انتخابات افغانستان؛ مشق دموکراسی در فضای تهدید و ابهام

 دموکراسی را با بمب و موشک نمی توان صادر کرد بلکه نیازمند مشارکت مردم و ارتقای  فرهنگ مشارکت و پاسخگویی و انتقادپذیری و بسیاری عوامل دیگر است. اکنون در افغانستان 18 سال پس از سرنگونی حکومت طالبان با بمب و موشک های آمریکایی، مردم این کشور همسایه شرقی ایران در چهارمین دوره انتخابات ریاست جمهوری همچنان در حال مشق دموکراسی هستند هرچند این فرایند از سویی با تهدیدات نظامی گری طالبان  و از سوی دیگر با چالش ها و ابهام های ناشی از نهادینه نبودن فرهنگ مشارکتی  و پاسخگویی در نزدم برخی از مردم و چهره های سیاسی این کشور رو به رو است.

بنا به گزارش رسانه های افغانستان ، در دهها حمله  در سراسر این کشور در روز شنبه دستکم 32 تن کشته و 123 تن نیز مجروح شدند. اما در مجموع حضور میلیونی مردم افغانستان در این  شرایط دشوار در پای صندوق های رای را می توان گامی به جلو در مسیر تحکیم و نهادینه شدن سازوکارهای دموکراتیک انتقال قدرت در این کشور ارزیابی کرد.

در حسرت رای دادن ؛ اشکال فنی یا مقابله با تقلب ؟!

انتخابات ریاست‌جمهوری افغانستان روز گذشته (شنبه، ۶ مهر) در سایه  تهدیدات امنیتی اما در فضایی نسبتا" آرام برگزار شد. هرچند براساس آمار کمیسیون مستقل انتخابات بیش از ۹ میلیون نفر برای شرکت  در این انتخابات ثبت‌نام کرده بودند، اما آمارهای غیررسمی نشان می‌دهد که میزان مشارکت مردم در این انتخابات خیلی چشمگیر نبوده است. مولانا عبدالله، کمیسیونر  کمیسیون انتخابات گزارش داده که تا پایان امروز (یکشنبه، ۷ مهر) آمار شرکت کنندگان در انتخابات ریاست جمهوری مشخص خواهد شد . برخی منابع میزان مشارکت مردم را حدود 2 میلیون نفر اعلام کرده  اند که از سوی منابع رسمی تائید و یا رد نشده است .

هیأت معاونت سازمان ملل متحد در افغانستان (یوناما)  یکروز پس از برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری افغانستان، اعلام کرد که تنها کمیسیون مستقل انتخابات می‌تواند آمار رسمی اشتراک‌کنندگان در این انتخابات را به نشر برساند. در اعلامیه‌ یوناما که امروز (یکشنبه، ۷ مهر) منتشر شده، از تمامی گروه‌ها خواسته شده است که در مورد آمار اشتراک‌کنندگان در انتخابات ریاست‌جمهوری مسئولانه برخورد کنند و تاکید کرده که  تنها کمیسیون مستقل انتخابات افغانستان می‌تواند آمار رسمی اشتراک‌کنندگان در انتخابات را اعلام کند.

کمیسیون مستقل انتخابات شب گذشته اعلام کرد که از مجموع ۴ هزار و ۹۴۲ مرکز رأی‌دهی، آمار رأی‌دهندگان ۲ هزار و ۵۹۷ مرکز رأی‌دهی به کابل رسیده است.  براساس اعلام این کمیسیون، در این مراکز یک‌میلیون و ۵۱ هزار و ۹۹۸ نفر رأی داده‌اند. این کمیسیون همچنان گفته بود که این آمار ابتدایی است.

ثبت‌نام رای‌دهندگان در حافظه‌ دستگاه‌های بیومتریک از سازوکارهای جدید برای شفافیت در این دوره از انتخابات بود. اما شکایات شهروندان از محروم‌شدن آنان از حق رای‌، نشان داد که این طرح در شماری از مراکز کابل و دیگر استانها مشکلاتی را ایجاد کرده است.

بسیاری از منابع خبری افغانستان تاکید دارند که استفاده از برچسب های انتخاباتی یکی عوامل پایین آمدن مشارکت مردم بوده است.  استفاده از استیکرها و بیومتریک برای جلوگیری از تقلب در انتخابات، برنامه‌ریزی شده بود اما برخی منابع خبری می گویند که صدها هزار نفر به دلیل مسافرت از یک محل به محل دیگر، مسافرت از یک قریه به قریه دیگر، از یک شهر به شهر دیگر و در نهایت از یک ولایت به ولایت دیگر، نتوانستند رای بدهند.

