اولین مسئله‌ای که درباره تغییر نشان رسمی شرکت ملی پست مطرح شد، به ضرورت انجام این تغییر مربوط است. این‌که در این شرایط دشوار اقتصادی آیا بهتر نیست به جای ایجاد هزینه‌های تازه، روی کیفیت خدمات و بهبود آنها تمرکز شود؟ دسته‌ای از منتقدین، تغییر در نشان پست را نسبت به اصل مسائل در این شرکت امری فرعی و فانتزی به حساب می‌آورند و معتقدند این اقدام در راستای وظایف این شرکت در خدمت‌رسانی به حساب نمی‌آید.
در پاسخ به این پرسش‌ها و انتقادات می‌توان گفت که اقدام به تغییر نشان، بخشی از یک اقدام بزرگ‌تر به نام طرح تحول در شرکت ملی پست است، طرحی که اجرای آن به تازگی آغاز شده و هدف اصلی آن اصلاح ساختار وظایف سازمانی و به تبع آن بهبود خدمت‌رسانی است. تغییر نشان به‌عنوان بخشی از طرح تحول، وسیله‌ای است تا این تحول را هم برای بدنه شرکت (برای کارکنانی که اجرای طرح را به‌عهده دارند) هم برای مشتریان، مخاطبان و همکاران بخش خصوصی شرکت اطلاع‌رسانی کند.
هر تغییر نشان بصری می‌تواند خبر از بازنگری در رویکردهای کلان سازمانی دهد و این از همان منطقی پیروی می‌کند که باعث تغییر نشان در کمپانی‌های بزرگ تولیدی، خدماتی و ورزشی جهان شده و مسبوق به‌سابقه است. به عنوان نمونه می‌توان به تغییر نشان در خودروسازهای بزرگی چون آئودی، نیسان، مزدا، فورد و فولکس واگن و... اشاره کرد که هر کدام از این تغییر نشان‌ها در پی تغییرات فنی و تکنیکی محصولات کمپانی‌های یاد شده رخ داده است.
همچنین می‌توان در مسائل و خدمات دیگر از نشان‌های گوگل، اینستاگرام، باشگاه ورزشی یوونتوس، نوکیا، سامسونگ، فدکس و ... یاد کرد که از قضا هرکدام از این تغییر نشان‌ها نیز در ماه‌های اول از انتقادات و حتی تمسخرها در امان نبوده‌اند، اما مجموعه انتقادات، منطق تغییر را سست و دلایل آن را نفی نمی‌کنند.
در مورد هزینه‌های تغییر نشان، شرکت ملی پست ظاهراً برنامه مشخصی در دستور کار دارد که مطابق آن هرگونه تغییر نشانه در اقلام را به صورت تدریجی انجام می‌دهد و برای هرکدام از اقلام منقوش به طرح قدیم تا پایان عمر مصرف آن، انجام تغییر در دستور کار نیست و به این‌ترتیب بدون ایجاد هزینه نامتعارفی امکان عبور از این مرحله وجود دارد.
روش اجرا
یکی از دلایل جاری شدن هم‌زمان انتقادات به مسئله تغییر نشان رسمی شرکت ملی پست احتمالاً مربوط به چگونگی و فرآیند اجرای این تغییر باشد که باعث شد مخاطبان به شکل غافلگیرانه‌ای بدون آمادگی ذهنی قبلی با تغییر مواجه شوند و شوک ناشی از این مواجهه ناگهانی، در آنها به شکل مقاومت در پذیرش تغییر عمل کند.
گرچه تشریفات قانونی لازم برای اجرای این تغییر رعایت شده اما شاید اگر کمیته‌ای تخصصی از کارکنان شرکت یا حتی کمیته‌ای بیرون از آن تشکیل و خبرهای مربوط به این تصمیم به صورت مرحله‌ای از همان ابتدا منتشر می‌شد، انتقادات نیز به صورت مرحله‌ای بروز می‌کرد و امکان پاسخ‌گویی بهتر به آنها فراهم می‌شد. در مرحله بعد می‌شد از طریق فراخوان عمومی، طرح‌های پیشنهادی مختلف را از داوطلبین و گرافیست‌های حرفه‌ای جذب کرد و همان زمان به انتقادات احتمالی ترتیب‌اثر داد.
اختلافات تکنیکی
مهم‌ترین مانعی که تغییر نشان را برای کمپانی‌ها و مدیران آن دشوار می‌کند، دیرآشنا بودن طرح های قدیمی برای مخاطبان است که برای آنها خاطره‌ساز و نوستالژیک می‌شود. وابستگی به طرح‌های گذشته وقتی که ناشی از این حس‌هاست، بسیار قابل‌احترام است و هر شرکتی باید از این بابت خوشحال و مفتخر باشد اما لزوماً وابستگی صحیحی نیست و نباید باعث شود چشم‌ها بر ناکارآمدی‌های آن طرح‌ها پوشیده بماند.
در مورد نشان قدیمی شرکت ملی پست هم می‌توان گفت مهم‌ترین چالش همین است. وابستگی عاطفی مردم به طرح گذشته که منشأ خاطرات دیرین برای آنها بود احتمالاً لطفی مغتنم و مایه خوشوقتی برای شرکت ملی پست است اما آیا از جنبه تکنیکی و فنی، طرح پیشین هنوز لایق این وابستگی است؟
طرح پیشین (تصویر شماره یک) در کنار امتیازاتی که دارد حاوی اشکالات فنی زیادی است. انتخاب نشان پرنده (با سابقه‌ای که از کبوتران نامه‌رسان در ذهن یادآور می شود) با خطوط موازی بال که می‌تواند سرعت را تداعی کند و حروف اختصاری "پ ج ا" نهفته در طرح که عنوان پست جمهوری اسلامی را در خود گنجانده از امتیازات طرح گذشته است.
