دفاعی که جانانه شد

در طول هشت سال دفاع مقدس آن هم در شرایطی که محدودیت‌ها از یک سو و حمایت‌های نظام سلطه از دشمن، شرایط را پیچیده‌تر می‌کرد، بر ستون‌ خلاقیت و نوآوری نیروی انسانی کشور، مستحکم و استوار بود.  

در بحبوحه جنگ و شرایطی که پس از انقلاب اسلامی به وجود آمده بود، نیروهای نظامی به ویژه ارتش نقشی راهبردی و کلیدی در عرصه دفاع از کیان ملت ایفا کردند. در آن مقطع ارتش جمهوری اسلامی ایران متشکل از سه نیروی زمینی، هوایی و دریایی، به رهبری حضرت امام خمینی (ره) مشغول مقابله با توطئه‌های دشمنان پس از پیروزی انقلاب و تجدید سازمان خود بود جنگ تحمیلی علیه ملت ایران به راه افتاد.

با وجود تمامی مشکلاتی که پس از پیروزی انقلاب اسلامی (به علت شرایط ویژه بر کشور برای ارتش به وجود آمده بود، باز هم توان رزمی ارتش در جایگاهی قرار داشت که بتواند با تحرکات و تجاوزات ارتش رژیم بعثی عراق که تا بن دندان مسلح و تجهیز شده بود، قاطع و مؤثر مقابله کند.

آغاز تهاجم

رژیم بعثی عراق قبل از تجاوز گسترده به خاک جمهوری اسلامی ایران، بیش از ۱۵ماه عملیات نامنظم علیه کشورمان انجام داد، در طول این مدت، قرائن و شواهد عملیات آفندی از سوی ارتش عراق در سال ۱۳۵۸ با ۸۵ تجاوز مرزی برای ارتش ایران مشخص و ضرورت مقابله با این حملات محرز شد.

حوالی ظهر روز ۳۱ شهریورماه سال ۱۳۵۹ بود که عراق، به طور رسمی و علنی، جنگ با ایران را با استفاده از ۱۹۲ فروند جنگنده بر علیه پایگاه های هوایی و تاسیسات حیاتی کشورمان آغاز کرد. نیروی هوایی ارتش پیش بینی چنین اقدامی را می‌کرد.  آتش پدافند هوایی نیروهای خودی که منجر به ساقط شدن یک فروند هواپیمای عراقی گردید، و این حمله به جز پایگاه ترابری مهرآباد خسارات عمده در پی نداشت و نهایتا ارتش بعث در این عملیات هوایی گسترده نتوانست به مقاصد خود دست پیدا کند. عراق اما به همین جا بسنده نکرد و حملات خود را علیه شهرهای جنوبی ایران را  ادامه داد.

در کوران حملات رژیم بعث عراق، نیروی هوایی کشور، در دو  حوزه زمین و هوا و در دو بخش آفندی و پدافندی از کیان کشور دفاع می کرد.

آغاز محدودیت‌ها و آزمون سخت

نیروی هوایی ایران اگرچه در گام‌های نخستین جنگ، از برخوردارترین قوای منطقه بود و توانمندی مقابله با هر اقدامی را داشت، اما با خروج مستشاران غربی و اعمال محدودیت‌های کین‌ورزانه علیه کشورمان، شرایط برای نیروی هوایی دشوار شد. کمبود قطعات و مشکلاتی که غرب برای خرید تجهیزات جدید ایجاد کرده بود، نیروی هوایی کشور را در معرض آزمونی سخت قرار داد.

میانه راه جنگ، پر از موانع نفس‌گیر بود و با محدودیت‌های اقتصادی و تجهیزاتی از سوی غرب، کار دفاع به مراحل پیچیده ای رسیده بود. با طولانی شدن جنگ، ‌تجهیزات دفاعی و آفندی نیز پا به سن گذاشته بودند. این در حالی بود که در سوی مقابل، غرب با حمایت های بی چون و چرا از دشمن بعثی تلاش می‌کرد تا موازنه را به نفع دشمن به هم بزند. بذل و بخشش روزآمدترین تجهیزات نظامی و جنگنده‌ها از سوی غربی‌ها و کمک‌های مالی و امکانات از سوی موضع عربی، کار را برای جنگ‌افروزی‌ بعثی‌ها آسان تر و راه را نیروهای دفاعی جمهوری اسلامی ایران بیش از پیش دشوار ساخته بود.

آزمون سخت مدافعان هوایی 

هجوم حملات آفندی دشمن نیروی هوایی رابه عنوان پیش قراول دفاع از کیان میهن در معرض یک آزمون حساس و کلیدی قرار داده بود. در واقع نقش پدافندهوایی ارتش، در هدایت هواپیماهای جنگنده ایرانی و کنترل و هماهنگی سایر تسلیحات و جنگ افزارهای ضدهوایی بسیار مؤثر و تعیین کننده بوده است.

