات فرهنگی، شرایط سهل‌تر در بُعد سرمایه‌گذاری و هزینه پایین خدمات گمرکی آسان‌ترین راه تجارت خارجی برای کشورمان قلمداد می‌شود، ولی با وجود تمام این مزیت‌ها ایران با ۱۵ کشور همسایه خود نتوانست آنگونه که برنامه‌ریزی کرده بود، سطح تجارت خارجی را توسعه دهد.
برنامه دولت برای همسایه گرایی
حسین مدرس خیابانی قائم مقام وزیر صنعت، معدن و تجارت در گفت‌وگویی که با «ایران» داشت، گفته بود: «امروز ما در بخش صادرات ۱۵ کشور اولویت دار و ۱۵ قلم کالای اولویت دار داریم، بدین جهت در این حوزه می‌خواهیم میزهای صادراتی کالاهای داخلی را فعال کنیم و رایزن هایمان را استقرار دهیم تا تجارت با کشورهای همسایه رونق گیرد و از طرفی یکی از چالش‌های دیرینه را که نداشتن بودجه برای جذب و حفظ رایزنان بود حل کردیم تا فعالان این بخش حضور مؤثر و مستمری در بازار همسایه داشته باشند.»این گفته نشان می‌دهد که در سال ۹۸ رویکرد دولت نسبت به کشورهای همسایه تغییر کرده و قرار است شعارها وارد فاز عملیاتی شود.
آمارهای رسمی چه می‌گوید؟
در آمارهای رسمی آمده است (مربوط به سال ۹۷) که سهم ایران در بازار عراق ۳۷ درصد، افغانستان ۱۲.۳ درصد، پاکستان ۵.۲ درصد، ترکیه ۹.۹ درصد، عمان ۳ درصد، روسیه ۱.۲ درصد، جمهوری آذربایجان ۱.۷ درصد، ارمنستان، ۰.۷ درصد، امارات ۲۵ درصد، بحرین ۰.۰۵ درصد، ترکمنستان ۱.۷ درصد، قزاقستان ۰.۵ درصد، قطر ۰.۹ درصد، کویت یک درصد و عربستان که ایران در سال ۹۶ از بازار آن ۰.۰۰۳ درصد سهم داشت اکنون به صفر رسیده است.
فاصله تا هدف
اگر به آمارهای صادرات ایران به ۱۵ کشور همسایه حداقل از سال ۹۳ تا سال ۹۷ نگاه کنیم، می‌بینیم که روند تجارت ایران با جمهوری آذربایجان، ترکمنستان، روسیه، قزاقستان و عربستان بیشترین کاهش را داشته است و در عین حال به کشورهایی چون عراق، امارات و عمان، بیشترین صادرات را داشتیم که البته فاصله معناداری با هدفگذاری‌ها دارد. در این میان صادرات ایران در سال ۹۷ در قیاس با سال ۹۶ در مورد کشورهای امارات، ترکیه، ترکمنستان، روسیه، کویت، قطر، ارمنستان، قزاقستان و عربستان بیشترین کاهش را داشته است. در سال یاد شده(سال ۹۷ در مقایسه با سال ۹۶) ایران توانست تجارت خود را به عراق، افغانستان، پاکستان، عمان و جمهوری آذربایجان بیشتر کند.
فاصله زیاد در تجارت با عراق
اولین کشوری را که می‌خواهیم مورد بررسی قرار دهیم عراق است. در سال ۹۳ میزان صادرات ایران به عراق ۶۱۳۲ میلیون دلار بوده که این رقم در سال ۹۴ به ۶۲۳۷ میلیون دلار، در سال ۹۵ به ۶۱۳۱ میلیون دلار، ۹۶ به بیش از ۶۵۴۳ و سال ۹۷ هم به ۸۹۲۷ میلیون دلار رسید. این در شرایطی است که هدف‌گذاری وزارت صنعت، معدن و تجارت در تجارت با عراق ۱۱۷۳۰ میلیون دلار بوده است.
