حریره، شهری کهن همجوار برج‌های جدید

این بنای تاریخی ۸۰۰ ساله که امروزه توجه هر گردشگری در جزیره کیش را به خود جلب کرده، مربوط به قرن ۵ تا ۱۰ هجری قمری است که حضور ساسانیان در اوایل دوره اسلامی را تداعی می‌کند.

این جزیره که نام آن را با عنوان شهری تجاری می‌شناسند در گذشته‌های دور مرکز مراودات اقتصادی بوده و اکنون زمینه‌ساز پیشرفت‌هایی با احداث برج های جدید و محلی است.

البته اکنون به دلیل وقوع زلزله در گذشته، بخش زیادی از این بنای تاریخی از بین رفته و هنوز خیری که بتواند این اثر باستانی را مرمت کند پیدا نشده است.

از قصه‌های جذاب در خصوص این بنای تاریخی مبنی بر اینکه ملکه‌ای با نام حریره در این مکان زندگی می کرده و یا به دلیل مبادله پارچه‌های حریر بین ایران و آسیای شرقی نامگذاری شده است.

دوران طلایی این شهر، از سال ۳۶۷ تا ۹۱۲ هجری قمری بوده و محوطه آن بر اساس نتایج کاوش های باستان شناسی، از مجموعه ساحلی و خانه اعیانی، حمام، مسجد و قنات های قدیمی تشکیل شده است.

تاریخ کهن جزیره کیش

جزیره کیش در ۳۰۰ کیلومتری بندرعباس، مرکز هرمزگان قرار دارد و با سابقه تاریخی موجود دارای آثار مکتوب از گذشته بوده که شاید بر اثر تجاوزات، تهاجم بیگانگان و مردم سرزمین‌های دیگر از بین رفته است.

این جزیره، در تلاطم طوفان های وقایع و رویدادهای روزگار، بارها دچار ضربات سهمگین تخریب و نابودی شده که با دست به دست شدن مکرر بین مهاجمان و تسلط بیگانگان هر از گاه لطمه هایی سنگین را متحمل شد.

همواره از میان امواج وقایع ناگوار روزگار و پس از گذر از آن دوران سخت، شرافتمندانه سر برافراشت و استوار و مرتبط با خاک پیوسته ایران و به صورت نماینده دائمی و پرچم حاکمیت آن در خلیج فارس باقی ماند.

در زمان پادشاهان ایلام و آشور و برخورد تمدن های آن روزگار به ویژه تمدن ایلامی ها و سومری ها بسیار با اهمیت بود و این جزیره متاثر از فرهنگ های این تمدن ها قرار داشت.

مسیر اکثر کشتی های ابتدایی و بادبانی اولیه روزگاران کهن که از شوش و از رود کارون مستقیم به خلیج فارس می آمدند و از آنجا مسیر سواحل شمالی را پیش می گرفتند.

جزیره های هرمز و قشم در تنگه خلیج فارس و کیش در نزدیک پایان این محدوده، از توقفگاه های اصلی برای تهیه نیازها و تبادل کالاهای تجاری از پایگاه های مطمئن دریایی آن زمان بودند.

کیش در دوره قدرت مادها، پارس ها و به ویژه آریایی ها، حتی عصر شاهان ایلامی و بعد از آن، مانند سایر بخش های جنوبی فلات ایران جزیی از بستر این تمدن ها به شمار می آمد.

با رفع تسلط سومری ها بر این خطه، طلیعه حکومت هخامنشی ها و تمدن درخشان آن که بر بخش اعظم جهان آن روز بسط یافته بود حدود 220 سال طول کشید.

جزیره کیش به علت نزدیکی به خاک سراسری ایران در جوار این تمدن فروزان، موقعیت خاص و مهمی پیدا کرد و این موقعیت تا دوران حاکمیت اشکانیان و ساسانیان نیز ادامه داشت.

این شهر در دوران پر نشیب و فراز تصرف، سلطه و آزاد شدن از قید بیگانگان، دوران بسیار سختی را تجربه کرده است و در دوران شاه عباس صفوی، نادرشاه، کریم خان زند، بارها از تسلط بیگانگان خارج شد.

همچنین در زمان سلطنت شاه عباس، پرتغالی‌های اشغال‌گر با شجاعت سردار معروف ایرانی امام قلی خان و تفکر او شکستی سخت خوردند و از برخی جزایر ایران مانند قشم خارج شدند.

در سال ۱۳۵۸ یعنی یک سال پس از وقوع انقلاب، سازمان عمران کیش به عنوان سازمان مراکز ایران گردی و جهان گردی به وزارت ارشاد واگذار شد ولی پنج ماه بعد شورای انقلاب، آن را اولین منطقه آزاد تجاری جمهوری اسلامی اعلام کرد.

