محمدالهیاری فومنی چند ماهی است که به سمت مدیرکل دفتر موسیقی وزارت ارشاد منصوب شده است. در این مدت او با مشکلاتی از قبیل حواشی تصویب قانون تخصیص درآمد ده درصد از فروش بلیط اجراهای صحنه ای در کلان شهرها، تخصیص بودجه های اندک برای رویدادهای موسیقی کشور و مسائلی از این دست رو به رو بوده است. اما این مدیر تا چه حد توانسته بر این مشکلات غلبه کند. سوالاتی از این دست محوریت مصاحبه خبرنگار موسیقی ایرنا با محمد الهیاری فومنی مدیرکل دفتر موسیقی وزارت ارشاد را تشکیل داده که می‌خوانید.
ایرنا: چند ماهی از ورود شما به دفتر گذشته، در این مدت بزرگترین چالش و دغدغه شما چه بود؟
الهیاری: وقتی به دفتر موسیقی آمدم متوجه شدم حوزه موسیقی فاقد اسناد بالادستی است که به استناد آن و با استفاده بندهای قانونی اسناد بالا دستی بشود برخی از مشکلات را در حوزه موسیقی حل کرد یا کاهش داد. روزمرگی عجیبی در حوزه موسیقی داریم و دفتر موسیقی که طبیعتا باید نهادهای مسئول در حوزه موسیقی را همراستا کند و هم کار سیاستگذاری در موسیقی چه در داخل و چه در خارج از کشور انجام بدهد عملا تبدیل شده به یک دفتر خدماتی از قبیل صدور مجوز و مسائلی از این دست. اینها آسیب های جدی برای حوزه موسیقی و بویژه دفتر موسیقی است که از روزهای اول به آن ها پی بردم.
ایرنا: این اسناد بالا دستی تا چه اندازه حائز اهمیت هستند؟
الهیاری: ما چون نیازمند توسعه روابط استراتژیک در حوزه خودمان در داخل و خارج هستیم، عملا نمی‌توانیم از این امکانات و پتانسیل ها در فقدان این اسناد استفاده کنیم. از طرفی اجماع بین نخبگان و صنوف هم نیازمند همین اسناد بالادستی است. به همین دلیل به عنوان یکی از اولین چالش ها از بدو ورودم به دفتر موسیقی تدوین برخی از آیین نامه ها و دستور العمل ها است و نوشتن یک سند جامعی در حوزه موسیقی که در آن سهم هنرمند و سهم دولت و تایین جایگاه دقیق موسیقی به اقتضای شرایط فرهنگی و دینی کشور مشخص باشد. امیدوارم تا روزی که در این سمت هستم موفق به انجام این کارها بشوم. حقیقتش این است که ما الان هیچ دورنمایی نسبت به پنج ساله آینده موسیقی نداریم.
ایرنا: چرا چنین معضلی تاکنون دیده نشده بود؟
الهیاری: من از قبل از دوران مدیریتی خودم خبر ندارم اما شاید هم دیده شده باشد. اما حقیقت این است که حوزه فرهنگ در اسناد بالادستی مثل برنامه های پنج ساله توسعه فقیر و ضعیف است. تازه بعد از سالها شورای عالی انقلاب فرهنگی در حال تدوین سندی بنام شورای هماهنگی موسیقی در کشور شده است و تا وقتی که ما این فقدان اسناد بالادستی را از بین نبریم طبیعی است این ناهماهنگی و روزمرگی در حوزه موسیقی همواره باقی خواهد ماند.
ایرنا: فقدان اسناد بالا دستی نمی‌تواند تنها دغدغه شما در این مدت باشد چون در شرایط خیلی بحران زده ای به این سمت منصوب شدید.
الهیاری: آنچه گفتم به عنوان لایه اصلی مشکلات و چالشها در پاسخ به سوال بود. از این که بگذریم معضلات جشنواره‌ها، جریانات و حواشی موسیقی پاپ و از همه مهمتر قانون ده درصد و بسیاری از موارد دیگر هم هست که بعد از واکاوای مسائل باز هم در خواهیم یافت سرچشمه همه این مشکلات را باید در فقدان اسناد بالادستی جست.
ایرنا: کلا نگاه شما به هنر بعنوان مدیرکل دفتر موسیقی چیست؟
الهیاری: هنر به عنوان یک بال توانمند در حوزه دیپلماسی عمومی خیلی می‌تواند به کشور کمک کند. اما تا حالا از این بال توانمند خیلی کم استفاده شده. در دیپلماسی بین المللی در جاهایی هنر می‌تواند موثرتر از سیاست عمل کند و در این میان موسیقی یک ابزار قدرتمند برای توسعه دیپلماسی عمومی می‌تواند باشد و این نیازمند همان اسناد بالادستی است که در حوزه موسیقی وجود ندارد.
