در کشورهای جهان سوم و در حال توسعه، بیماریهای عفونی از معضلات عمده بهداشتی و درمانی محسوب می‌شوند. «هپاتیت آ» یک ویروس بوجود آورنده التهاب کبد است و از شایع‌ترین بیماریهای عفونی در جهان سوم است.
این بیماری توسط یک ویروس شدیدا آلوده کننده و مسری و از طریق خوردن آب و غذای آلوده یا تماس نزدیک در خانواده، اردوگاه‌ها و مراکز عمومی منتقل می‌شود.
سالانه بیش از دو میلیون مورد ابتلای جدید و علامت دار «هپاتیت آ» در جهان گزارش می‌شود که بیش از نیمی از آنها در کشورهای آسیایی است. راه‌های انتقال «هپاتیت آ» مختلف و متعدد است. از جمله آنها راه مدفوعی- دهانی است که منجر به انتقال بیماری به افراد با سطح بهداشت پایین‌تر شده است. بهداشت محیط و تراکم جمعیت ساکن در یک منطقه از عوامل تاثیرگذار در شیوع این بیماری است.
این ویروس ماه‌ها می‌تواند در فضای خارج از بدن انسان زنده بماند. شیوع عفونت «هپاتیت آ» در هر جامعه با وضعیت بهداشتی و امکانات دسترسی به آب سالم، وضعیت اجتماعی و اقتصادی آن جوامع رابطه مستقیم و نزدیکی دارد. در جوامع با سطح بهداشت پایین، اکثر کودکان قبل از رسیدن به سن بلوغ دچار عفونت شده و در آنها آنتی بادی ضد هپاتیت آ یافت می‌شود. این بیماری گاهی بصورت فردی دیده می‌شود و گاهی بصورت اپیدمی (همه گیری) که در آن تعداد زیادی از افراد که از آب آشامیدنی آلوده و مشترک استفاده کردند، گزارش می‌شود.
امروزه با افزایش سفرهای بین‌المللی اهمیت انتقال این بیماری بیشتر شده است. این ویروس ابتدا از راه دهان و همراه با آب یا مواد غذایی وارد روده می‌شود و در سلول های روده تکثیر می یابد، سپس به سلول‌های کبد می‌رود و در این سلول‌ها زیاد می‌شود.
تکثیر ویروس در کبد سبب ورم کبد (هپاتیت) و اختلال در آن می‌شود. پس از آن کیسه صفرا هم آلوده شده، ویروس از طریق ترشحات صفراوی وارد روده شده و همراه با مدفوع به محیط خارج دفع شده و سبب آلودگی می‌شود.
علائم و نشانه‌های هپاتیت
علائم بیماری در افراد بالغ شدیدتر از کودکان است. بیماری در کودکان در اکثر موارد بدون علامت بوده یا بسیار خفیف می‌باشد. اکثر بیماران مبتلا به هپاتیت ویروسی، علامتی دال بر بیماری ندارند و بیماری آنها با انجام آزمایشات روتین مشخص می‌شود. در تعدادی از بیماران نیز علائم حاد بیماری وجود دارد.
علائم بالینی شامل: خستگی، بی اشتهایی، ضعف، سردرد، شکم درد، تب، تهوع و استفراغ، درد مفاصل و گاهی اسهال است. علائم بیماری معمولا بعد از یک دوره نهفتگی ۳۰ روزه ظاهر می‌شوند و بعد از آن علائم شبیه ابتلا به سرماخوردگی یا آنفولانزا، زرد و تیره شدن ادرار، تغییر رنگ مدفوع به رنگ خاک رس (رنگ پریده) و تغییر رنگ چشم ها و پوست به زردی ظاهر می‌شوند. این علائم مختص یک هپاتیت نبوده و در همه انواع هپاتیت دیده می شود.
گاهی خارش جزء علائم آزار دهنده در بیماران می‌باشد. سرفه، اسهال و کهیر جزء علائم کمتر شایع بیماری است. در ۹۵ درصد موارد بیماری هپاتیت حاد، علائم بیماری معمولا دو هفته به طول می‌انجامد و پس از بروز علائم، ویروس‌های موجود در مدفوع بیمار کاهش یافته و شانس انتقالشان به دیگران خیلی کم می‌شود.
با توجه به شدت بیماری و نوع هپاتیت، سیر بیماری متفاوت است. هپاتیت آ خوشبختانه مرگ و میر بسیار کمی دارد و پس از بهبودی نیز هیچ‌گونه عارضه‌ای بر جا نمی‌گذارد.
راه‌های انتقال این بیماری عبارتند از:
- آشامیدن آب آلوده و مصرف یخ آلوده
- خوردن غذا، میوه و سبزیجات آلوده
- خوردن غذاهای دریایی آلوده مثل ماهی و صدف
- عدم رعایت بهداشت فردی
توصیه‌های بهداشتی جهت پیشگیری از ابتلا به این بیماری
مسافران به مناطق آلوده و پرجمعیت بویژه زائرین اربعین می بایست تنها از آب بطری مهر و موم شده و آب جوشانده شده استفاده نمایند و از مصرف غذای غیر پخته و یا نامطمئن خودداری کنند و هنگام مصرف میوه علاوه بر شستشوی مناسب آن، پوست میوه را کنده و دور بریزند.
از آنجا که این ویروس تا ۴ ساعت در زیر ناخن‌ها زنده باقی می‌ماند، شستن مناسب دست‌ها به خصوص پس از توالت و قبل از پخت غذا یا قبل از غذا خوردن در پیشگیری بسیار مؤثر است. همچنین رعایت بهداشت فردی در درون خانواده، جداسازی صابون، حوله و محل قرار دادن مسواک‌ها توصیه می‌شود.
درمان
در تمام موارد بیماری، استراحت بیشتر و رژیم غذایی متعادل و مناسب توصیه می‌شود. افراد در مرحله حاد بیماری باید از خستگی اجتناب نمایند. البته استراحت مطلق توصیه نمی‌شود. توصیه می‌شود در طول مدت بیماری از حضور در محل کار یا مدرسه خودداری کنید.
از نظر رژیم غذایی در اکثر موارد باید از مواد غذایی مغذی با چربی کم، پرکالری و سرشار از ویتامین و پر پروتئین پیروی کرد. مصرف مواد گوشتی مثل مرغ، ماهی، لبنیات، حبوبات و مواد غذایی سرشار از ویتامین‌ها مثل میوه‌ها و سبزیجات تازه، آجیل و مغزها و ماهی توصیه می‌شود. بهتر است بیمار از مصرف غذاهای سرخ شده، لبنیات پرچرب، غذاهای آماده و دودی و حاوی نگه دارنده، روغن، شکلات، کلوچه و کیک خودداری نماید. میزان مصرف مایعات باید افزایش یابد و در صورت کم آبی و عدم توانایی در مصرف مایعات بصورت تزریق سرم مایعات بدن تامین شوند. اجتناب از مصرف الکل و استعمال دخانیات نیز اکیدا توصیه می‌شود.
نظر شما