به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا، هزاران طرفدار حزب «جمعیت علمای اسلام» روز جمعه دهم آبان ماه در اسلام آباد تجمع کردند. تجمع آنان تحت عنوان «راهپیمایی آزادی» از چند روز پیش در شهر کراچی شروع شد و پس از عبور از شهرهای مختلف، به پایتخت پاکستان رسید. «فضل الرحمن» رهبر جمعیت علمای اسلام شاخه فضل است که در جمع هزاران نفری معترضان در اسلام آباد، خواستار استعفای دولت «عمران خان» شده و اظهار داشته این راهپیمایی برای آزادی است و تا زمانی که خواسته ما محقق نشود اعتراضات را ادامه می دهیم.
حزب «مسلم لیگ» شاخه نواز و حزب «مردم پاکستان» از احزاب مخالف دولت عمران خان نیز از تظاهرات اعتراضیِ جمعیت علمای اسلام علیه حزب حاکم حمایت کرده اند. تجمعات اخیر در پاکستان، نخستین اعتراضات گسترده علیه دولت عمران خان، از زمان به قدرت رسیدن او در تابستان سال گذشته است. عمران خان در واکنش به اعتراضات تصریح کرده که تسلیم فشار مخالفان نمی شود.
پژوهشگر ایرنا با «نوذر شفیعی» کارشناس روابط بین الملل و شبه قاره در مورد اعتراضات اخیر پاکستان به گفت و گو پرداخته است.
اعتراضات مردمی در پاکستان عادی است
شفیعی در ابتدای این مصاحبه در مورد تحولات اخیر پاکستان بیان داشت: تظاهرات اعتراض آمیز در پاکستان یک امر معمول است و کمتر دولتی در این کشور بوده که دوره تصدی خود را با موفقیت پشت سر گذاشته باشد. کوچکترین موضوعی در پاکستان می‌تواند بهانه‌ای برای اعتراضات و راهپیمایی نیروهایی باشد که با هم رقابت دیرینه سیاسی دارند. در این کشور هر اتفاق سیاسی بدون نظر ارتش رخ نمی دهد، لذا برخی کارشناسان، تحولات سیاسی و اجتماعی در پاکستان را عمدتا به ارتش نسبت می دهند.
ارتش در تحولات سیاسی پاکستان دخالت های مستقیم و غیر مستقیم دارد. سه رکن عمده قدرت در این کشور وجود دارد: ارتش یا نظامیون، احزاب یا سیاسیون و جریان های مذهبی یا مذهبیون. عمدتا رابطه ارتش با مذهبی ها نزدیک بوده و غالبا این دو در تحولات داخلی علیه سیاسیون وارد عمل می شدند. در زمان به قدرت رسیدن عمران خان برخی چنین تحلیل می کردند که وی با نقشه ارتش به قدرت رسیده، اما در شرایط فعلی نمی توان متصور بود که از یک طرف ارتش از عمران خان در رسیدن به قدرت حمایت کرده و اکنون هم نقشه به زیر کشیدن وی را از طریق جریان های اسلام گرا دنبال کند.
شفیعی افزود: اگر در تحریک ناآرامی های اخیر پاکستان ارتش نقش داشته باشد باید ببینیم چه عامل جدیدی بعد از روی کار آمدن عمران خان باعث نگرانی ارتش شده است. شاید دو عامل اصلی در زمینه نارضایتی ارتش از دولت عمران خان وجود داشته باشد؛ یکی بحرانی که بین هند و پاکستان پیش آمده و عمران خان نتوانست در این زمینه اقدامات موثری را انجام دهد و دیگری هم تداوم فقر در این کشور است. این موضوعات بهانه ای برای جریان مخالف در اعتراض به دولت عمران خان است. بعید می دانم در شرایط فعلی ارتش تمایلی برای ایجاد بی ثباتی و ناآرامی در پاکستان داشته باشد. به دلیل اینکه این کشور درگیر منازعه با هند است و روز به روز سیاست های هند در قبال کشمیر جنبه اجرایی تر به خود می گیرد و ارتش تمایل ندارد در چنین شرایطی بی ثباتی در پاکستان را حمایت کند.
حوزه نفوذ اسلام‌گرایان در ساختار سیاسی پاکستان
این کارشناس مسائل شبه قاره در مورد نفوذ اسلام‌گرایان در کشور پاکستان اظهار داشت: رابطه دیرینه بین ارتش و جریان های مذهبی در این کشور وجود دارد و حتی این رابطه چندان عمیق است که در برخی مواقع ارتقا درجه نظامیان با تایید علمای مذهبی صورت می گیرد. رابطه این دو گروه در پاکستان دیرینه و قدرتمند است. در شرایط فعلی ارتش به راحتی می تواند این نیروها را مدیریت کند و از حرکت به سمت شرایط بی ثباتی در پاکستان جلوگیری کند، اما موضوع مهم این است که قصد این نیروها چیست؟ و تا چه اندازه با ارتش هماهنگ هستند.
اگر تظاهرات مردمی در پاکستان مسالمت آمیز و بدون مداخله ارتش باشد ارتش راهپیمایی را مدیریت خواهد کرد و اجازه بی ثباتی در این کشور را نمی دهد، اما اگر ارتش بخشی از مساله اعتراضات در این کشور باشد، احتمال دارد شرایط به سمت بحرانی شدن پیش رود و در نتیجه مداخله ارتش، برکناری عمران خان و برگزاری انتخابات زودهنگام در پاکستان فراهم شود.
وی بیان داشت: در این اعتراضات بخشی از مردم پاکستان و جریانات سیاسی حضور دارند و این صدای اعتراض همه کشور وهمه احزاب سیاسی نیست. حدود جریانات اعتراضی جمعیت علمای اسلام به رهبری فضل الرحمان که یک جریان اسلامی ریشه دار در پاکستان است باید مشخص شود.
شفیعی با اشاره به اینکه برخی از احزاب مخالف دولت عمران خان در پاکستان مدعی اند که در جریان به قدرت رسیدن وی در انتخابات تقلب صورت گرفته اظهار داشت: اگر قرار باشد بحث تقلب در انتخابات پاکستان مطرح و پیگیری شود ربطی به احزاب این کشور ندارد و باید دادگاه این کشور طبق قانون اساسی پاکستان تصمیم بگیرد. اگر از طرف دادگاه این تصمیم گرفته شود و دولت اجرا نکند تظاهرات مقبولیت و مشروعیت دارد. هیچ نهاد دولتی این تقلب را تایید نکرده، اما جمعیت علمای اسلام می تواند با طرح ادعاهایی در مورد دولت، یک حرکت بی ثبات کننده را به وجود آورد. اکنون بیش از یک سال از حکمرانی عمران خان می گذرد و این موضوع تاکنون پیگیری نشده است. انگیزه جمعیت علمای اسلام در این اعتراضات معلوم نیست، اما به هر دلایلی که اتفاق افتاده می تواند موقتا به بی ثباتی در پاکستان دامن بزند.
نظر شما