ایرنا: گفته می‌شود تصویب و اجرایی شدن قانون ده درصد علت اصلی استعفای مدیر پیش از شما بود. چطور شد در چنین شرایطی این مسئولیت را پذیرفتید؟
الهیاری: از روز اول بر این اعتقاد بودم که رفتن چاره درد نیست و نبودن مشکلی را حل نمی‌کند. روزهای ورود من به دفتر موسیقی اوج تنش و هیاهو درباره این قانون بود. تنش و هیاهو فضا را غبارآلود کرده بود و به اعتقاد من در فضای غبارآلود نمی‌توان تصمیم درست گرفت. پس تلاش کردم فضا را با گفتگو آرام کنم. هرچند زمان و انرژی بسیاری برای آرام سازی فضا گرفته شد اما موفق شدیم با گفتگو با هنرمندان و شرکت هایی که مجری اجراهای صحنه ای هستند این فضا را آرام کنیم.
ایرنا: اما عملا تاکنون اقدامات مخصوصی هم انجام ندادید.
الهیاری: نه نمی‌پذیرم که اقدامی انجام نشده است. فراموش نکنید این مورد برای سال ۹۸ تبدیل به قانون شده بود و هیچ مدیری حق سر باز زدن از این قانون را نمی‌تواند داشته باشد. اما باید منطقی به موضوع نگاه کرد. من از طرفی تحت نظارت و زیر ذره بین نهادهای نظارتی برای عمل به قانون بودم و از یک طرف دیگر هم باید توقعات هنرمندان را برآورده می‌کردم و این شرایط بسیار دشواری بود. پس تصمیم گرفتم گام به گام حرکت کنم و بگونه ای عمل کنم که در آرامش بدون حاشیه سازی، گونه هایی از موسیقی که اصولا درآمدسازی ندارند و باید مورد حمایت باشند را از این قانون معاف کنیم. در همین راستا یک تبصره دوفوریتی از سوی وزارتخانه برای دولت تنظیم شد تا گونه هایی از موسیقی مانند موسیقی نواحی مقامی و ردیف دستگاهی و موسیقی کلاسیک را از این قانون معاف کنیم.
ایرنا: بزرگترین مشکل قانون ۱۰ درصد را چه می‌دانید؟
الهیاری: اگر نخواهیم از واژه بزرگترین برای این معضل استفاده کنیم باید بگویم که برای قانونی که بطور عام بیان کرده ۱۰ درصد از درآمد بلیط فروشی ها باید به حساب خزانه برود، باید شیوه نامه اجرایی تدوین کرد. چون این مبلغ واریزی نحوه محاسبه می‌خواهد و بلیط های فروش رفته را باید بصورت دقیق محاسبه کرد چون واقعا همه بلیط ها در یک اجرا به فروش نمی‌رود. برخی اهدا می‌شوند و گاها اقدامات دیگری در تولید آمار بلیط های بفروش رفته صورت می‌گیرد و اصلا ممکن است کنسرتی لغو شود. با این موارد به این نتیجه رسیدیم که ما نیازمند یک شیوه نامه اجرایی هستیم.
ایرنا: رسیدن به این شیوه نامه اجرایی قدری زمان بر است. اما این قانون تصویب و به قول خودتان لازم الاجراست. تا زمان تهیه این شیوه نامه به چه طریقی عمل می‌کنید؟
الهیاری: من از بدو آغاز کارم گفتگو و تعامل را اصل خروج از بحران قرار دادم و با شرکت هایی که برگزارکننده کنسرت هستند جلساتی داشتیم. به پیشنهاد شرکت ها تا قبل از تدوین شیوه نامه اجرایی مبنا را بصورت اعتماد متقابل و خوداظهاری قرار دادیم و وزارت خانه هم با این اقدام موقت بصورت شفاهی موافقت کرد.
ایرنا: آیا به این توافق تاکنون از سوی طرفین عمل شده است؟
الهیاری: بله. چند شرکت اصلی کنسرت گذار در شش ماهه اول سال این خوداظهاری را انجام دادند و قرار است در طی روزهای آتی این مبلغ ۱۰ درصد به حساب خزانه واریز شود اما برای سال آینده از همین حالا گفتگوهایی بین صنوف مختلف در جریان است از طرفی جلساتی با مجلس شورای اسلامی و کمسیون فرهنگی اجتماعی داشتیم و جلساتی هم با کمسیون تلفیق که این قانون را مصوب کرده خواهیم داشت.
