نظام ارجاع خدمات پزشکی در ایران کلید خورد

اجرای نظام ارجاع در خدمات پزشکی و الکترونیکی شدن این خدمات که زمینه‌ساز اجرای برنامه ملی پزشکی خانواده است، سالهاست که در برنامه‌های مختلف توسعه تصویب و معطل مانده است اما این بار مسئولان وزارت بهداشت از آغاز اجرای آن سخن می‌گویند.

پرونده الکترونیک سلامت، نسخه نویسی و نسخه پیچی الکترونیک، اجرای نظام ارجاع و پزشکی خانواده چهار محور اصلی برنامه های توسعه از زمان برنامه توسعه چهارم تا ششم در نظام سلامت است.

دولت های مختلف در ۱۵ سال گذشته اقداماتی را برای اجرای این برنامه مصوب ملی انجام داده اند اما در هر دوره پس از گذشت مراحلی به علل مختلف از جمله نبود بودجه و منابع مالی مناسب، همکاری نکردن بیمه ها، نبود فرهنگ اجرای آن در بین پزشکان و مقاومت جامعه پزشکی، تضاد منافع پزشکان در بخش خصوصی و دولتی و ... این برنامه ملی در نیمه راه متوقف شد.

اکنون سعید نمکی وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی دولت دوازدهم اعلام کرده که مهمترین برنامه او اجرای این چهار برنامه معطل مانده توسعه است.

برنامه هایی که به گفته او مقدمه اجرا نشده طرح تحول سلامت بود.

نمکی تیمی را برای اجرای پرونده الکترونیک سلامت و نظام ارجاع در وزارت بهداشت مامور و سرپرستی آن را به حمیدرضا صفی خانی، مدیر پروژه ملی پرونده الکترونیک سلامت واگذار کرده است.

نظام ارجاع به معنای سطح بندی خدمات پزشکی در سطوح عمومی (سطح یک) و تخصصی (سطح دو) است. در این سیستم مردم به طور مستقیم به پزشک متخصص مراجعه نمی کنند و دروازه ورود به خدمات پزشکی، پزشکان عمومی و پزشکان خانواده هستند که در خط مقدم نظام سلامت ایستاده اند. بیشترین مراوده را با مردم دارند و در صورتی که تشخیص دهند افراد به خدمات پزشکی تخصصی نیاز دارند آنان را به متخصص ارجاع می دهند.

برای بررسی اقدامات وزارت بهداشت در اجرای نظام ارجاع با حمیدرضا صفی خانی مدیر پروژه ملی پرونده الکترونیک سلامت وزارت بهداشت به گفت وگو نشستیم تا از میزان پیشرفت این برنامه محوری و اولویت وزارت بهداشت در این دوره بیشتر بدانیم:

ایرنا: وزارت بهداشت مهمترین برنامه خود را در این دوره اجرای پرونده الکترونیک سلامت و حرکت به سمت اجرای نظام ارجاع و برنامه ملی پزشکی خانواده اعلام کرده، چقدر در این مسیر پیشرفت حاصل شده است؟

صفی خانی: همان طور که می دانید اجرای پرونده الکترونیک سلامت یکی از تکالیف قانون برنامه ششم توسعه است که توسط تولیت نظام سلامت راهبری می شود. بر این اساس طراحی معماری پرونده الکترونیک سلامت از سال گذشته شروع و عملیات اجرایی آن خرداد امسال نهایی شد و با حضور رئیس جمهوری آغاز استقرار پرونده الکترونیک سلامت را در کشور اعلام کردیم. اکنون حدود ۷۴ میلیون نفر از جمعیت کشور که حداقل یک خدمت را دریافت کرده اند، پرونده الکترونیک سلامت دارند و بر اساس آن خدمات بعدی نظام سلامت به آنان ارائه می شود

ایرنا: این افراد مطلع هستند که برای آنها پرونده الکترونیک سلامت تشکیل شده است؟

صفی خانی: نه الزاما، چون اطلاعات این پرونده در این مرحله در اختیار خود مردم قرار نمی گیرد. اکنون گردش اطلاعات و شکل گیری پرونده الکترونیک سلامت و تکمیل کردن حلقه هایی که ورود اطلاعات را به این سیستم کامل می کند، برای وزارت بهداشت اهمیت دارد.

ایرنا: ایجاد این پرونده زمینه ساز اجرای نظام ارجاع است؟

صفی خانی: بله، اکنون در کل کشور فرآیند نظام ارجاع شکل گرفته و امکان فرآیند نظام ارجاع در تمام دانشگاه های علوم پزشکی کشور فراهم شده است. بر این اساس نظام نوبت دهی خدمات پزشکی نیز در همه دانشگاه های علوم پزشکی پیاده سازی شده است البته باید توسعه پیاده کند اما امکانات فنی و فرآیندی آن در همه دانشگاههای علوم پزشکی جاری سازی شده است.

ایرنا: منظورتان در همه مراکز بهداشتی - درمانی و بیمارستانهای دولتی کشور است؟

صفی خانی: نه، در واقع نظام ارجاع از سطح یک به سطح دو در بیمارستانهای کشور اجرایی شده است.