از سال ۱۳۶۵، با هجوم گردشگران به جزیره کیش، گسترش بی وقفه همراه با ساخت و سازهای گوناگون تجاری، بازارها، گسترش بندرگاه ها، احداث هتل های جدید و فضاهای تفریحی متناسب با نیاز جمعیت و توریست شروع شد.

این فعالیت هر روز حجم بیش تری پیدا کرد و کیش موقعیت شاخص امروزی خود را در بین مناطق آزاد دیگر که بعد از آن شکل گرفته اند با برنامه ریزی های حساب شده کسب کرد.

معماری شهر حریره

یکی از بخش‌های جالب و ناشناخته شهر باستانی حریره مجموعه صنعتی با اتاق‌هایی خاص و شیبی ملایم، کف آن‌ها به شکل گرده ماهی و بالشتکی از جنس سنگ‌های مرجانی و آهکی و نوعی ساروج ساخته شده است.

بندر تاریخی حریره شامل حمامی با صحن‌های متعدد و حصار آن به مساحت تقریبی ۵۰۰ مترمربع می‌رسد که سربینه و گرمخانه و تون حمام در جنوب قرار گرفته و توسط راهرو سرپوشیده‌ای از آن جدا شده‌است و دو خزینه کوچک و بزرگ در جنوب گرمخانه آخرین بخش ساختمان را تشکیل داده‌اند.

در انتهای بخش شمالی این بنای تاریخی، کنار ساحل صخره ای بلند با فاصله کمی از دریا، پستی و بلندی‌ها گوناگون، بقایای دیوارها، چاه‌ها و کانال‌های آب که به چشم می‌آید نظر بیننده را به سوی خود جلب می‌کند.

خانه اعیانی شهرتی در میان شهرحریره

در میان بناهای شهر حریره، خانه اعیانی از شهرت زیادی برخوردار است و متشکل از یک خانه شمالی بزرگ و یک جنوبی کوچکتر که به دلیل وسعتش خانه اعیانی نامیده می‌شود.

به گفته کارشناسان این خانه یادآور خانه‌های اعیانی شهرهای کویری ایران مانند یزد، کاشان و اصفهان به شمار می‌رود که به نظر می آید محل زندگی چندین خانواده بوده و از قدیمی‌ترین خانه های منطقه جنوب کشور به این سبک است.

علاوه بر وسعت خانه و همچنین فضاهای مختلف و متنوع آن، کاشی های ستاره‌ای شکلی که در این خانه به دست آمده همانند زینت بخش بناهای مهم ایلخانی ایران مانند تخت سلیمان و سلطانیه است.

هنوز هم آثار سکوهای جلوی درب ورودی، اتاق شاه نشین بزرگ و راهروی متصل به حیاط مرکزی کاملا مشخص و کاشی ستاره فام که کالای وارداتی به جزیره کیش بوده، نشان می‌دهد این عمارت به یکی از ثروتمندان آن منطقه تعلق داشته است.

این کاشی ها شبیه به کاشی هایی است که در معماری گنبد سلطانیه هم به چشم می خورد و به دلیل اینکه این کاشی‌ها وارداتی است، آن را خانه اعیانی نامیده‌اند.

مسجد حریره در دوران سلجوقی

تلاش‌های باستان‌شناسان نشان می‌دهد که در دوران سلجوقی مسجدی در شهر حریره وجود داشته اما در حکومت‌های مختلف مورد بازسازی و گسترش قرار گرفته و یکی از جذابیت‌های این مکان مذهبی تاریخی بدون سقف بودن آن است.

این مسجد چهار محراب دارد و در گذشته‌ها گاهی اوقات محل اسکان برخی از تجار نیز بوده است که اکنون ستون‌های آن شکسته و نیازمند بازسازی است.

حمام شهر حریره
حمام ایرانی یکی از جذاب‌ترین بخش معماری ایرانی می‌باشد که نشانگر اهمیت بالای نظافت و آراستگی در بین تمام اقوام اصیل ایرانی است.

در این میان حمام شهرحریره بنا به نظرات کارشناسان، جزو قدیمی‌ترین حمام های ایرانی که در دوره های متفاوتی مورد بازسازی و گسترش قرار گرفته و داراری این حمام وسیع دو خزینه، سربینه، اتاق دلاک ها و خدمه و یک انبار است.

کارگاه‌های صنعتی

یکی دیگر از نقاط دیدنی شهر حریره که چشم هر گردشگری را خیره می‌کند، کارگاه های صنعتی و نبوغ به کار رفته در این آثار تاریخی است.

اتاق های خاص با کف شیب دار که سال‌ها محل بحث کارشناسان بسیاری بود و برخی معتقدند محلی برای استحصال مروارید بوده، اما اکنون مشخص شده این شیارها محلی برای گرفتن شیره خرما بوده است.

