مماشات با آلودگی ارس

به گزارش ایرنا، دغدغه آلودگی آب ارس، فارغ از نگاه های دیپلماتیک و مصلحت گرایانه، چالش مهمی برای افکار عمومی، نمایندگان مجلس، نهادهای مسوول و رسانه ها از اواسط دهه ۱۳۸۰ تا به امروز بوده است؛ هر چند در اغلب موارد، مطالب منتشر شده در رسانه ها مبنی بر آلوده بودن ارس، از سوی سازمان های مسوول با استدلال های سطحی و تقلیل گرایانه رد شده است، اما سوال اینجاست که چرا افکار عمومی در این مدت از پاسخ نهادهای مرتبط اقناع نشده است. 

فعالان رسانه ای استان های واقع در حوزه آبی رودخانه ارس در شمال غرب کشورمان می گویند که  فرااستانی بودن هر گونه تصمیم گیری و اظهارنظر درباره این رودخانه به دلیل مرزی بودن آن، موجب شده است که مدیران نهادهای مسوول محلی از هر گونه موضع گیری شجاعانه و شفاف در این باره اجتناب و با جواب های دوپهلو و یا تکرار عباراتی چون «خود پالایشی رودخانه»، از زیر بار مسوولیت شان شانه خالی و فرافکنی کنند. 

در این میان انتشار گاه و بیگاه تصاویر و فیلم هدایت پساب سبز رنگی از خاک ارمنستان به رودخانه ارس، بازتاب گسترده ای در افکار عمومی داشته و آنان نهادهای مسوول را به کم کاری و مماشات در مواجهه با آلودگی یکی از مهمترین رودخانه های مرزی کشورمان متهم می کنند که آلودگی زندگی افزون بر ۷ میلیون انسان را تهدید می کند. 

البته از انصاف نباید گذشت که برخی از نهادهای مسوول مانند حفاظت محیط زیست اصل هدایت پساب و املاح کارخانه ها و معادن از خاک ارمنستان به رودخانه ارس را تایید می کنند و از تلاش برای حل این مشکل سخن می گویند، اما گفته می شود طرف ارمنی در زمان حضور اکیپ های بازرسی کشورمان برای بررسی موضوع، هدایت پساب به ارس را برای مدت کوتاهی متوقف می کند. 

برآیند این وضعیت در ۱۵ سال گذشته سبب شده است که افکار عمومی استان های شمال غرب کشورمان همواره از آلودگی آب رودخانه مرزی ارس با فلزات سنگین و عواقب جبران ناپذیر آن بر روی زیست بوم خود نگران باشند.

همه آنچه باید درباره ارس بدانیم

«اَرَس»، نام رودی نسبتاً پرآب و خروشانی است که از کوه‌های «بینگول» منطقه آناتولی ترکیه سرچشمه می‌گیرد. رود «آرپا» در نزدیکی مرز ترکیه و ارمنستان به رود ارس می‌ریزد و سپس مرز مشترک نخجوان را بطول ۱۱ کیلومتر ترسیم کرده و پس از گذر از مرز ایران و نخجوان، از مرز میان ایران و ارمنستان عبور کرده و دوباره مرز مشترک میان ایران و جمهوری آذربایجان را شکل داده و در منتهی‌الیه شمالی استان اردبیل (شهرستان پارس‌آباد) وارد جمهوری آذربایجان شده و به رود کورا می‌ریزد؛ این رود ۱۰۷۲ کیلومتر طول دارد و از طولانی‌ترین رود داخلی ایران، یعنی کارون طولانی‌تر است.

رود ارس در سال ۱۸۱۳ میلادی در پی عهدنامه ترکمنچای به عنوان مرز ایران و امپراطوری روسیه برگزیده شد و تمامی مناطق شمال این رود از ایران جدا و به خاک روسیه افزوده شد. بعدها ایران و اتحاد شوروی با همکاری همدیگر سدی در ناحیه پلدشت به نام سد ارس بنا کردند. سپس سد خداآفرین به صورت مشترک با جمهوری آذربایجان بر روی رود ارس احداث شد.

