آزمون سخت روس‌ها در ایران

در گزیده ای از گفت و گوی روزنامه شرق می خوانیم: چندی پیش رضا اردکانیان، وزیر نیرو و نماینده دولت ایران در مذاکره با روسیه، اعلام کرد روسیه آماده سرمایه‌گذاری ۱۰میلیارد دلاری در صنعت نفت و گاز ایران است. بیش از یک سال پیش نیز علی‌اکبر ولایتی، مشاور مقام معظم رهبری در امور بین‌الملل، خبر از آمادگی روسیه برای ۵۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در بخش انرژی ایران خبر داده بود. وزیر انرژی روسیه هم از سرمایه‌گذاری بیشتر این کشور در صنعت نفت و گاز ایران به‌ویژه توسعه بخش نفت خبر داد. الکساندر نوواک، وزیر انرژی روسیه، در مجمع اقتصاد شرقی  (EEF) اعلام کرده بود روسیه در حال بررسی سرمایه‌گذاری بیشتر در تولید نفت ایران است که این ظن را تقویت کرده که مذاکرات در این زمینه بسیار جدی شده است. یکی از فعالان این حوزه نیز در گفت‌وگو با «شرق» از رایزنی‌های جدی با روس‌ها بر سر صادرات فراورده‌های نفت ایران از طریق خط لوله «کراس» خبر داده است. از سویی خبر رسیده روسیه بسیار تمایل دارد در حوزه ازدیاد برداشت در چاه‌های قدیمی ایران، وارد همکاری مشترک شود. حالا باید دید در شرایط تحریم که بسیاری از شرکت‌های بزرگ جهان ازجمله شرکت‌های بزرگ روسی که در بخش‌های دیگری از جهان فعالیت دارند، آیا حاضر به همکاری با ایران می‌شوند؟ از سویی با توجه به نگاه تردیدآمیزی که ایران در همکاری با روسیه در سال‌های قبل داشته، آیا باز می‌توان به همکاری با روس‌ها دل خوش کرد؟ و در نهایت اینکه آیا این همکاری در صورت ایجاد، تداوم خواهد داشت و روسیه در شرایط تحریم جدی نفت ایران، حسن‌نیت در همکاری را نشان خواهد داد؟

همکاری در صورت تعهد طرفین

جواد یارجانی، مدیرکل سابق امور اوپک در وزارت نفت، در گفت‌وگو با «شرق» درباره زمینه‌های همکاری ایران و روسیه در حوزه نفت می‌گوید: روسیه یکی از سه تولیدکننده بزرگ و عمده نفت در جهان است و منابعی غنی دارد و از صادرکنندگان اصلی نفت و گاز دنیا نیز محسوب می‌شود. در نگاه اول، طبیعی است که رقیب ایران نیز محسوب می‌شود، به‌ویژه آنکه بخشی از نفت روسیه، ویژگی‌های نفت ایران را دارد و بسیار به آن شبیه است و با توجه به اینکه هر دو کشور در کلوب صادرکنندگان حضور دارند، جایگزینی نفت روسیه با نفت ایران در پالایشگاه‌های اروپا به‌سادگی انجام می‌شود. از طرف دیگر، در گذشته نیز مشخص بود که اروپا برای روسیه از نظر صدور گاز اهمیت بسیاری داشته است. در زمان ریاست‌جمهوری ریگان در آمریکا، اروپایی‌ها تلاش کردند خط لوله روسیه به اروپا با وجود مخالفت‌های شدید آمریکا ساخته شود و اکنون روسیه عمده‌ترین بازیگر تأمین انرژی اروپا محسوب می‌شود و با ‌وجودی‌ ‌که تلاش زیادی شد که روسیه پس از پیوستن کریمه به این کشور تحریم شود، اما به دلیل وابستگی اروپا به این منابع، این تحریم چندان مؤثر نبود و فقط توانست جلوی سرمایه‌گذاری‌های جدید را در بخش‌های سخت مانند قطب شمال که شرکت‌های آمریکایی نیز در آنجا فعالیت دارند، بگیرد. این امر نشان می‌دهد صادرات نفت و گاز اگر در حجم بالا بوده و وابستگی مصرف‌کننده نیز به آن زیاد باشد، تحریم‌نشدنی است. در سال‌های اخیر، در ایران نیز بسیاری در تلاش بودند وابستگی متقابل را ایجاد کنند. روسیه در این زمینه موفق بود و بسیار مراقب است رقیبی جدی برای صادرات گاز به اروپا ایجاد نشود.