ایرنا: محوریت این جلسات چه خواهد بود؟
الهیاری: فراموش نکنید این قانون برای یک سال تصویب شده و در لایحه دایمی احکام بودجه نیست و الان فرصت مناسبی است که دولت با مجلس گفت وگو کند و هنرمندان با دولت به تعامل بپردازند تا این امکان فراهم شود که این موضوع بصورت منطقی و عقلانی به نتیجه برسد و این زمان برای ما فرصت مغتنمی خواهد بود تا اقداماتی که در راستای حمایت از هنرمندان است را انجام دهیم.
ایرنا: ما مقوله ای بنام ممیزی و مانع در صدور مجوز داریم که قرار است از رواج موسیقی با ساختار قدرتمند، کلام متین و در یک کلام از موسیقی خوب حمایت کند و مانع رواج ادبیات و فرهنگ سخیف در عرصه موسیقی بشود. اما در حال حاضر بازار موسیقی پر است از آثاری از هر نظر سخیف. اما بسیاری از آثار ارزشمند در صف طولانی صدور مجوز ایستاده و چه بسا موفق به اخذ مجوز نمی‌شوند. چرا؟
الهیاری: همواره با دو موضوع در مرحله ممیزی مواجه هستیم. یکی صیانت و دیگری ارتقای کیفیت. عمده شوراهای تشکل شده در وزارت فرهنگ با توجه به روح ضوابط مصوبه، تاکید بر رعایت حداقل ها داشته اند. مثلا مصوبه شماره ۶۸۹ شورای عالی انقلاب فرهنگی در ارتباط با ضوابط نشر کتاب را میتوان مثال زد.
همواره حوزه نشر کتاب بعد از انقلاب در فهرست حوزه های پرچالش این مقوله بوده و هست. شما وقتی به بایدها و نبایدهای مصوبه ۶۸۹ در حوزه نشر کتاب نگاه کنید به مجموعه ای از موارد حداقلی اشاره شده. در دفتر موسیقی هم روال به همین صورت بوده است. نظارت ما بر رعایت حداقل است و ارزش گذاری کیفی نمی‌کنیم.
ایرنا: در این میان تکلیف کیفیت چه می‌شود؟ کیفیت بر اساس حداقل ها سنجیده نمی‌شود.
الهیاری: وقتی مقوله کیفیت به میان آمد باید سراغ جشنواره ها و مسابقات رفت. که داوران بدون هیج ملاحظه ای به کیفیت آثار رای می‌دهند. اما در مجموعه ما نظارت بر حداقل هاست. اما قبول دارم بسیاری از ترانه هایی که منتشر شده یا بنوعی از زیر دست ما در رفته اند یا حتی ممکن است طبق گفته شما نسبت به بعضی آثار سخت گیری بیش از اندازه شده باشد.
ایرنا: اما باید پذیرفت در این راستا تساهل و تسامح هایی بیش از اندازه و سختگیری‌هایی گاها بی‌مورد را شاهد بودیم که تاثیر منفی خود را بر سطح سلیقه و حتی بازار موسیقی گذاشته اند؟
الهیاری: من نمی‌توانم منکر این موارد بشوم. هیچ کسی نمی‌تواند مدعی شود در دوران مدیریتش در دفتر موسیقی از این دست اشتباهات صورت نگرفته است. پس شانه خالی کردن از بار پذیرش مسئولیت این اشتباهات احتمالی کار عاقلانه ای نیست.
ایرنا: قبول دارید در عرصه فرهنگ سطح سلیقه کمی افت کرده و بقول معروف دم دستی شده است؟
الهیاری: بله این حقیقت قابل کتمان نیست. شخصا در مدتی که در این دفتر مشغول بکار شدم وقتی به ترانه ها نگاه میکنم متوجه میشوم کل ترانه ها به صورت میانگین از چیزی حدود ۲۰۰ یا ۳۰۰ کلمه مشابه و سطحی تشکیل شده است. ما از زمانی که موسیقی به شعر ویژه توجه می‌کرد و در موسیقی ساختار زیبایی شناسانه بسیار حائز اهمیت بود، امروزه بسیار فاصله گرفتیم. امروز ما با تسامح باید در حوزه ترانه به اثری ترانه بگوییم. امروز با کلامی مواجه هستیم که در بستر ملودی سوادی شده است. امروزه از دغدغه قافیه و قوائد عروضی بسار فاصله گرفتیم.
