قاچاقچیان آثار باستانی و چرایی موفقیت برخی از آنان در مازندران

صبح امروز دوشنبه فرمانده یگان حفاظت میراث فرهنگی مازندران اعلام کرد که در ۶ ماهه نخست امسال ۳۶ هزار و ۹۲۵ مورد بازدید و گشت از آثار تاریخی سطح استان انجام شد که ۴۸۰ قطعه اشیای تاریخی و میراثی از چنگال قاچاقچیان میراث فرهنگی کشف و ضبط شد. 

به گفته سرهنگ محمدرضا کردان در این عملیات‌ها ۱۱۴ نفر از سوداگران میراث فرهنگی مازندران دستگیر و پس از تشکیل پرونده به مراجع قضایی تحویل شدند.

البته این اخبار تازگی نداشته و هراز چندگاهی اعلام می شود که دهها قاچاقچی دستگیر و هزاران اشیای تاریخی کشف و ضبط می شوند. 

برای مثال سال ۹۶،تعداد ۶۲ باند قاچاق اشیای عتیقه در مازندران کشف شد که منجر به دستگیری ۲۴۷ نفر شد و در سال ۹۷ نیز ۷۸ باند سوداگر اشیای عتیقه در داخل استان مازندران شناسایی شدند که ۳۲۷ نفز به دام قانون افتادند. 

همچنین آمارهای رسمی اداره کل میراث فرهنگی نشان میدهد تاکنون حدود ۶۰ تا ۷۰ هزار قلم شی تاریخی مربوط به مازندران در این استان کشف و درون خزانه نگهداری می شود. 

افزایش سالیانه قاچاقچیان عتیقه در مازندران و افزایش اشیای تاریخی کشف شده ۲ سوال بزرگ را همواره بی جواب گذاشته ، اول اینکه چرا با یافتن دهها هزار شئ تاریخی هنوز نیز هر از چندگاهی شاهد کشف هزاران قطعه تاریخی توسط قاچاقچیان عتیقه هستیم و دوم اینکه ریشه موفقیت حفاران غیر مجاز آثار تاریخی در یافتن اشیای میراثی چیست ؟

برای پاسخ این سوالات این بار به جای مسئولان به سراغ کاوش گران و باستان شناسان رفتیم و در این زمینه با استاد باستان شناسی دانشگاه تهران گفت‌وگو کردیم. 

مازندران بهشت قاچاقچیان عتیقه

باستان شناس و عضو هیات علمی دانشگاه تهران ، مازندران را به دلایل مختلف بهشت باستان شناسان دانست و این مسئله را بزرگ‌ترین رنج این استان در زمینه میراث تاریخیش عنوان کرد. 

حسین فاضلی بزرگ ترین رنج مازندران از قرار گیری در فهرست قاچاقچیان را بی مهری در کاوش های باستان شناسی استان دانست و افزود: متاسفانه با وجود تاریخ کهن و غنی استان سایت های حفاری درمازندران به تعداد انگشتان دست نمی رسد و این در حالیست  که در برخی مناطق برای هر محوطه تاریخی حدود ۸۰۰ تا یک هزار سایت کاوش می شود.

وی با اشاره به اینکه تاریخ سکونت در استان مازندران به حدود ۷۰ هزار سال پیش باز می گردد ، افزود: به طور گسترده از حدود ۶ هزارسال پیش به این طرف شاهد موج بزرگ مهاجرتی از شمال شرقی و فلات مرکزی کشور به مازندران هستیم که طبیعتا هر فرد از این جمعیت می توانست آثار منقول و غیر منقول متعددی از خود به جای بگذارد. 

این باستان شناس مهاجرت گسترده از مناطق دیگر کشور به مازندران را انفجار جمعیتی استان توصیف کرد و اظهار داشت: جمعیت مهاجر توانستند  شهر ها و سکونتگاه های بسیاری در مازندران برای خود بسازند. 

فاضلی وجود قبرستان های چند هزار ساله با فراوانی جمعیتی بسیار همانند سفید چاه هزار جریب و همچنین وجود دهها لایه باستانی برای کاوش را از ویژگی های باستانی مازندران دانست که ریشه در جمعیت زیاد و همچنین سکونت در سطح وسیعی از استان است. 

وی  ادعای اینکه عده ای  هر متر مربع از مازندران را یک محوطه باستان شناسی می دانند را یک واقعیت عنوان کرد و گفت: فراوانی محوطه های باستانی منجر به این شده آثار و اشیای تاریخی استان غیر قابل پیش بینی و تخمین باشند.

این باستان شناس همچنین  حاصل خیزی زمین و قابل سکونت بودن تمام نقاط مازندران را از دیگر عوامل وجود آثار باستانی در سراسر استان دانست و افزود:  این مسئله منجر شده که قاچاقچیان عتیقه به خود زحمت ندهند صدها کیلومتر را برای یافتن اشیای تاریخی بپیمایند.  

فناوری و عدم کاوش، به نفع فاچاقچیان عتیقه

فاضلی همچنین به موفقیت بیشتر قاچاقچیان در کشف آثار تاریخی در مازندران اشاره کرد و گفت: استفاده از فناوری های مدرن و همچنین عدم پیش دستی میراث فرهنگی دست برنده را برای سوداگران اشیای عتیقه در استان ایجاد کرد. 

به گفته او قاچاقچیان به راحتی در کشور دستگاه های به اصطلاح گنج یاب تهیه کرده که منع قانونی برای فروش آن وجود ندارد و در پوشش فلزیاب در بازار به راحتی عرضه می شود که بیش از گذشته قاچاقچیان را موفق می کند.

البته این باستان شناس استفاده قاچاقچیان از نقشه یا راهنما را شایعه دانست و افزود: چنین اسنادی یا اصلا وجود ندارند یا از اعتبار خارج شدند. 

فاضلی همچنین کم کاری میراث فرهنگی در گسترش کاوش و پیش دستی نسبت به قاچاقچیان را دومین مسئله در موفقیت سوداگران عتیقه دانست و افزود: اگر معیاری برای اندازه گیری کاوش های انجام شده در استان وجود داشته باشد بیش از ۹۰ درصد اشیای تاریخی و باستانی در زیر لایه های استان خاک می خورند. 

علاوه بر این او محدودیت ها و فقدان برخورداری یگان های حفاظت از تجهیزات را دیگر عوامل در گسترش سوداگران اشیای عتیقه عنوان کرد و گفت: تا زمانی که میراث تاریخی استان نظارت  وکاوش نشود ، نمی توان انتظار داشت که قاچاقچیان منتظر میراث فرهنگی بمانند.