توقف و تثبیت  متجاوزین به کشور  از مهم ترین و ارزنده ترین دستاوردهای این نیرو در همراهی با دیگر عناصر و نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران  است. در این مقطع خلاقیت‌ها و نوآوری‌های نیروی انسانی توانمند و از جان گذشته این نیرو توانست زمینه‌ سازناکامی دشمن را در مقاطع مختلف دفاع مقدس فراهم کند. نیروی هوایی ارتش به همت فرماندهان، خلبانان، متخصصان و سایر منابع انسانی تاریخ‌ساز و افتخار آفرین شد.

نقش فرمانده در افتخارآفرینی نیروی هوایی

شهید منصور ستاری، فرمانده نیروی هوایی که به اذعان بسیاری از همراهان او و نیز کارشناسان نظامی از خلاق‌ترین فرماندهان تاریخ بوده است،  توانست در مقطع حساس دفاع مقدس و همچنین پس از آن، دستاوردهای ارزنده‌ای را ماندگار و یادگار کند.   فرمانده خلاق نهاجا در روزهای جنگ و پس از آن، چه در جایگاه معاون پدافندی نیروی هوایی و چه در قامت فرمانده نیرو، چنان بر محدودیت‌ها فائق آمد که دستاوردها و راه و روش او، به عنوان یک الگوی خوب برای نسل‌های بعدی ثبت شد و به یادگار ماند.

تلاش بی‌وقفه و خستگی‌ناپذیری، ویژگی مهم فرمانده بود. شهید منصور ستاری، فرمانده آسمانی نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، پای در زمین داشت و نگاه به آسمان، در کوران محدودیت‌ها، با ابتکارهای خارق‌العاده خود توانست نام بلندش را در تاریخ ایران اسلامی و استوار، ماندگار کند.

در سال ۱۳۶۲، به عنوان  معاون عملیات فرماندهی پدافند نیروی هوایی منصوب شد. طرح‌ها و برنامه‌هایی که ارائه می‌داد، نوآورانه، منطقی و اثرمند بود. مهم‌تر از همه قابلیت اجرایی شدن داشت.  این نوآوری‌ها، باید در شکل طرح‌ها و برنامه‌های عملیاتی و با سکان‌داری  خود فرمانده ادامه می‌یافت. سال ۱۳۶۴، به عنوان معاون طرح و برنامه نیروی هوایی برگزیده شد. با لیاقت و کاردانی و شایستگی که از خود نشان داد، بهمن‌ماه ۱۳۶۵ با درجه سرهنگی به سمت فرماندهی نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران منصوب شد و تا هنگام شهادتش در دی ماه ۱۳۷۳، عهده دار این مسئولیت بود.

ابتکارات‌ آفندی

شهید سرلشکر منصور ستاری در زمانی که فرماندهی نیروی هوایی را به عهده داشت، با اجرای ده‌ها و طرح و برنامه مبتکرانه و خلاقانه، توانست بر محدودیت‌ها فائق آمده و راه دفاع هوایی را هموار کند.  بسیاری از پیشکسوتان و متخصصان نظامی، معتقدند در دورانی که عراق از قدرتمندترین تجهیزات آفندی پیش‌کش شده از سوی دشمن غربی، رادارها و سایت‌های پدافندی ما را هدف می‌داد، آن‌هم در شرایطی که تأمین تجهیزات نظامی جدید برای کشورمان امری ناممکن به حساب می‌آمد، اگر ابتکارهای بزرگانی چون شهید ستاری نبود، قطعاً راه دفاع هوایی کشور مسدود می‌شد.

ایجاد شبکه‌ای منسجم و هماهنگ از رادارها که صدها رادار کوچک و بزرگ را شامل می‌شد، ایده نوآورانه‌ای از شهید ستاری بود که موجب شد ضمن کاهش هزینه‌ها، روند دفاع هوایی کشور دچار خلل نشود.

نجات سامانه پدافندی

امیر سرتیپ براتعلی غلامی از فرماندهان نیروی هوایی ارتش کشور در دوران دفاع مقدس که خود همراهی نزدیکی با شهید ستاری داشته است توضیح می‌دهد: در عملیات بزرگی مانند فتح‌المبین و بیت‌المقدس، استفاده از سامانه پدافند هوایی  هاگ، برای نخستین بار و به ابتکار شهید ستاری، به صورت مستقل عملیاتی شد. یعنی با استفاده از رادار متصل به سامانه، کاری شد که شبکه‌ای درهم تنیده و متشکل از چندین رادار تصویری گسترده از آسمان کشور ارائه دهد.