ناخوشی امارات
دومین کشور همسایه را که تجار روی آن حساب ویژه‌ای باز کرده بودند اما به‌خاطر تحریم و رفتار دوگانه این کشور دستخوش تغییرات شد، می‌خواهیم مورد بررسی قرار دهیم امارات است. سال ۹۳ میزان صادرات ایران به امارات ۳۷۶۷ میلیون دلار بود، این رقم در سال ۹۴ با افزایش جزئی به ۴۸۹۴ میلیون دلار رسید و سال ۹۵ با افزایش قابل توجهی عدد ۷۴۱۷ میلیون دلار را رد کرد و در سال ۹۶ ریزش و نزول تجارت آغاز شد، به نحوی که در سال‌های ۹۶ و ۹۷ به ترتیب حجم صادرات به ۶۷۰۴ و ۵۹۷۶ میلیون دلار رسید. با این توضیح میانگین صادرات به این کشور عربی ۵۷۵۲ میلیون دلار بوده که هدف‌گذاری دولت در حدود ۷۷۰۶ میلیون دلار دیده شده است.
افغانستان و ادامه کاهش صادرات
سومین کشور همسایه که می‌خواهیم صادرات ایران به آن را بررسی کنیم، افغانستان است. اخیراً به واسطه بندر چابهار مراودات اقتصادی ما با این کشور پررنگ‌تر شده است اما این کشور با وجود همزبانی با ایران سهم اندکی از بازار خود را به کشورمان داده است. سال ۹۳ میزان صادرات ایران به افغانستان ۲۳۷۶ میلیون دلار، سال ۹۴ این عدد به بیش از ۲۵۸۲ میلیون رسید و سال ۹۵ صادرات ۲۴۵۸ میلیون دلار ثبت شد. این رقم در سال ۹۶ به ۲۷۸۴ میلیون دلار و سال گذشته به حدود ۲۹۶۹ میلیون دلار رسیده است. بر این اساس میانگین سال‌های گذشته ۲۶۳۴ میلیون دلار بوده است.
بیشترین کاهش با ترکیه
ترکیه هم با اینکه ایران سهم ۹.۹ درصدی از بازارش داشته و این رقم سال ۹۶ آن حدود ۱۷ درصد بوده است، به‌سمت کاهش واردات از ایران پیش رفته است که البته فعالان اقتصادی اعتقاد دارند که تجار کم کار شدند و حاضر نیستند ریسک صادرات به این کشور همسایه را قبول کنند. سال ۹۳ صادرات ایران به این کشور ۱۹۳۰ میلیون دلار بود، این رقم در سال‌های ۹۴ و ۹۵ به ترتیب۱۳۱۵ و ۳۲۴۷ میلیون دلار بوده است. در سال ۹۶ این عدد ۳۹۶۲ میلیون دلار شد و در سال گذشته به حدود ۲۳۹۴ میلیون دلار رسید.
صادرات ۱۲۴۵ میلیون دلاری به پاکستان
پاکستان، پنجمین کشور همسایه ایران است که واردات زیادی از کشورمان ندارد. کارنامه ۵ ساله صادرات به پاکستان گویای آن است که سال ۹۳ حجم کلی صادرات ایران به این کشور ۹۴۱ میلیون دلار بوده، سال ۹۴ این رقم کاهشی و به ۶۳۹ میلیون دلار افت می‌کند، سال ۹۵ هم با کمی افزایش ۷۹۶ میلیون دلار می‌شود و این روند در سال ۹۶ و ۹۷ به ترتیب ۹۱۸ و ۱۲۴۵ میلیون دلار می‌رسد. این در شرایطی است که هدف‌گذاری وزارت صمت رسیدن به رقم صادراتی ۱۷۰۷ میلیون دلار بوده است.