هم‌اکنون سد قیزقلعهسی به صورت مشترک با جمهوری آذربایجان بر روی رود ارس احداث می‌شود. بر روی ارس تاکنون پنج پل نیز ساخته شده‌است که عبارتند از: پل آهن جلفا، پل شوسه جلفا، پل پلدشت، پل خداآفرین و پل نوردوز در مرز ارمنستان.

حوضه آبریز ارس در کشورهای ایران، ترکیه، ارمنستان و جمهوری آذربایجان قرار دارد و وسعت آن تقربیاً ۱۰۳۲۰ کیلومتر مربع بوده و حدود ۳۹% (۳۹۰۰) کیلومتر مربع آن را اراضی ایران تشکیل می‌دهد.

از ۱۰۷۲ کیلومتر طول این رود، ۴۱۰ کیلومتر آن، نوار مرزی بین‌المللی را تشکیل می‌دهد. ۱۲ درصد آب رودخانه ارس از خاک ایران و ۳۴ درصد از خاک ترکیه و بقیه از جمهوری‌های آذربایجان و ارمنستان تأمین می‌شود.

در طول مسیر طی شده ارس تغییراتی مشاهده می‌شود، از جمله از سرچشمه تا جلفا مناطق صاف و کمی کوهستانی و از جلفا تا اصلاندوز کاملاً کوهستانی و صعب‌العبور بوده و عرض و عمق این رودخانه در مسیر حرکت متفاوت است.

در فاصله بین جلفا تا اصلاندوز که ارس بین کوه‌های قره ‌داغ و کوه‌های کشور آذربایجان در جریان است در بعضی نقاط (نزدیکی های روستای قولان) عرض آن از ۲۰ متر هم کمتر می‌شود؛ در حدود جلفا عرض آن حدود ۳۰ متر و عمق آن ۴ متر است ولی در نزدیکی پلدشت عرض آن در حدود ۹۰ تا ۱۰۰ متر و عمق آن ۲ متر می‌باشد.

رود ارس از مهمترین رودهای ایران است که علاوه بر جذابیت ویژه گردشگری و تأثیرات مثبت اکوسیستمی، قابلیت مهمی از نظر ماهی‌های قابل صید دارد.

وجود عناصر سنگین در ارس مثل روز روشن است

استاد دانشگاه و پژوهشگر حوزه کشاورزی نیز به ایرنا گفت: در اینکه در آب ارس پایین تر از نودروز، فلزات سنگین وجود دارد، هیچ شکی نیست و این مساله مثل روز روشن است.

احمد بایبوردی با اشاره به سابقه بیش از یک دهه ای آلودگی آب ارس در نتیجه پساب ورودی از خاک ارمنستان یادآوری کرد: سال ۱۳۹۴ دانشگاه علوم پزشکی از اینجانب خواست که پایشی درباره آب و رسوبات رودخانه ارس انجام دهم که جلسه ارایه گزارش آن سال بعد در دفتر رییس دانشگاه علوم پزشکی تبریز با حضور نمایندگان آب منطقه ای، حفاظت محیط زیست، دانشگاه تبریز و مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی برگزار شد. 

وی تشریح کرد: دانشگاه تبریز و مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی آن زمان آلودگی ارس به فلزات سنگین را با استناد به آنالیز پایش های انجام شده محرز دانستند، ضمن اینکه سازمان آب منطقه استان اردبیل نیز انجام پایشی را به یک شرکت مشاوره قوی داده بود که تمام شاخص های آب، خاک و ماهی را اندازه گیری کرده بودند و نتایج آن نیز حاکی از  آلودگی ارس با فلزات سنگین بود. 

وی ادامه داد: در آن جلسه نماینده آب منطقه ای آذربایجان شرقی دو پایش را در یک کفش کرده بود که ارس سالم ترین آب را دارد و هیچ گونه آلودگی ندارد؛ قرار بود این جلسات ادامه یابد، اما همان موقع متوقف شد. 

