کتاب "درآﻣﺪی ﺑﺮ اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪای در ﻫﻨﺮﻫﺎی اﺳﻼﻣﯽ" در سال ۱۳۹۸ توسط انتشارات دانشگاه هنر اصفهان با همکاری ﭘﮋوﻫﺸﮕﺎه ﻓﺮﻫﻨﮓ، ﻫﻨﺮ و ارﺗﺒﺎﻃﺎت تهران و به قلم حجت‌الاسلام مهرداد آقاشریفیان اصفهانی، عضو هیات علمی دانشگاه هنر اصفهان منتشر شده است.
با توجه به اینکه اندیشمندان و هنرمندان در باره هنر و اخلاق و ارتباط آن دو، دیدگاههای گوناگونی ارائه کرده‌اند و حتی کسانی که هنر را در مقام انگاره و نظر، آزاد از هر قید میدانند در مقام توصیههای عملی، رعایت هنجارهای اخلاقی را برای جامعه هنری ضروری میدانند، این کتاب در پی تبیین یکی از موضوع های اصلی و کاربردی در این حوزه یعنی اخلاق حرفه‌ای در هنرهای اسلامی با تأکید بر سنتهای آموزشی است.
در معرفی این کتاب آمده است:" اسلام عزیز که اخلاق، ارزشها و آرمانها را همواره حاکم بر تمام جنبه‌های حیات بشری و همه روابط فردی و اجتماعی دانسته و هدف رسالت پیامبر خود را اتمام مکارم اخلاق معرفی میکند، در حوزه هنر نیز دارای رهنمودها و اصول و قواعد روشن و شفاف است. اسلام با توجه به مهندسی اخلاقی در هنر، تمام عرصه‌های سازمانی هنر را نیز مخاطب خود میداند و از آن جمله مؤلفههایی را برای هنرمند، کارگزاران هنری، نهادهای سیاستگذار و آثار هنری بیان میکند.
اخلاق حرفه‌ای در هنرهای اسلامی تبیینکننده مسئولیت‌های اخلاقی هنرمند در سه عرصه شامل بُعد فردی به‌منزله یک مسلمان ایرانی، بُعد شغلی به‌منزله هنرمندی حرفه‌ای و پراحساس و عضوی از سازمان و جامعه هنری کشور با آرمانهای بلند ملی و دینی در راستای الگوی ایرانی اسلامی پیشرفت است.
عالمان و هنرمندان فرهیخته ایران اسلامی از ازمنه دور تا زمانه ما، سنّتهای اخلاقی پایداری را در حوزه‌های گوناگون دانشی و مهارتی پایه گذارده و بر آن تأکید کرده‌اند که از بهترین آنها می‌توان به آداب و رسوم اهل فتوّت، ادب‌القاضی، ادب‌الکاتب، آداب‌المتعلمین، آدابالمشقهای اهل علم، صناعت و هنر اشاره کرد.
اکنون که علم و دانش و هنر توسعه یافته و گسترده شده است بیش از پیش نیازمند طرح و نهادینه شدن اخلاق حرفه‌ای در ساحت هنر هستیم. اهمیت انجام این دست پژوهش را می‌توان چنین تبیین کرد:
۱. فعالیت هنری مانند هر رفتار و فعل اختیاری انسان در پاسخ به رفع یک نیاز خُرد یا کلان است که آن نیز بازگشت به هدف، آرمان و غایت انسان دارد؛ بنابراین هنرمند و فعالیت هنری بدون آرمان و هدف نیست. پس آرمان معنوی هنر است که سنتهای هنری را شکل میدهد؛ بدیهی است باید آنها را شناخت و تقویت کرد. همچنین واقعیت پیرامونی ما به‌خصوص در عصر مدرن شاهد انحطاط هنر و به‌خصوص هنر معنوی است و این خود میطلبد پژوهشهای گوناگونی برای بازسازی هویت هنر اصیل انجام پذیرد.
۲. راهبردهای اصلی نظام فرهنگی- سیاسی ایران اسلامی اقتضاء میکند به سمت الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت در ساحت هنر حرکت کنیم؛ اخلاق حرفه‌ای در هنر بخشی از این طرح کلی و کلان است.