ایرنا: منظورتان ارجاع از پزشک عمومی به پزشک متخصص است؟

صفی خانی: در واقع از پزشکان خانواده و پزشکان عمومی که در مراکز جامع خدمات سلامت در شبکه بهداشتی فعالیت می کنند به پزشکان متخصص که در بیمارستانها هستند.

ایرنا: فقط در بیمارستانهای دولتی؟

صفی خانی: فرآیند آن برای ارجاع به بخش خصوصی هم فراهم هست اما برای عملیاتی شدن نظام ارجاع در بخش خصوصی باید بحثهای تعرفه ای، گردش کار، نقشه ارجاع و نظام های مالی و پرداختی و بیمه ای هم به آن اضافه شود تا امکان اجرای نظام ارجاع در بخش خصوصی و بیمارستانهای خصوصی هم فراهم شود. در واقع هسته اولیه که امکان فرآیند الکترونیکی است شکل گرفته است.

ایرنا: منظورتان این است که اکنون نظام ارجاع در بخش دولتی در حال اجراست؟

صفی خانی: بله، در واقع اکنون فرآیند ارجاع الکترونیک در بخش دولتی در حال اجراست و روزانه چهار میلیون تراکنش الکترونیک در نظام سلامت و در قالب پرونده الکترونیک سلامت شکل می گیرد و در همین راستا فرآیند نسخه نویسی و نسخه پیچی الکترونیک را در حال پیاده سازی هستیم که با اجرای این اقدام در همه مراکز دولتی و دانشگاهی اجرا می شود و بعد از آن به سمت داروخانه ها و مراکز درمانی غیر دانشگاهی و خصوصی نیز حرکت می کنیم تا عملا حلقه های انتقال داده های پرونده الکترونیک سلامت در کشور مستقر شود.

ایرنا: نسخه الکترونیک اکنون در جایی از بیمارستانها و داروخانه های دولتی در حال اجراست؟

صفی خانی: بله، اکنون در بسیاری از مراکز دانشگاههای علوم پزشکی نسخه نویسی و نسخه پیچی الکترونیک در سطح دانشگاه اجرا می شود. در شهرستان فریمان حتی حذف دفترچه بیمه سلامت را داشتیم.

ایرنا: فقط در مراکز دولتی؟

صفی خانی: بله، حذف دفترچه در درون شبکه بهداشتی - درمانی دولتی اجرا شده و امکان تسری آن به همه دانشگاه های علوم پزشکی وجود دارد.

ایرنا: در چه تعداد از بیمارستانهای کشور اجرا می شود؟

صفی خانی: در واقع در همه بیمارستانهای دولتی کشور فرآیند نسخه نویسی الکترونیک را پیاده سازی کرده ایم اما اینکه چه تعداد از بیمارستانها آن را اجرا می کنند به فرهنگ پزشکان و تجهیزات سخت افزاری این مراکز مربوط می شود. در واقع فرآیند الکترونیک شدن نسخه پزشکان بین پزشکان و پرونده الکترونیک سلامت مردم برقرار شده است. نسخه پزشکان عمومی و خانواده که در سطح یک خدمات در مراکز جامع سلامت کار می کنند نیز در پرونده الکترونیک سلامت مردم قرار می گیرد در واقع نسخه الکترونیک اکنون در خدمات سطح یک و بیمارستانهای دولتی پیاده سازی شده است. نسخه پیچی نیز در داروخانه هایی که امکان نسخه پیچی الکترونیک را دارند و خدمات آنها استاندارد می شوند اجرا می شود.

ایرنا: نسخه الکترونیک برای پزشکان و داروخانه های بخش خصوصی اجرا نمی شود؟

صفی خانی: اکنون پزشکانی که در بخش خصوصی نسخه الکترونیک بنویسند نیز نسخه آنها به داروخانه می رود اما برخی حلقه ها هنوز مهیا نیست. از جمله حلقه بیمه که نظام پردازشگر مالی خدمات پزشکی است. در واقع بیمه ها نیز باید استانداردهای الکترونیک را ایجاد کنند تا نسخه الکترونیک به یک سند قابل پرداخت تبدیل شود و این کاری است که اکنون به دنبال اجرای آن هستیم. هنوز اجرایی نشده ولی جزو برنامه های وزارت بهداشت است.

ایرنا: کی این مرحله اجرا می شود؟

صفی خانی: سامانه های نسخه پیچی الکترونیک و امکان فرآیند آن را در آذر امسال (۹۸) ایجاد می کنیم در واقع تا آخر آذر امکان نسخه پیچی الکترونیک را در داروخانه های خصوصی نیز فرآهم می کنیم.

ایرنا: در داروخانه ها نسخه الکترونیک بیماران چطور روئیت می شود، از کد ملی استفاده می شود؟

صفی خانی: هم این امکان وجود دارد که با کد ملی نسخه الکترونیک بیماران مشاهده شود و اگر به صورت آفلاین باشد می توانند با استفاده از بارکد ریدر نسخه خوانی را انجام دهند. تاکید می کنم تا آخر آذر امکان نسخه پیچی الکترونیک را فراهم می کنیم اما اینکه این حلقه کی کامل و اجرایی می شود و بیمه ها نیز به این شبکه متصل شوند و امکان انجام فرآیندهای مالی نسخه ها نیز فرآهم شود، زمان می برد.

