نقاشی پشت شیشه از جمله هنرهای قدیمی و با قدمت است که در کشورهای مختلف وجود دارد و پیدایش آن در ایران به دوره صفویه بازمی گردد، در برخی منابع ذکر شده که ایرانیان این هنر را از چینی ها و اروپاییان فراگرفتند و سپس به ان رنگ و بوی ایرانی بخشیدند.
از آنجا که قزوین در کنار شهرهایی چون تبریز و اصفهان یکی از سه پایتخت ایران در دوره صفویه بود، نقاشی پشت شیشه در این دوره در قزوین مورد توجه هنرمندان قرار گرفت و تا دوره قاجاریه به یکی از خواستگاه های این هنر در ایران تبدیل شد.
این هنر در اواخر قرن ۱۲ در گچبری ها و آینه کاری های منازل اعیانی نیز مورد استفاده قرار می گرفت.
موضوع بیشتر نقاشی های پشت شیشه نیز آئین های مذهبی و شمایل و تصاویری از ائمه اطهار (ع) و همچنین گل و مرغ و پرتره افراد است که همچنان نیز این سبک در بین هنرمندان این رشته ادامه دارد.
هنرمندان این رشته ابتدا طرحی را خلق و آن را روی سطح شیشه رسم می کردند و سپس به رنگ آمیزی آنها اقدام می کردند.
هنرمندان امروزی این رشته برای خلق آثار خود از رنگ روغن و شیشه تخت بهره می گیرند و با توجه به اینکه دیگر از تزوینات داخلی منازل به سبک و سیاق دوره های تاریخی صفوی و قاجار در بناها خبری نیست بیشتر به تولید محصولاتی چون قاب عکس و در آینه و سینی اشتغال دارند.
در حال حاضر نقاشی پشت شیشه هنری رو به افول گذاشته محسوب می شود که دیگر رونق سابق خود را ندارد حتی در قزوین، شهری که یکی از خواستگاه های این هنر دستی است و به همین دلیل نیز اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری این استان تلاش های خود را برای احیای این رشته آغاز کرده است.
نقاشی پشت شیشه و مشکل جذب هنرجو
حمیده اذان گو هنرمند قزوینی و عضو انجمن نقاشان پشت شیشه ایران به خبرنگار ایرنا با بیان اینکه متاسفانه نفس های این هنر امروز به شماره افتاده است،گفت: به دلیل ذهن خلاق، ظرافت و دقت بسیار بالایی که در این هنر نیاز است اما درآمد و خروجی مناسبی به دنبال ندارد جذب هنر جو در آن سخت است.
این هنرمند ادامه داد: تعداد فعالان این رشته در قزوین از انگشتان یک دست هم کمتر است و افرادی که سبک ایرانی (آنچه ریشه در دوره صفوی دارد) نیز معدود هستند و بیشتر به سبک غربی فعالیت می کنند.
وی با بیان اینکه نقاشی پشت شیشه هنری رو به فراموشی است که می توان آنرا در برخی ابنیه های تاریخی در شهرهای مختلف از جمله قزوین دید،افزود: به دلیل تخریب خانه های تاریخی و از آنجا که این هنر روی شیشه بوده و آسیب پذیر بوده اکنون آثار قدیمی کمی از این هنر به یادگار باقی مانده است.
اذان گو به کم رمق شدن این هنر در دهه های گذشته اشاره کرد و گفت: در حال حاضر این هنر کاربرد چندانی ندارد چرا که ساخت و ساز خانه ها با مصالح جدید و سبک مدرن است و در ساخت خانه ها خبری از تزیینات قدیمی و نقاشی روی آینه و شیشه خبری نیست.
وی با بیان اینکه به دلیل درآمد کم، وقت گیر بودن و ظرافت و دقت بسیار بالایی که این هنر دستی می طلبد معمولا افراد کمی به سراغ آن می آیند،افزود از ۲۰ علاقه مند و متقاضی یادگیری این هنر پس از برگزاری کارگاه زنده، ۶ نفر در دوره آموزشی آن شرکت کردند که از این تعداد نیز تنها ۲ نفر آن هم نه چندان جدی پیگیر این رشته هستند و بعید است که به کار ادامه دهند.