۳. با کاوش در آثار برجای‌مانده از پیشینیان، مواریث گران‌قدری در این خصوص می‌توان یافت که از آن جمله فتوت‌نامه‌ها و ادبنامههایی است که در آن شیوه تربیتی و سنتها و آداب ظاهری و معنوی هنرمندان و صنعتگران چه در سلوک عرفانی و چه در زمینه هنر و صنعت بیان شده است.
در عرصه آثار مکتوب، کتاب‌ها و مقالات فراوانی در باره موضوع اخلاق، هنر و صناعات نوشته شده است. ولی در این مطالعات، به سنتهای اخلاقی و آداب معنوی در هنرهای سنتی اسلامی و کاوش در منابع غنی پیشینیان چونان رسائل صنفی و فتوت‌نامه‌ها و نگاه اخلاق حرفه ای به این میراث، کمتر پرداخته شده است. با توجه به این موضوع، نگاه مستقل به این مسئله، از اهداف این کتاب است".
این کتاب دارای پنج فصل با عناوین معناشناسی اخلاق، سنتهای اخلاقی و اخلاق حرفه‌ای، رابطه اخلاق و هنر در سنّت اسلامی ایرانی، آشنایی با میراث مکتوب هنر و صناعات، آداب نامه‌ها و رسائل صنفی، گذر و گذاری بر آیین فتوت و جوانمردی و فتوت اصنافی و اصول حاکم بر نظام آموزشی تربیتیِ اهل حرفه و هنر است.
در فصل نخست، واژه اخلاق و تعریف اصطلاحات آن و سپس تدقیق و شرح موضوعات و اصطلاحاتی چون انواع پژوهشهای اخلاقی، چیستی اخلاق کاربردی و حرفه‌ای، ماهیت سنت و سنتهای اخلاقی بررسی شده است.
فصل دوم نیز به بحث در باره واژهشناسی زیبایی و هنر و مترادفات و کاربردهای گوناگون این ۲ واژه مانند حُسن، جمال و سپس هنر مقدس، هنر دینی، هنر اسلامی و هنر شیعی و دیدگاههای گوناگون نسبت هنر با اخلاق به‌خصوص دیدگاه متفکران اسلامی و ماهیت هنر اخلاقی پرداخته است.
در فصل سوم علاوه بر بررسی نظام اخلاقی، مهارتی تهذیب و تذهیب، به آموزههای دینی و آرای اندیشمندان اسلامی در آداب تعلیم و تعلم و اهمیت دانشاندوزی و آداب و اخلاق دانشوری در بیان متفکران اسلامی و برخی آداب مطالعه و پژوهش پرداخته شده است.
مکتوبات صنفی، فتوت‌نامه های بنایان و آهنگران، آیین فتّوت و جوانمردی، فتّوت در قرآن و حدیث، مبانی فتوت و جوانمردی، فتوت‌نامه‌ها و فتوت اصناف نیز در فصل چهارم بررسی شده است.
در فصل پنجم کتاب نیز ۲۲ اصل از اصول و قواعد حاکم بر نظام آموزشی اهل حرفه و هنر و پیشنهادهایی برای تقویت هرچه بیشتر سنتهای اخلاقی در عرصه هنر و هنرمندان بیان شده است.
از جمله این اصول می‌توان به نگاه معنوی به حرفه و هنر، جهت‌گیری توحیدی، مسئولیت دانا در مقابل نادان و توانا در مقابل ناتوان، توجه به ذکر و ورد در هنگام عمل حرفه‌ای، اصل فرزندپروری نه نوکرپروری، نگاه استاد به شاگرد، بقاء صناعت و سرمایهگذاری بر نخبگان، اصل سودمندی اجتماعی و مراعات حقوق مالی و کمک به فقرا و نیازمندان اشاره کرد.
این کتاب در ۲۱۴ صفحه با موضوع اخلاق حرفه ای، هنر و اخلاق، هنر اسلامی و جنبه‌های مذهبی و اسلام در سال جاری منتشر شد و مولف آن که استادیار گروه معارف دانشگاه هنر اصفهان است، عنوان کرد که این اثر ثمره چند سال مطالعه و برگزاری ده‌ها ساعت کلاس و کارگاه آموزشی است.
نظر شما