اما شاید با گذشت سی سال از طراحی این نشان و با تغییرات عمده‌ای که در ساختار، شکل خدمات و حتی نام شرکت ملی پست رخ داده، لازم است به ایرادات فنی آن طرح هم توجه کنیم. اولین ایرادی که از راه دور هم به طرح قدیم می‌توان گرفت نامتوازن بودن آن است، به این معنی که کشیدگی در قسمت بال پرنده، تعادل و موازنه بصری را در طرح متزلزل کرده‌است، به‌خصوص که در قسمت پایین، گرانیگاه (مرکز ثقل) دقیقی هم ندارد. همچنین ضخامت و فواصل خطوط در قسمت بال و بدنه یک‌سان نیست و بیننده را به علتی هم ارجاع نمی‌دهد.
ضمن آن‌که صاف بودن بعضی خطوط و منحنی بودن خطوط دیگر وقتی دلیلی منطقی ندارد، مانند یک زخم‌گرافیکی در طرح خودنمایی می‌کند. اضافه بر این، شرکت پست چند سالی است که با تغییر در اساس‌نامه و با عبور از مصوبات قانونی مجلس شورای اسلامی، رسماً در اسم هم دچار تغییر شد و نام آن از شرکت پست به "شرکت ملی پست" تغییر یافته به‌گونه‌ای که امروزه در همه پرچم‌ها، برگه‌های اداری و نشانه‌هایی که بر وسایل نقلیه شرکت می‌بینیم، واژه ملی خودنمایی می‌کند.
با توجه به این‌که طرح گذشته بیان‌گر حروف اختصاری نام شرکت بود، با اضافه شدن کلمه ملی یک حرف "م" هم در نشان قبلی کم می‌آید. در واقع طرح از اسم عقب افتاده و اکنون اگر بخواهیم طرح قدیمی را برای اسم جدید شرکت تشریح کنیم مجبوریم کمبود یک حرف را در آن توجیه کنیم و علت عقب‌ماندگی طرح از اسم را توضیح دهیم. علاوه بر همه این‌ها در گرافیک امروز، بازی با حروف اختصاری و شکل ساختن از آنها امری منسوخ بوده و دیگر نشان‌دهنده خلاقیت طرح نیست.
طرح جدید (تصویر شماره دو) کوشیده تا با حفظ شکل کلی پرنده موجود در طرح پیشین، ضمن وفاداری به همان پیام‌بصری و امانت‌داری در محتوا، از بیانی امروزی و نو برخوردار باشد، بیانی که باید مینی‌مالیستی، مختصر و مفید، زیبا و ساده باشد. طرح تازه واجد خصوصیات مثبت و دور از اشکالات فنی طرح پیشین است. شاید خطای بزرگی به حساب می‌آمد اگر در طرح تازه، شکل‌کلی و پیام طرح گذشته نادیده گرفته می‌شد اما از قضا مهم‌ترین نقطه قوت طرح تازه، همین نکته است که نشان شناخته شده پرنده در طرح قبل را حفظ کرده، طوری که می توان طرح تازه را حتی تکرار طرح گذشته به شمار آورد.
خطوطی که از نظر اندازه، ضخامت و فواصل هماهنگی زیادی نداشتند، جای خود را به یک خط بدون هرگونه زائده‌ای داده‌اند که از نقطه‌ای شروع می‌شود و با طی مسیری به نقطه دیگر ختم می‌شود. ایجاز در آن به‌خوبی رعایت شده و طراحی صمیمانه و گویایی دارد. نکته ظریف دیگری که درطرح تازه قابل بیان است، این‌است که طرح درواقع شامل دو ورق کاغذی یک‌سان به شکل بدن و سر پرنده است (تصویر شماره سه) که با تاخوردن یکی از ورق‌های کاغذ شکل بال آن پرنده ساخته می‌شود. این تناسب از آن‌جهت که کاغذ و نامه ماده اصلی مورد کاربرد در صنعت پست (و پرنده نامه‌رسان) است قابل‌توجه است، انگار که یک پرنده درحال پرواز را به روش اوریگامی و به‌سادگی ساخته‌باشند.
جنبه‌های دیگر
از نظر تایپوگرافی اساساً آنچه که در طرح پیشین وجود داشت تحت عنوان تایپوگرافی قابل بررسی نیست، صرفاً یک نگارش ساده با خط نستعلیق یا فونت‌های کامپیوتری بود که از نظر تخصصی در حوزه گرافیک قابل بحث نیست. از این نظر طرح جدید فونتی رسمی، زیبا و اختصاصی دارد که گام بزرگی رو به جلوست. همچنین در هر دو نشان جدید و قدیم، رنگ‌های سازمانی تغییری پیدا نکردند و بحث تازه ای را باعث نمی شوند.
در پایان لازم به یادآوری است که در طراحی نشان جدید شرکت ملی پست، طرح اصلی تغییر پیدا نکرده و همان‌گونه که قاعده طراحیِ نشانه است، پیام را از نشانه پیشین وام گرفته است. اساساً این طرح، محتوا و پیام طرح پیشین را تغییر نمی‌دهد، بلکه تنها دربیان آن تجدیدنظر کرده‌است. طرح تازه شاید بهترین طرح ممکن نباشد، اما قطعاً از طرح پیشین بسیار جلوتر و از نظر بصری قابل‌قبول تر است.
نظر شما