این فرمانده پیشکسوت نجات سایت‌های هاگ را یکی از ابتکارات شهید ستاری می‌داند و می‌گوید: سایت راداری هاگ به واسطه توانمندی و ویژگی‌های خوبی که در شناسایی دشمن داشت، یک تجهیز بسیار مهم و راهبردی به شمار می‌رفت، ضمن آن‌که تأمین و جایگزینی این سامانه برای کشورمان بسیار دشوار بود. دشمن هم همین سامانه را هدف حملاتش قرار داده بود اما شهید ستاری کاری کرد که از منهدم شدن پیاپی سامانه‌های پدافندی هاگ به واسطه اصابت موشک‌های دشمن به رادار این سامانه، جلوگیری شد.

وی با بیان این‌که کارایی و نقش مهم سامانه پدافندی هاگ در دفاع مقدس و از بین بردن جنگنده‌های مهاجم، دشمن را بر آن داشت که بیش از گذشته در پی انهدام این سامانه باشد، ادامه می‌دهد: دشمن با حمایت که از سوی غرب داشت، توانست با استفاده از موشک‌های هوا به زمین معروف به ضد تشعشع (خ۲۸) تعدادی از دستگاه‌های هاگ را مورد اصابت قرار دهد. اما سرلشکر شهید ستاری، با آگاهی خوبی که از کارکرد این سامانه و جزییات آن داشت، همچنین شناختی که از شرایط جغرافیایی و اقلیمی منطقه نبرد به دست آورده بود، توانست راه تازه‌ای را فراروی دفاع هوایی باز کند.

به گفته این پیشکسوت نیروی هوایی، این کار در عملیات والفجر۸ نمایان شد. شهید ستاری توانست راهبری و هدایت عملیات پدافند هوایی را از سیستم راداری هاگ به رادار مادر منطقه‌ای که در بندر امام خمینی(ره) مستقر بود، تغییر دهد و این مشکل را به نحو قابل توجهی حل کند. شهید ستاری خودش مسئولیت مستقیم هدایت و دستور پرتاب موشک‌های هاگ را از بندر امام خمینی بر عهده گرفت. ابتکار شهید ستاری، جواب داد و والفجر۸ به عنوان گل سرسبد دستاوردهای پدافند هوایی ماندگار شد.

چابک‌سازی پدافند هوایی

سرهنگ سیروس ابهری از همراهان شهید ستاری که در بخش راداری نیروی هوایی فعالیت داشته، عنوان می‌کند: با یک مشکل جدی در ادامه فعالیت سایت هاگ مواجه بودیم؛ مثلاً اگر امروز اگر تعدادی هواپیمای دشمن توسط این سامانه یا دیگر سیستم های پدافندی و سامانه‌های موشکی ساقط می‌شد، در مدت زمانی کم‌تر از یک روز، توسط تعداد زیادی از هواپیماهای دشمن بمباران می‌شد. لازم بود که شبانه این سایت‌ها را جابه جا کنیم اما حجم سایت‌های موشکی بزرگ بود و امکان جابه‌جایی آن به سادگی وجود نداشت.

وی با بیان این‌که شهید ستاری در ساخت سایت‌های جدید و جابه جایی این سایت ها ابتکار و نظارتی ویژه داشت، ادامه می‌دهد: در سایتی که در حال جمع آوری و جابه‌جایی به سایت بعدی بودیم، ایشان هم حضور داشتند. حضوری که نه تنها باعث دلگرمی پرسنل پدافند هوایی بود، بلکه نظارت ایشان موجب انجام دقیق کارها می‌شد.

به گفته این پیشکسوت نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، شهید ستاری در عملیات والفجر ۸ ابتکارات عملیاتی خیلی ارزشمندی را ابداع کردند. از جمله این که سیستم‌های موشکی که حسب آن زمان، طبق استانداردهای کارخانه‌های سازنده و کشورهایی که این سامانه را به کشورمان فروخته بودند، جسارت و امکان تغییرشان وجود نداشت. سامانه پدافندی هاگ مجموعه‌ای متشکل از  تعداد زیادی تجهیزات بود. شهید ستاری با شناختی که از جزئیات این سامانه داشت، تعداد تجهیزات را به حدی رساند که قابل جابه‌جایی باشد بدون آن‌که به کارایی‌اش لطمه‌ای بخورد.

امیرسرلشگر منصور ستاری فرمانده نیروی هوایی ارتش در ۱۵ دی ۱۳۷۳ در سانحه سقوط هواپیما در نزدیکی فرودگاه اصفهان به همراه تعدادی از افسران بلندپایه نیروی هوایی و همرزمان اش به درجه رفیع شهادت نائل آمد.