عمان و کاهش‌های صادراتی
کشور دیگری را که می‌خواهیم مورد واکاوی قرار دهیم عمان است. طبق هدف‌گذاری سال ۹۸، بایستی صادرات ما به این کشور ۱۰۵۸ میلیون دلار می‌شد ولی در سال ۹۷ رقم صادراتی ما ۷۲۸ میلیون دلار بود. سال ۹۶ نیز میزان صادرات ایران به عمان ۵۵۲ میلیون دلار بود و این رقم در سال‌های ۹۵، ۹۴ و ۹۳ به ترتیب ۵۴۴، ۳۷۶ و ۳۰۵ میلیون دلار بوده است.
کویت نزدیک به هدف
کویت هفتمین کشوری است که می‌خواهیم واردات آنها از ایران را رصد کنیم. بررسی ۵ ساله صادرات ایران به این کشور ثروتمند نشان می‌دهد که تغییرات میانگین به بالاترین رکورد این مدت منفی ۱۳.۳ درصد بوده است. به‌طور میانگین طی سال‌های گذشته حجم صادرات ایران حدود ۲۱۹ میلیون دلار بوده است که این رقم فاصله زیادی با هدف‌گذاری دولت یعنی ۲۷۲ میلیون دلار ندارد. در سال ۹۳ میزان صادرات ایران به کویت ۱۷۸ میلیون دلار بوده و این رقم در سال ۹۴ به بیش از ۲۳۸ میلیون دلار رسیده است. در سال ۹۵ نیز صادرات ایران ۱۸۹ میلیون دلار و ۹۶ به ۲۵۲ میلیون دلار رسید. سال گذشته نیز با کمی کاهش حجم صادرات ایران به کویت در رقم ۲۳۶ میلیون دلار ثبت شد. در جدول شماره یک ۸ کشور باقی مانده همسایه آمده است. آمار کلی تجارت ایران با کشورهای همسایه نشان می‌دهد که در کل سهم ایران از این بازار ۲ درصد است. آنگونه که دولت هدف‌گذاری کرده و ۱۵ کالا در اولویت صادرات قرار گرفتند تا سال آینده می‌توان این سهم را به ۴ درصد رساند.
نکتـــــه
راهکارهای ۱۵ گانه برای صادرات کالا به همسایگان
کارشناسان در گفت‌وگوهایی که با «ایران» داشتند برای اینکه صادرات به کشورهای همسایه روند افزایشی به خود بگیرد و دیگر سهم ما از بازارهای منطقه کم نشود راهکارهایی را ارائه کردند که به‌صورت فهرست‌وار به آنها اشاره می‌کنیم:
۱-ایجاد شرکت‌های صادراتی قوی در کشور
 ۲- بازاریایی صحیح از کشورهای منطقه و همکاری با شرکت‌های تجاری کشورهای همسایه
۳-حضور فعال رایزنان بازرگانی و سفارتخانه‌ها در کمک به فعالان اقتصادی کشورمان در جهت بازارگشایی
۴- تعیین کالاهایی که قرار است به کشورهای هدف ارسال شود. به‌گونه‌ای که بتوان بر اساس آن کالاها هدف‌گذاری کرد
۵-ایجاد نمایشگاه‌های دائمی در کشورهای هدف و بالعکس
۶-اعتماد به فعالان بخش خصوصی و هموار کردن مسیر حضور آنها در بازارهای منطقه
۷-ثبات در سیاست‌های داخلی
۸- ادامه پیدا نکردن ممنوعیت‌های صادراتی به کشورهای همسایه
۹- ایجاد میزهای صادراتی
۱۰-برندسازی کالاها با هدف صادرات
۱۱- ارتقای کیفی کالاهای صادراتی
۱۲- حرکت به سمت توافقنامه‌های دوجانبه
۱۳-فراهم کردن زیرساخت‌های صادراتی
۱۴-کاهش تعرفه‌های دوجانبه
۱۵-کاهش تعرفه‌های گمرکی