بایبوردی با بیان اینکه محافظه کاری و ملاحظه کاری در موضوع سلامت مردم پسندیده نیست، گفت: آلودگی  ارس یک امر علمی و زیست محیطی است که باید به صورت کارشناسی و علمی بررسی و اعلام شود. 

وی ادامه داد: از سال گذشته نیز در دانشگاه مراغه، طرحی را با یکی از دانشجویان ساکن روستایی در حاشیه ارس آغاز کرده ایم که پایش های اولیه آن در موضوع آب و رسوب پایان یافته و پایش روی دیگر شاخص ها نیز در حال انجام است. 

وی تشریح کرد: این طرح در دو منطقه قبل از نوردوز - به عنوان منطقه عاری از آلودگی - و بعد از نودروز - به عنوان منطقه آلوده - انجام شده و آنالیز یافته های پایش در بخش آب و رسوب نشان دهنده غلظت بیش از حد فلزات سنگین آلومینیوم، مس، آهن و آرسنیک است؛ به عنوان نمونه غلظت مس و آلومینیوم در آب و رسوبات ارس در منطقه پایین تر از نوردوز ۱۰ برابر حد مجاز است. 

پژوهشگر حوزه کشاورزی با بیان اینکه پایش خاک و گیاه طرح دانشگاهی مان نیز در حال انجام است، گفت: وجود فلزات سنگین در آب ارس مثل روز روشن است و کسی نمی تواند آن را انکار کند. 

وی با بیان اینکه من فعالیت کارخانه های ارمنستان را از نزدیک مشاهده کرده ام، افزود: به طور قطع می گویم که پساب این کارخانه ها به ارس سرازیر می شود و سبز شدن آب ارس نیز به دلیل غلظت بالای فلز سنگین است زیرا اکسید مس موجب می شود رنگ آب سبز شود. 

ورود هر گونه آلایندگی به ارس بر اساس کنوانسیون های بین المللی مردود است

مدیرکل محیط زیست آذربایجان شرقی در گفت و گو با ایرنا با بیان اینکه ما مکلف به ارایه گزارش کارشناسی در موضوع آلودگی ارس هستیم، گفت: این بحث باید از کانال وزارت امور خارجه پیگیری شود.

حمید قاسمی با اشاره به اینکه بر اساس ضوابط زیست محیطی نباید هیچ گونه مواد آلاینده به ارس وارد شود، افزود: سازمان آب منطقه ای به عنوان متولی اصلی در بحث رودخانه های مرزی که ارس نیز یکی از آنهاست می گوید که با توجه به دبی بالای ارس، آلایندگی این رودخانه ناچیز به نظر می رسد، در حالی که از نظر معیارهای زیست محیطی ورود حتی مقدار ناچیز آلاینده به رودخانه ها نیز مردود است.

وی اظهار کرد: ما همکار آب منطقه ای در بحث رودخانه های مرزی هستیم و همراه با آنها همواره نمونه برداری و اعلام کرده ایم که هدایت پساب به ارس از سوی طرف ارمنی مغایر با پروتکل ها و کنوانسیون های بین المللی است.

وی اضافه کرد: منشاء آلودگی ارس یک کارخانه در داخل خاک ایران نیست که اداره کل حفاظت محیط زیست آذربایجان شرقی با تمسک به قانون آن را تعطیل کند؛ اینجا باید وزارت امور خارجه اعتراض های شدیداللحن خود را اعلام کند و وزارت نیرو نیز با استناد به ضوابط و معیارهای آلایندگی سازمان حفاظت محیط زیست کشور به سرعت و به جد پیگیری کند و مماشات نکند.

مدیرکل محیط زیست آذربایجان شرقی ادامه داد: ارمنستان در نزدیکی ارس معادن مس و مولیبدن دارد که پساب آنها را به ارس هدایت می کند؛ ۵ سال قبل نیز در سفر یکی از وزرای ارمنی به تهران، نامبرده در دیدار با خانم ابتکار اعلام کرد که ارس از جانب آنها هیچ آلایندگی ندارد، اما وقتی من تصاویر مربوط را به او نشان دادم، نتوانست چیزی بگوید.