بازاریابی و فروش، مشکل اصلی هنرمندان نقاشی پشت شیشه
این هنرمند، فروش و بازاریابی را از مشکلات اصلی هنرمندان رشته نقاشی پشت شیشه عنوان کرد و گفت: معمولا از این رشته در بین رشته های صنایع دستی حمایت چندانی صورت نمی گیرد، چرا که بازار فروش آن نسبت به سایر محصولات کم تر بوده و هزینه های تمام شده آن بالاتر است، ضمن آنکه باید وقت بیشتری نیز صرف خلق آثار این رشته کرد.
اذان گو که یکی از محصولات هنری وی در قالب نقاشی پشت شیشه موفق به دریافت نشان ملی مرغوبیت نیز شده گفت: نقاشی پشت شیشه هنری ترکیبی است که کار را به جهت فنی و طراحی و ظرافت های خای که می طلبد برای هنرمندان مشکل کرده و در کنار آن وقت گیر بودن و هزینه بر بودن و بازار فروش کم باعث شده تا معمولا افرادی که به آن ورود می کنند خیلی زود عطایش را به لقایش ببخشند.
این هنرمند قزوینی که سبک نقاشی او گل مرغ است گفت: گاها ایجاد و خلق یک اثر هنری در رشته نقاشی پشت شیشه مانند یک قاب آینه به بیش از یک ماه زمان نیاز دارد و هنرمندان این رشته باید صبر و دقت بالا داشته باشند که از حوصله خیلی از هنرجویان خارج است.
وی که بیش از ۱۰ سال است که در این هنر دستی فعالیت دارد،گفت: شغل اصلی من تدریس در دانشگاه است و نمی توان این هنر را به دلیل درآمد اندکش به عنوان یک حرفه اول انتخاب کرد.
هنرمندان نقاشی پشت شیشه بی انگیزه برای ادامه راه
اذان گو که پس از ۱۰ سال حالا انگیزه خود را نیز برای ادامه فعالیت در رشته نقاشی پشت شیشه از دست داده است و معتقد است بیشتر همکاران او نیز دارای چنین وضعیتی هستند،گفت: به دلیل مشکلاتی چون بازاریابی و فروش محصولات در حال حاضر کمتر رغبت به تولید محصول دارم مگر آنکه یک مشتری سفارش خاصی بدهد وگرنه دل و دماغ آنچنانی برای ادامه فعالیت در این رشته را ندارم.
این هنرمند با انتقاد از کم توجهی مسئولان نسبت به صنایع دستی و هنرمندان این عرصه، گفت: چندی پیش پیشنهاد برگزاری نمایشگاه انفرادی نقاشی پشت شیشه در تهران به من داده شد اما از آنجا که به تنهایی از پس هزینه های مربوط به آن از جمله مواد اولیه برنمی آمدم، آنرا را رد کردم.
وی با بیان اینکه کمترین صنایع دستی مربوط به نقاشی پشت شیشه که بتوان آنرا در بازار عرضه کرد بیش از ۱۰۰ هزار تومان برای هنرمند خرج دارد، اضافه کرد: از آنجا که هنر ما اصیل است نمی توانیم از هر موادی برای کارهایمان استفاده کنیم مثلا باید برای ساخت یک محصول قاب یا در آینه باید حتما چوب راش تهیه کنیم که هزینه های کار را بالا می برد و از سو در چنین شرایط اقتصادی، وضعیت بازار و فروش محصول را سخت می کند
نقاشی پشت شیشه باید به یک رشته دانشگاهی تبدیل شود
اذان گو همچنین گفت: باید برای جلوگیری از انقراض هنرهای اصیل و قدیمی از جمله نقاشی پشت شیشه برنامه ای منسجم و مدون برای حفظ آنها وجود داشته باشد که متاسفانه چنین چیزی را شاهد نیستیم.
این هنرمند در ادامه پیشنهاد داد برای حفظ و احیای این هنر دستی پرقدمت آنرا به عنوان رشته ای دانشگاهی برای دانشجویان صنایع دستی و هنر تهیه و تدوین کرد.
