طالقانی توحید را زیربنای توسعه جامعه انسانی می‌دانست

«سعید مدنی»، جامعه شناس و پژوهشگر ارشد اجتماعی، در همایش علمی پژوهشی «طالقانی و زمانه ما» در سالن قلم کتابخانه ملی ایران با طرح این سوال که آیا طالقانی توسعه گرا بود، گفت: موضوع توسعه پروژه‌ای بود که مرحوم سحابی از اوایل دهه ۶۰ و پس از پایان مجلس اول دنبال می‌کرد. وی همواره به متفکران دینی و نواندیشان دینی مبحث توسعه را تاکید می‌کرد و اصرار داشت هر متفکری دیدگاه خود را در رابطه با توسعه بیان کند.
وی با نداشتن رویکرد مشخص توسعه در ایران را یک آسیب بزرگ توصیف کرد و افزود: مفهوم توسعه در کلیت خود می‌گوید، بدون در نظر گرفتن اولویت‌ها به سادگی نمی‌توان مسائل جامعه را با منابع محدود حل کرد. توسعه مساله مهمی است، چون با معیشت مردم ارتباط عمیقی قرار دارد. نگاه به توسعه و رویکردهای غلط نسبت به آن دارد مانع رشد کشور شده است و از این جهت مساله توسعه اهمیت حیاتی دارد.
مدنی در ادامه به تاریخ ایجاد مفهوم توسعه در ایران پرداخت و گفت: از نظر تاریخی توسعه از روز شکست قشون ایران برابر روس‌ها میان سیاستمداران ایرانی شکل گرفت و روشنفکران نیز در پی پاسخ به این سوال بر آمدند که چرا ما نسبت به سایر کشورها از پیشرفت و رشد کافی برخوردار نیستیم؟ در دوران پهلوی اول و دوم هم تلاش‌هایی در پاسخ به این سوال بود و به همین دلیل تمایل به مدرنیسم اتفاق افتاد که همین نگاه غلط موجب انقلاب در دهه ۵۰ شد.
استاد دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی خاطرنشان کرد: پس از انقلاب، تاکید بر هویت ایرانی و اسلامی مورد توجه قرار گفت، اما چون نگاه منسجمی وجود نداشت، از دیدگاه‌های مختلف مورد نقد قرار گرفت. منتقدان در این دوره دو دسته بودند؛ متفکران پست مدرن که به الگوی توسعه موجود نقد داشتند و دیگری نخبگان مذهبی که با هر نوآوری مخالف بودند.  
مدنی در ادامه به نگاه آمارتیاسن ‌(مارتیا کومار سن) در مورد توسعه پرداخت که آن را به مثابه آزادی توصیف می کند و گفت: حال به این سوال که چرا برخی جوامع توسعه یافته اند، می پردازیم که از زمان عباس میرزا مطرح شد. برخی آن را مربوط به مسائل اجتماعی می دانند و برخی آن را عوامل جغرافیایی و برخی وابسته به مسائل سیاسی و فرهنگی می دانند. در مورد مسائل فرهنگی می توان به مراجع فرهنگی اشاره کرد. مراجع فرهنگی صرفا نه مراجع تقلید، بلکه به افرادی که مردم راه و روش خود را از آنها می گیرند، اطلاق می شود.  
وی با معرفی طالقانی به عنوان یک مرجع فکری و فرهنگی در جامعه ایرانی درباره نوع نگاه او درباره توسعه توضیح داد: مراجع فرهنگی در زمینه توسعه سه واکنش داشتند؛ کسانی که مسکوتند، یعنی در رابطه با توسعه هیچ نظری ندارند، دیگران ضد توسعه هستند که قبلا اشاره شد و گروه سوم کسانی هستند که به توسعه کمک می کنند و پشتوانه نظری برای آن فراهم می کنند. دیدگاه گروه سوم محوری ترین خط عبور سنت به مدرنیته است. در جوامع غربی این مسیر گذر از سنت به مدرنیته زمینه شکل گیری تفکر جدید علمی به جای مرجعیت مذهبی شد.
مدنی خاطرنشان کرد: تفکرات جدید که از مسیر سنت به مدرنیته عبور کردند، مفاهیم جدید را بازتولید کردند. مهمترین مختصات این تفکر جدید که پایه توسعه بود، چند ویژگی داشت؛ بهره‌گیری از علم برای حل مسائل زندگی، به طبیعت و دنیای مادی به عنوان مبنای ثابت تفکر و شناخت نگاه می کرد، کلیت مستقل جامعه و مستقل از فرد را به رسمیت می شناخت، اراده گرایی را به جای تقدیرگرایی می پذیرفت، بر چیستی حکومت نه کیستی حاکم تاکید داشت و معتقد بودند نظام ها و ساختارها باید جامعه را اداره کنند، نه نهادهایی مثل دین. در واقع تنوع قدرت در اداره جامعه باید از بین برود.
این پژوهشگر اجتماعی درباره مبانی فلسفی و نظری توسعه در آرای طالقانی خاطرنشان کرد: طالقانی توحید را زیربنای توسعه جامعه انسانی می‌دانست، در واقع نوع نگاه وی به توحید می توانست با دنیای مدرن گره بخورد. طالقانی عقل و علم بشری را بر بنیان های آزادی پی ریزی کرد و در تفسیر پرتویی از قرآن هم تاکید داشت که پیشرفت اولیه اسلام به همین دلیل بوده است. او اندیشه های علمی را به رسمیت می شناخت و در برنامه پرتویی از قرآن هم از منابع علمی مختلف استفاده می کرد. طالقانی برای تفکر و شناخت به طبیعت و دنیای مادی توجه می کرد و از فلسفه سیاسی برای تامین مصلحت عمومی برخوردار بود.
وی با اشاره به توصیف مهندس سحابی مبنی بر پایه گذاری مکتب سوسیال دموکراسی توسط طالقانی گفت: پلورالیسم در آرای طالقانی برجسته بود و وی این موضوع را لازمه توسعه می دانست. شواهد و منابع نشان می دهد ایشان توسعه گرا بودند و مشوق رویکرد توسعه بودند. مهندس سحابی چهار خصلت قرآنی طالقانی را ظلم ستیزی، غمخوار فقرا، اهل خدمت بی منت و تسامح و تساهل می دانست که این موارد نوشداروی وضعیت جامعه امروزی است که با بازتولید تفکر طالقانی ممکن می شود.