چشم‌نوازی معماری ایرانی-اسلامی در کاظمین

اگر بازارهای قدیمی و سنتی کاظمین را قلم بگیریم، کاظمین در ردیف محلات متوسط به بالای بغداد قرار می گیرد.
این محله در غرب رود دجله و شمال شهر بغداد واقع شده و چون بارگاه امام موسی کاظم(ع) و امام محمد تقی معروف به محمد جواد(ع) آنجاست، به کاظمین یا کاظمیه معروف شده است. هر یک از دو گنبد طلای حرم کاظمین بر روی محل دفن یکی از دو امام هفتم و نهم شیعیان قرار گرفته ‌است.
طغیان رودخانه دجله دست کم دو بار خسارت جدی به حرمین جوادین(ع) زده و خرابی های زیادی در کاظمین به بار آورده است.
حمله لشکریان مغول به بغداد در قرن ششم شمسی هم به غارت و آتش زدن حرمین جوادین(ع) ختم شد در حالی که پیشتر وعده داده بودند، اماکن مقدس شیعه از غارت و تخریب در امان هستند.
پس از هر یک از این خرابی ها، شاهان حکومت های وقت و دوستدار ائمه شیعه(ع) برای بازسازی بارگاه دست بکار شدند.
گرچه پایه گذار حرم کاظمین خلفای عباسی بودند اما پس آتش سوزی بزرگی که در آن رخ داد، سلجوقیان و در دوره بعد حکومت آل بویه ساخت و سازهایی کردند اما طغیان مجدد دجله در قرن هشتم همه چیز را به هم ریخت تا اینکه صفویان روی کار آمدند.
بزرگترین توسعه و بازسازی در کاظمین در قرن نهم در دوره صفویه انجام شد؛ جایی که شاه اسماعیل صفوی با تخریب همه بناهای حرم، بارگاهی زیبا و باشکوه با رواق، صحن، حرم و دو گنبد جدید کاشی کاری شده ساخت. حرم کنونی یادگار آن دوران و البته تجهیز و توسعه دوره قاجار است.
دولت صفوی در تمام مدت حاکمیت خود حتی در دورانی که عراق در تسلط آنان نبود، نقش مهمی در اصلاح و بازسازی عتبات داشت به طوری که بنای اصلی و امروزی بیشتر اماکن مقدس در چهار شهر سامراء، کاظمین، کربلا و نجف در عصر صفوی ایجاد شد و در نتیجه آن، معماری عراق عرب از سبک معماری ایرانی تاثیر زیادی گرفت.
اکنون از هر یک از درهای بارگاه امامین جوادین(ع) که وارد حرم شوی، معماری زیبای ایرانی - اسلامی چشم نوازی می کند؛ از کاشی‌کاری‌های معرق نفیس تا آینه‌کاری‌های بدیع و ایوان‌های زیبا که این حرم مطهر را به موزه نمادهای هنر معماری ایرانی- اسلامی تبدیل کرده است.
یکی از شاهکارهای هنری عصر صفوی، کتیبه قرآنی کم‌نظیری است که روی دیوار اطراف ضریح حرم قرار دارد و بالاتر از این کاشی‌کاری دلربا، یک آئینه‌کاری منحصر به فرد هم نگاه ها را می رباید.
صفویان و برخی شاهان قاجار خدمات بزرگی در ساخت، توسعه، تجهیز زیباسازی حرم های ائمه در نجف و کربلا هم داشته اند اما صدام در دوران حکومتش کوشید که اسم و آثار این حکومت ها را از روی در و دیوار حرم ها پاک کند اما این اتفاق به طور کامل در حرم کاظمین نیفتاد و هنوز اسامی شاهان ایرانی بر دیوار حرم وجود دارد.
پس از رهایی عراق از چنگال صدام، دلباختگان ایرانی ائمه شیعه تلاش زیادی برای ترمیم، توسعه و زیباسازی حرم ها از جمله کاظمین کرده اند؛ همین سال گذشته 2 صحن توسعه‌ای حرم مطهر امامین جوادین(ع) گشایش یافت.
تلاش ستاد بازسازی عتبات عالیات البته این بوده که طراحی صحن‌ها با بنای تاریخی حرم همگون و مکمل معماری اصیل ایرانی و اسلامی باشد.
گزارش خبرنگار ایرنا از کاظمین حاکیست که حتی در آستانه اربعین هم کارگاه های سنگبری و توسعه ستاد بازسازی عتبات، تعطیل نشده و تیم های فنی روزها در حال تهیه و بُرش سنگ هستند.
این سنگ ها قرار است با مقاوم‌سازی دیوارهای اطراف ضریح مطهر امامین جوادین(ع) جلوی رطوبت بالای زمین را که به سنگ‌های اطراف و کف حرم سرایت کرده، بگیرد؛ رطوبتی که با نفوذ به کف و دیوارها، آثار ارزشمند معماری ایرانی و اسلامی را با خطر نابودی مواجه کرده است.
با توجه به نزدیکی دجله به حرم، آب زیرسطحی در شهر کاظمین، مانند کربلا و سامرا بالاست و در عمق سه متری زمین می توان به آب رسید.
حرم کاظمین در کنار هنر جذاب و نوازشگر ایرانی- اسلامی، شخصیت های ایرانی معروفی را هم در خود جای داده است؛ دانشمندان و فقیه هایی که ذوب در ولایت و امامت بوده و آرزویشان آرام گرفتن در جوار ایشان بوده است.
خواجه نصیرالدین طوسی، شاعر، فیلسوف، فقیه، ستاره‌شناس، ریاضیدان، پزشک و معمار بزرگ ایرانی قرن هفتم قمری از جمله آنهاست. پیکر او در پایین پای دو امام به خاک سپرده شده‌ و بنابر وصیتش بر روی سنگ مزارش این آیه قرآن از سوره کهف را نگاشته اند: «وَ کَلْبُهُمْ باسِطٌ ذِراعَیْهِ بِالْوَصید»(و سگشان (به حالت پاسبانی) دو دست خویش بر درگاه (غار) گشاده بود.)

دیگر بزرگمرد ایرانی مدفون در کاظمین، شیخ کلینی صاحب کتاب الکافی (یکی از کتب اربعه) و مشهورترین فقیه و محدث شیعه است.
حال و هوای این روزهای کاظمین بیش از هر زمان دیگری خوب و پر از جنب و جوش است؛ در آستانه اربعین حسینی(ع) روزانه ده ها هزار دلداده که بسیاری از آنها شیعیان ایرانی هستند به پابوسی پدر و پسر امام رضا(ع) می شتابند؛ دیگر خبری از غربت و خلوت گذشته نیست.