وی در پایان گفت: البته متاسفانه در دانشگاه های قزوین رشته هایی هنری جایگاه خاصی ندارند و در ۲ دانشگاه بزرگ استان (دانشگاه های بین المللی امام خمینی (ره) و آزاد اسلامی) این رشته ها وجود ندارند در صورتی که قزوین به عنوان شهری تاریخی و با غنای فرهنگی بالا به چنین رشته هایی نیاز دارد.
احیای نقاشی پشت شیشه در دستور کار اداره کل میراث فرهنگی قزوین
میثم حصاری معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری قزوین گفت: نقاشی پشت شیشه از هنرهای دستی مربوط به دوران صفویه و همچنین قاجاریه به شمار می رود.
وی در خصوص کاربرد این هنر گفت: در تزئینات خانه های قدیمی از این هنر استفاده می شد که نمونه بارز آن را می توان در بنای تاریخی حسینیه امینی ها مشاهده کرد.
حصاری افزود: هنر نقاشی پشت شیشه را برخی با نقاشی روی شیشه که خارجی است و از دیگر کشورها به ایران وارد شده اشتباه می گیرند در صورتی که این ۲ اگر چه به جهاتی مشابه اند اما تفاوت هایی نیز در تکنیک و شیوه ساخت دارند که آنها را یکدیگر متمایز کرده است.
معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری قزوین همچنین گفت: نقاشی پشت شیشه از هنرهای دستی رو به فراموشی است که احیای آن در دستور کار اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری قرار گرفته است.
وی با بیان اینکه تعداد هنرمندان شاغل در این رشته در دهه های اخیر رو به کاهش گذاشته است،اظهار داشت: در حال حاضر تعداد افرادی که در این رشته در قزوین مشغول به فعالیت هستند کمتر از ۱۰ نفر است که از این میان نیز حدود ۲ تا ۳ استادکار به شیوه سنتی فعالیت می کنند.
صفویه، دوران طلایی نقاشی پشت شیشه
این مسئول با بیان اینکه دوران صفویه دوران طلایی و رونق نقاشی پشت شیشه بوده است،افزود: این هنر در آزمان در تزئینات بناها به وفور استفاده می شد و در زمان زندیه و حتی قاجار نیز مورد توجه قرار داشت اما پس از آن کم کم رو به افول گذاشت.
وی با بیان اینکه استادکاران جدید این رشته برای فروش محصول و بازاریابی آن ابداعات جدیدی به کار گرفته اند،اظهار داشت: این افراد نقاشی پشت شیشه را از آنجا که دیگر خانه ای با سبک و سیاق قدیمی ساخته نمی شود تا تزئینات داشته باشد، بر روی محصولاتی مانند سینی و لیوان و قاب آینه اجرا می کنند که می تواند در منازل مورد استفاده قرار بگیرد و یا گردشگران آنرا به عنوان سوغات خریداری می کنند.
این مسئول حوزه صنایع دستی با بیان اینکه یک تفاوت نیز بین استادکاران جدید و قدیمی این رشته وجود دارد،گفت:استادان جدید بیشتر سبک گل مرغ و نقاشی رنگ و روغن کار می کنند اما در قدیم استفاده از الیاف ابریشم غیر از رنگ نیز مرسوم بوده و موضوعات نقاشی آنها ساده تر و بیشتر مربوط به آئین های مذهبی بوده است.
حصاری در ادامه با اشاره به برگزاری کارگاه زنده نقاشی روی شیشه برای جذب علاقه مندان به صنایع دستی در این رشته در سال جاری،گفت: با برگزاری این کارگاه چندین فرد علاقه مند به یادگیری این هنر دستی را جذب کردیم تا از این طریق بتوان این هنر را حفظ کنیم.
معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری قزوین با اشاره به اینکه تربیت هنرجویان علاقه مندان به رشته های رو به فراموشی از جمله نقاشی پشت شیشه را در دستور کار خود قرا داده ایم، گفت: علاوه بر کارگاه یاد شده، یک دوره آموزشی نقاشی پشت شیشه نیز با حضور هفت هنرجو امسال برگزار شده است.