ایرنا: پس چرا اقدامات سختگیرانه تری در حوزه صیانت از کیفیت در پیش نمی‌گیرید؟
الهیاری: در سال گذشته ۱۹ هزار پرونده به شورای شعر ارسال شده است. اما آیا واقعا امکان دارد ۱۸ هزار از این پرونده ها را رد کنیم چون شرایط هنری ندارد. البته که نمی‌شود اما قبول دارم که از این ۱۹ هزار اثر واقعا ۱۸ هزار اثر نباید پذیرفته می‌شد. در این مورد معتقدم بجای روش های سختگیرانه برای آثار کم کیفیت، باید با شیوه های تشویقی نسبت به آثار قدرتمند و رواج آنها نگاه کرده و در این راه اقدام عاجل صورت بگیرد.
ایرنا: در هیچ کجای دنیا جز ایران چیزی مانند کلمه ممیزی، موسیقی فاخر، رویکردهای سلبی و ایجابی و... وجود ندارد اما موسیقی آنها پویا است و همه سطوح سلیقه ای را در برگرفته و هیچکدام از مشکلات ما را هم ندارند. چرا در ایران فقط چنین شرایطی را میبینیم؟
الهیاری: بسیاری از رویکردهای جهانی قابل الگوبرداری در کشور ما نیست. بالاخره ما هم کشوری با اقتضائات فرهنگی و سیاسی و اجتماعی خودش داریم. در همه جای دنیا کشورها با اقتضائات فرهنگی و سیاسی و هنری خودشان اداره می‌شوند. ما نمی‌توانیم بصورت عام جریانات جهانی را با هم مقایسه کنیم. اما با اطمینان میگویم با نظر شما مخالفم و معتقدم در هیچ نقطه ای از این کره خاکی امکان انتشار کاملا آزاد مطالب بدون نظارت وجود ندارد.
ایرنا: لطفا با مصداق و مثال درباره این ادعا حرف بزنید.
الهیاری: بعضی از جاها مانند بلوک شرق ممیزی ها قبل از انتشار صورت می‌گیرد و در کشورهای غربی آثار بعد از انتشار ممکن است مورد ممیزی و شکایت قرار بگیرند و حتی مولفین آثار روانه دادگاه ها بشوند. در ایران شرایط بینابینی حاکم است. برخی از محصولات فرهنگی قبل از انتشار ممیزی می‌شوند و برخی دیگر مانند مطبوعات پس از انتشار. این شرایط در کشور ما را باید بعنوان بومی شده ایران اسلامی یاد کرد. اما بازهم تکرار میکنم که از نظر من نظارت ها در وزارت ارشاد نظارت های حداقلی است.
ایرنا: در اواسط دهه ۷۰ موسیقی پاپ فعالیت خود را آغاز کرد و در کوتاه مدت به تولید آثار بسیار حائز اهمیت و فاخر منجر شد. اما از یک دوره به بعد آثار بشدت سطحی و کم ارزش شد. سوال اینجاست که در این سالها کجا راه به خطا رفته ایم؟
الهیاری: اینکه امروزه شاهد آثاری هستیم که در بعضی از اوقات واقعا با نزدیکان خودمان هم از خجالت نمی‌توانیم بشنویم واقعیتی انکارناپذیر است. باید بپذیریم که نگاه سطحی وارد فرهنگ عمومی شده است. بعنوان مثال تبلیغاتی که امروزه درباره سودهای سرشار با سپرده اندک در کوتاه مدت و یا مسابقاتی با مبالغ میلیونی شاهدیم، یکی از اصلی ترین عوامل رواج این تفکر هستند چرا که روحیه کار و تلاش را از بین می‌برند و این باور در سطوح مردم در حال ترویج شدن است که یک شبه میتوان ره صد ساله رفت و این کاملا بر خلاف فرهنگ دینی ماست. وقتی ما عادت به تعمق نکنیم طبیعی است که این فرهنگ کم فکری هم در موسیقی و هم در حوزه سینما و هم در حوزه نشر کتاب مجال بروز خواهد یافت.
ایرنا: به هر شکل این خطا یک علت یا یک مسئول باید داشته باشد.
الهیاری: مشکل ما از آنجا آغاز شد که ما بجای حل مسئله بصورت ترجمه روش رفتیم و خواستیم راه حلی که غربی‌ها به آن رسیدند را عینا در ایران دنبال کنیم. اینجا همان نقطه آغاز به خطا رفتنی است که شما به آن اشاره کردید. لزوما آنچه در غرب به عنوان راه حل جواب خوب و نتیجه داده در ایران همان ثمر را ندارد. ما باید راه حلهای بومی خودمان را پیدا کنیم.
گفت و گو: علیرضا ایرانی نژاد
نظر شما