روزنامه اطلاعات روز افغانستان در این خصوص نوشت: در انتخابات ریاست‌جمهوری روز شنبه به‌دلیل نبود نام شماری از رای‌دهندگان در حافظه‌ دستگاه بیومتریک و فهرست کاغذی رای‌دهندگان، صدها نفر در مرکز و ولایات از حق رای‌ محروم شدند.

براساس دستورات کمیسیون مستقل انتخابات در روز رای‌گیری کسانی می‌توانستند رای دهند که شناسه‌های شناسنامه و برچسب آنان را دستگاه بیومتریک بشناسد. شناسه‌های که در این دوره از انتخابات در حافظه‌های دستگاه‌های بیومتریک از پیش ثبت شده و با واردکردن شماره برچسب شناسنامه در دستگاه ظاهر می‌شدند. اما پس از آغاز روند رای‌گیری، ویدیوها و گزارش‌هایی در شبکه‌های اجتماعی و از سوی شماری از رسانه‌ها، نهادهای حقوق بشری و ناظران انتخاباتی منتشر شد که در آن شهروندان از نبود نام‌شان در فهرست کاغذی و دیجیتالی شکایت داشتند. در این گزارش‌ها مسئولان مراکز و محل‌های رای‌دهی در پاسخ گفته‌اند که براساس تصمیم کمیسیون نمی‌توانند کسانی را شامل روند رای‌گیری کنند که نام‌شان در فهرست دیجیتالی دستگاه بیومتریک موجود نیست.

شماری از نهادهای ناظر و حامی حقوق بشر در افغانستان با انتشار اعلامیه‌هایی، نسبت به این چالش در روز انتخابات اظهار نگرانی کرده‌اند. بنیاد انتخابات آزاد و عادلانه افغانستان (فیفا) با نشر اعلامیه‌ای گفته است که اعلام تصمیمات کمیسیون در حل این چالش دیرهنگام بوده است

در اعلامیه‌ بنیاد انتخابات شفاف افغانستان ( تیفا) نیز آمده است که عدم دقت در ترتیب فهرست دیجیتالی و کاغذی رای‌دهندگان باعث شده است که شماری از شهروندان نتوانند از حق رای‌شان استفاده کنند

کمیسیون مستقل حقوق بشر نیز با نشر اعلامیه‌ای، دقیق‌نبودن فهرست رای‌دهندگان را از چالش‌های عمده خوانده است. در اعلامیه‌ این کمیسیون آمده است که این چالش سبب سرگردانی و محرومیت شهروندان در شماری از مراکز ولایات و کابل شده است.

از سوی دیگر ، مولانا محمد عبدالله، کمیسیونر  کمیسیون مستقل انتخابات روز جمعه در یک نشست خبری خطاب به مردم گفت که به فکر تقلب و استفاده رأی تقلبی، خیالی، نیابتی و تکراری نباشند. او افزود که اگر چنین کاری هم انجام شود، سیستم مرکزی اطلاعات کمیسیون مستقل انتخابات طوری است که این آرا را شناسایی و حذف خواهد کرد و با افراد متقلب نیز در چهارچوب قانون برخورد خواهد شد.  مسئولان برگزاری انتخابات می گویند که اگر کسی نامش در فهرست رای دهندگان نبوده و در سامانه بیومتریک نیز اطلاعات او ثبت نشده به این معناست که برچسب (استیکر) انتخاباتی او تقلبی بوده است.

بر اساس گزارشها ، به نظر می رسد که میزان مشارکت در انتخابات روز جمعه حداقل نسبت به انتخاباتهای قبلی پایین تر بوده است . روزنامه هشت صبح افغانستان مواردی از قبلی تقلب و مشکلات فنی در چند انتخابات گذشته ، بی‌باوری به سیاسیون ، وعده های دروغین قبلی ، مشکلات امنیتی ، عدم برگزاری هم‌زمان انتخابات شوراهای ولایتی و ریاست‌جمهوری و همچنین مشکل فنی استیکرها یا برچسبهای انتخاباتی را از عوامل مشارکت پایین مردم در انتخابات ارزیابی کرده است.