در میان این کارگاه ها، کارگاه تولید شیشه با چندین کوره شیشه‌گری در محدوده این مکان کشف شده که نشان می‌دهد بازار تولید این کالا در شهر حریره داغ و پرفروش بوده است.

 تجارت، کشت خرما، صید مروارید، تولید شیشه و مصنوعات شیشه‌ای بخشی از اقتصاد پویای آن روزهای حریره بوده که نشان می‌دهد حریره شهر مردمان خستگی ناپذیری داشته است.

قنات و آب انبارها

آب شیرین جزیره کیش در خلیج‌فارس گرانبها بوده و یکی از دلایل رونق شهر حریره می توان دانست که دلیل آن هم وجود قنات و آب انبارها است.

سیستم آبرسانی هوشمندانه و ایرانی با قدمتی شش هزار ساله که عمرش در جزیره کیش به دو هزار و پانصد سال قبل می‌رسد، آب از سطح کوچه ها در تمامی شهر جریان یافته، با ورود به داخل قنات‌ها تا مخزن‌ها هدایت شده است.

بازهم پای مرجان‌های جزیره به میان می آید که فیلتری طبیعی برای تصفیه آب به شمار می‌رود و آب انبارها در کنار کانال ها و قنات های آب، جزیره کیش را از لحاظ تامین این عنصر حیاتی پشتیبانی می‌کردند.

این قنات‌ها و آب انبارها تبدیل به یک جاذبه بی نظیر شده که حتما ارزش دیدن دارد و جزیره کیش علاوه بر تامین آب خود، آب مورد نیاز کشتی‌های پهلو گرفته در بندر حریره را نیز تامین می‌کردند.

مرمت و بازسازی این اثر تاریخی

ساماندهی، مرمت های اضطراری و اکتشافات باستان‌شناسی شهرحریره از جمله اقداماتی است که به صورت مشترک با سازمان منطقه آزاد کیش برای حفظ این اثر تاریخی انجام می‌شود.

محوطه ۱۲۰ هکتاری دارای مساجد، حمام، خانه های مسکونی، حاکم نشین و بندری بوده است.

مصالح به کار رفته در این اثر بیشتر از سنگ‌های مرجانی و ساروج که در شرایط کنونی بخش‌هایی بررسی شده و محوطه باستانی شهر با قرار گرفتن در کنار مجموعه ورزشی المپیک، سال ۱۳۷۶ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

در سال ۱۳۷۰ به منظور جذب گردشگر فرهنگی و در راستای گسترش جذابیت های تاریخی منطقه با توافق سازمان عمران کیش و سازمان میراث فرهنگی اقدام عملیات کاوش و مرمت در شهر تاریخی حریره انجام شد که این عملیات بخش هایی از هنر معماری و نحوه زندگی مردمان آن روزگار را مشخص کرده است.

هم اکنون قسمت‌هایی از این شهر تاریخی با کاوش‌های باستان‌شناسی از زیر خاک بیرون کشیده شده، اما بخش‌هایی وسیعی از آن همچنان در نظرها پنهان مانده است.

شهرحریره، یکی از جاذبه‌های مهم گردشگری کیش

شهر حریره پس از قرن ها خلوت و سکوت، اکنون شاهد هیاهوی گردشگران و مسافران می باشد و به عنوان یکی از جاذبه های مهم فرهنگی و گردشگری جزیره رخ نمایان کرده است.

در حال حاضر با به اجرا در آمدن طرح‌های گردشگری و ایجاد جذابیت‌های دیدنی، نورپردازی مناسب و برنامه‌ریزی برای برگزاری برنامه‌های متنوع فرهنگی در روزهای مختلف به جاذبه‌ای مطرح در جزیره کیش و هرمزگان تبدیل شده است.

برای بازدید از این شهر دیدنی، بهترین زمان از اوایل دی‌ماه تا اواخر اردیبهشت‌ماه پیش بینی می شود که آب و هوای جزیره، مطبوع و دلپذیر است.

برگزاری نمایشگاه صنایع دستی و خوراکی های محلی و بومی، از جمله برنامه هایی جدید به مناسبت نوروز 98 در این محل برپا شده است.

آمار بازدید کنندگان از این شهر تاریخی در روزهای نوروز حدود 10 هزار نفر تخمین زده شده و پیش بینی می شود که این رقم امسال تا دو برابر افزایش یابد.

بسیاری از گردشگران داخلی و خارجی در سفر به جزیره کیش، از این بنای تاریخی بازدید می کنند اما اجرای طرح های عمرانی و توجه ویژه به ایجاد جذابیت های دیدنی، نور پردازی مناسب و برنامه ریزی برای برگزاری برنامه های متنوع فرهنگی در این محل موجب افزایش شمار بازدیدکنندگان در تعطیلات نوروزی امسال شده است.