ایرنا: چرا؟

صفی خانی: مهمترین مساله، مشکل قانون است، اینکه نسخه های الکترونیک را در بیمه ها قابل پرداخت بدانیم. این بخش را اگر حل کنیم می توانیم بگوییم حلقه کامل شده است.

ایرنا: مشکل کجاست، چه مصوبه ای می خواهد؟

صفی خانی: در قانون برنامه توسعه آمده که نسخه الکترونیک باید مبتنی بر کارت ملی هوشمند باشد اما چون در حال حاضر کارت ملی هوشمند همگانی نشده است. این مساله وزارت بهداشت و بیمه ها را به لحاط پرداخت نسخه ها عقب انداخته است.البته اکنون در مرحله پایلوت با استفاده از امضای الکترونیک این کار را انجام می دهیم. در واقع با استفاده از «توکن» که به مراکز پزشکی می دهیم برای امضای الکترونیک پزشکان بستر امنی را فراهم می کنیم تا نسخه الکترونیک انجام شود و در داروخانه قابل روئیت باشد.

ایرنا: چه تعداد از پزشکان امضای الکترونیک دارند؟

صفی خانی: این آمار را سازمان نظام پزشکی باید اعلام کند اما به وزارت بهداشت قول داده اند که در این کار تسریع کنند. تا چند ماه پیش سازمان نظام پزشکی در این کار عقب بود اما اکنون شرایط برای اینکه هر پزشکی که متقاضی امضای الکترونیک است بتواند این امکان را داشته باشد، فراهم شده است.

اکنون سازمان نظام پزشکی اعلام کرده که این شرایط کاملا مهیاست و اگر پزشکان درخواست کارت الکترونیک و امضای الکترونیک کنند به آنان داده می شود. پزشکی که امضای الکترونیک بگیرد عملا در این چرخه قرار می گیرد. هر مرکز پزشکی که توکن پرونده الکترونیک سلامت را بگیرد می تواند در فضای امن و استاندارد وزارت بهداشت به تبادل اطلاعات و نسخه نویسی الکترونیک اقدام کند.

به طور خلاصه فرآیندهای الکترونیکی شدن خدمات سلامت فراهم شده است. پرونده الکترونیک، نظام ارحاع، نوبت دهی الکترونیک، فرآیند نسخه نویسی و نسخه پیچی در دانشگاههای علوم پزشکی نهایی شده و برای رفتن به بخش خصوصی به چند مولفه دیگر نیازمندیم که تجهیز مطب پزشکان، فرهنگ سازی در بین پزشکان و ایجاد نظام پرداخت بیمه ای است که باید فراهم شوند تا این شبکه کامل شود.

ایرنا: تا آخر این دولت این شبکه کامل می شود؟

صفی خانی: از نظر ما از زمان بندی که برای اجرای پرونده الکترونیک سلامت پیش بینی می کردیم جلوتر هستیم. فکر می کردیم تا آخر امسال بتوانیم نظام ارجاع را در کل کشور به صورت الکترونیکی اجرا کنیم اما عملا الان در کل کشور اجرا شده است.

ایرنا: اکنون در بخش دولتی چقدر ارجاع خدمات پزشکی صورت می گیرد؟

صفی خانی: اکنون روزانه حدود دو میلیون تراکنش در پرونده های الکترونیک سلامت ایرانیان به واسطه ارجاع صورت می گیرد. ارجاعاتی است که به صورت عمودی از سطح یک ( پزشک عمومی) به سطح دو (متخصص) یا ارجاعات افقی (از یک متخصص به متخصص دیگر) یا بازخوردهای ارجاعات است که انجام می شود. این عدد اسفند سال گذشته صفر بود. اکنون روزانه چهار میلیون تراکنش الکترونیک در پرونده های الکترونیک مردم ثبت می شود که حدود دو میلیون ارجاعات پزشکی است و دو میلیون نیز ثبت اطلاعات سلامت مردم است.

ایرنا: برای اجرای این کار چقدر هزینه شده است؟

صفی خانی: متاسفانه امسال دولت هیچ بودجه ای را برای استقرار پرونده الکترونیک سلامت اختصاص نداده و ناچار بودیم با منابع موجود این کار را انجام دهیم و اگر بگویم بدون استفاده از هیچ منبع مشخصی این کار انجام شده گزاف نگفته ام ولی نگهداشت، استمرار و توسعه این کار نیازمند پشتیبانی خیلی جدی و منابع مالی است، کار کم نظیری است که در این فاصله زمانی انجام شده است. من دعوت می کنم هر کس می خواهد راستی آزمایی کند بیاید و ببیند که پروژه پرونده الکترونیک سلامت در ایران چقدر پیشرفته کرده است.

گفت و گو از افشین شاعری