** تحول در فرهنگ سیاسی ؟

اما با وجود همه مشکلات و چالش های موجود ، برخی مطبوعات افغانستان تاکید دارند که شرکت چند میلیون نفر از مردم افغانستان در شرایط ناامنی و وجود خطر انفجار و مرگ نشان از تحولی در فرهنگ سیاسی افغانستان است. روزنامه "هشت صبح" افغانستان در یادداشتی در این خصوص نوشت: انتخابات ریاست جمهوری روز شنبه و انتخابات پارلمانی سال گذشته با مجموعی از رویدادهای دیگر نشان داد که فاصله‌ ذهنی مردم افغانستان با آن تاریخ طولانی و خون‌بار بسیار زیاد شده است. دیگر ممکن نیست که نیرویی بیاید، ‌سراسر کشور را تسخیر کند و بعد صاحب مشروعیت سیاسی گردد.

این روزنامه افزود: پیچیدگی دنیای امروز و مناسبات قدرت در افغانستان نشان می‌دهد که هیچ گروهی حتا در صورت غلبه‌ نظامی هم نمی‌تواند آن پیروزی را به یک موفقیت سیاسی بدل کند. اما به نظر می‌رسد که طالبان هنوز هم به فکر غلبه نظامی هستند و تصور می‌کنند که از طریق ایجاد تسلط نظامی و برقراری نوعی نظم و امنیت فیزیکی، قادر به کسب مشروعیت سیاسی خواهند شد اما چنین چیزی امکان ندارد. افغانستان از فرهنگ سیاسی سنتی زیاد فاصله گرفته است و انتخابات روز شنبه یکی از نشانه‌های این تغییر است.

** تاکید بر پذیرش نتایج و جلوگیری از بحران سیاسی

در حالی که بسیاری از نامزدهای انتخابات در روزهای و هفته های گذشته خود را پیروز انتخابات دانسته و نسبت به پیامدهای تقلبهای ادعایی خود هشدار داده اند ، اکنون با پایان یافتن انتخابات افغانستان ، رسانه های این کشور تاکید می کنند که تأمین شفافیت و عدالت در انتخابات و جلوگیری از تقلب، مسئولیت اساسی کمیسیون‌های مستقل انتخابات و شکایت‌های انتخاباتی است. برای مردم افغانستان بسیار حیاتی است که این دو کمیسیون وظایف‌شان را با امانت‌داری و صداقت‌ کامل و با حفظ بی‌طرفی انجام دهند. اما در عین حال، مسئولیت مشابه متوجه کاندیداهایی است که در انتخابات به رقابت پرداخته‌اند که باید جلوی ازهم‌پاشیدن نظام سیاسی را بگیرند و به قاعده‌ بازی احترام بگذارند. 

مطبوعات افغانستان خاطرنشان  کردند که اعمال خلاف و عدم رعایت قوانین انتخاباتی، در کشوری مانند افغانستان، با تأسف اجتناب‌ناپذیر است. با توجه به وضعیت امنیتی و فضای بی‌اعتمادی میان اقوام، که آن هم ثمر کنش‌های سیاسیون طی سالیان متمادی می‌باشد، به دور از تصور است که یک انتخابات کاملاً شفاف و عادلانه در این کشور برگزار شود. اما آنچه می تواند  اعتماد مردم به این روند را احیا و فرایند انتخابات را نهادینه سازد ، تمکین نامزدها به نتایج انتخابات و ادامه‌ فعالیت های سیاسی  در حکومتی است که در نتیجه انتخابات تشکیل می‌شود. نامزدانی که در نتیجه انتخابات به قدرت نمی‌رسند باید بدانند که سفر آن‌ها به پایان نرسیده است.

مطبوعات افغانستان خاطرنشان می کنند در شرایطی که بعضی از قدرت‌های جهان و منطقه بی‌صبرانه در انتظار یک بحران در افغانستان‌ هستند، افغان‌ها باید با حکمت و هوشمندی، کشورشان را به سوی ثبات، استحکام نهادهای دولتی، اتحاد و ترقی سوق دهند.

پرویز کاوه سردبیر سابق روزنامه هشت صبح نیز در پیامی توییتری  نوشت: " انتخابات به سر شد. سطح تهدیدها بالا بود و احتمال جان باختن رای‌دهندگان زیاد. مردم خطر کردند تا از جمهوریت پاس‌داری کنند. سر و صدای تقلب هم کمتر به گوش می‌رسد. حالا نامزدها باید شهامت داشته باشند تا به برنده‌ انتخابات تبریک بگویند تا مشق دموکراسی در سیاست‌مداران نیز کامل شود. "