  تحریم، فرصتی برای آزمون روس‌ها

او در پاسخ به این پرسش که نگاه به همکاری ایران و روسیه با توجه به سابقه تاریخی منفی است و چگونه می‌توان با چنین سابقه همکاری‌ای، مشارکت دو کشور را پذیرفت، تصریح می‌کند: کسی نمی‌تواند ادعا کند که وضعیت تحریم‌ها علیه ایران همیشگی است. شرایط تحریم ایران می‌تواند کارایی لازم را برای نشان‌دادن حسن نیت کشورها داشته باشد. مشخص نیست شرکت‌های روسی چگونه فکر می‌کنند، اما کشور ایران با توجه به ذخایری که دارد، بهترین فرصت را برای بسترسازی همکاری بلندمدت با شرکت‌های روسی فراهم می‌کند. حال اگر این همکاری در شرایط تحریم به‌صورت تحمیلی باشد، این همکاری بلندمدت نخواهد بود و این بستگی به آن خواهد داشت که رویکرد روسیه چه باشد. به گفته او، برخی کشورها از ایران گله‌مند هستند که وقتی شرایط غیرتحریمی فراهم می‌شود، ایران تمایل دارد فقط با شرکت‌های خاصی کار کند. این گلایه از سوی چین و هند بسیار شنیده می‌شود، بنابراین هر نوع همکاری با کشورهای دیگر در شرایط کنونی، بستگی به عملکرد طرف ایرانی نیز دارد.

  روس‌ها با همه کارت‌های خود در ایران بازی نمی‌کنند

یارجانی با این حال یک مورد مهم را یادآور می‌شود: روسیه می‌داند که برای پیشرفت بخش نفت‌ و گاز در نهایت بی‌نیاز از تکنولوژی غرب نیست. همان‌طور که همکاری با شرکت‌های آمریکایی در قطب شمال اکنون دچار وقفه شده است که در روابط خود با ایران به این مورد حتما توجه خواهد کرد. آنها قطعا نمی‌خواهند با همه کارت‌های خود بازی کنند، اما از طرف دیگر ایران نیز کشور کوچکی نیست و امکانات بالقوه بسیاری دارد. شروع روابط اگر با ارقام در دسترس‌تر و کوچک‌تر باشد، امکان موفقیت آن بیشتر است. از این دید رقم ۱۰ میلیارد دلار در مقابل رقم ۵۰میلیارددلاری که پیش‌تر اعلام شده بود، قابل قبول‌تر است و می‌تواند زمینه را برای همکاری بلندمدت فراهم کند.

  تمایل روس‌ها به مشارکت در ازدیاد برداشت

حمید حسینی، سخنگوی اتحادیه صادرکنندگان فراورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی ایران نیز در گفت‌وگو با «شرق» می‌گوید: بعید می‌دانم در حوزه نفت و انرژی تکنولوژی لازم را داشته باشد و آمادگی سرمایه‌گذاری داشته باشد، اما در حوزه ازدیاد برداشت و نصب پمپ‌های ازدیاد برداشت در یکی از پروژه‌ها مشارکت کرده است و بدون آنکه بخواهد سرمایه‌گذاری کلیدی داشته باشد، حفاری جدیدی انجام داده و احتمالا خواهد توانست حدود ۴۰ تا ۵۰ هزار بشکه به تولید روزانه اضافه کند. به گفته او، روس‌ها از قدیم به دنبال ازدیاد برداشت بوده‌اند و آمادگی داشتند چاه‌هایی را که غیراقتصادی بودند در اختیار گرفته و برای ازدیاد برداشت آنها وارد عمل شوند و در بهره‌برداری مشارکت کنند.