وی گفت: آلایندگی ارس از جانب ارمنستان از نوع فلزات سنگین مس و مولیبدن است و با توجه به اینکه فلزات سنگین حالت تجمعی دارند و از بین نمی روند، در خاک و به تبع آن در گیاهان و بدن موجودات زنده رسوب می کند و به بدن انسان منتقل می شود. پس نیاز به رفع هر چه سریع تر مشکل آلودگی ارس از جانب کشور همسایه است.

آلودگی ارس موضوع ملی است

نماینده مردم مرند و جلفا در مجلس شورای اسلامی نیز با اشاره به آلودگی آب ارس به خاطر ورود پساب های صنعتی از خاک ارمنستان گفت: وزارت امور خارجه کشورمان باید این موضوع را جدی بگیرد و بخاطر حفظ رابطه با کشور  همسایه آن را مسکوت نگذارد.

محمد حسن نژاد افزود: موضوع پساب و آلودگی های موجود در رود ارس بحث ملی است و فقط مربوط به مرند و جلفا و شهرهای حاشیه این رود نمی شود و بنده در چندین مورد پیگیر این مساله از ارگان های مربوطه شده ام.

نماینده مرند و جلفا در مجلس شورای اسلامی ادامه داد: نخبگان خطه آذربایجان خانه نشین شده اند و این منطقه پرجمعیت فاقد رسانه مستقل و سراسری می باشد و همین امر نیز  باعث شده ما نتوانیم بر افکار عمومی کشورمان تاثیرگذار باشیم و مشکلات منطقه ای را به نحو احسن به گوش مرکز برسانیم.

حسن نژاد افزود: همه این ها به دلیل عدم تاثیرگذاری بر افکار عمومی کشور می باشد که در این امر رسانه ها شریک جرم نمایندگان و مسوولان آذربایجان هستند.

ارمنستان به رفع کامل ورود آلاینده‌ها به رودخانه ارس متعهد شد

مدیرعامل آب منطقه‌ای آذربایجان‌ شرقی نیز از تعهد مقام‌های کشور ارمنستان برای رفع کامل ورود آلاینده‌ها به رودخانه ارس در سه سال آینده خبر داد.  

 یوسف غفارزاده با اشاره به نشست سالانه کارگروه مشترک ایران و ارمنستان در روزهای ۲۸ تا ۳۰ آبان ماه در خصوص پایش و جلوگیری از آلودگی رودخانه مرزی ارس به میزبانی تبریز گفت: در نشست اخیر کارگروه مشترک، طرف ارمنی متعهد شد نسبت به اعمال نظارت‌های دقیق بر کارکرد معادن تا اتمام عملیات ترمیمی اقدام کند.

وی اظهار کرد: در نتیجه تعاملات موجود بین دو کشور، نقاط تهدید، غلظت و تاثیر تخلیه‌ها به صورت دقیق شناسایی شده و طرف ارمنی با قبول مسوولیت و تعهد به اصلاح و ترمیم تاسیسات با هدف حذف کامل تخلیه‌ها تا سال ۲۰۲۱، با اجرای سیستم بازچرخانی و مرمت سدهای باطله تاکنون در این خصوص بیش از ۵۰ درصد پیشرفت داشته است.

غفارزاده خاطرنشان کرد: از سوی دیگر پایش فاکتورهای کیفی در محیط های آب و رسوب رودخانه ارس در دهه اخیر به صورت همزمان و مشترک توسط دو کشور انجام گرفته و به صورت ماهانه و مستمر ادامه خواهد داشت.

وی همچنین گفت: نتایج نشست و توافق حاصله جهت پی گیری فنی و حقوقی به مراجع ذیربط انعکاس خواهد یافت.

نشست سالانه کارگروه مشترک ایران و ارمنستان در روزهای ۲۸ تا ۳۰ آبان ماه در خصوص پایش و جلوگیری از آلودگی رودخانه مرزی ارس به میزبانی تبریز برگزار شد.