ابهام در سرنوشت کفال‌های دریای مازندران

طبق آمار شیلات از ۲ دهه پیش تا سال قبل ۸۵ درصد از سبد صید ماهیان استخوانی در دوره سه ماهه اول ماهیگیران را گونه کفال تشکیل می داد، اما امسال با گذشت حدود ۵۰ روز از آغاز صید، تا ۵۰ درصد صید این گونه ماهی کاهش نشان می دهد.

بررسی و پیگیری خبرنگار ایرنا نشان می دهد که اظهارات ضد و نقیضی بین کارشناسان شیلاتی ، هواشناسی دریایی و ماهیگیران وجود دارد که در این گزارش به آن پرداخته شده است.

کارشناسان شیلات کاهش صید گونه کفال را ناشی از کمبود ذخایر این گونه ماهی در خزر نمی دانند، بلکه تغییرات آب و هوایی و کاهش دمای سطح آب را عامل فرار ماهی به عمق دریا اعلام می کنند و معتقدند که به  همین دلیل این گونه ماهی پر طرفدار خارج از محدوده تور و در سبد صیادان قرار گرفته است.

این در حالی است که وقتی این موضوع را با بولتن انتشار یافته هواشناسی دریایی مازندران در زمینه درجه دمای سطح آب، دمای هوای ساحلی و وضعیت بارندگی مربوط به آبان ماه امسال، سال قبل و وضعیت نرمال ( ۳۰ ساله ) ایستگاههای هواشناسی استان  مورد مقایسه قرار می دهیم ،نشان می دهد که نه تنها کاهش دمای محسوسی که منجر به مهاجرت ماهی کفال به عمق دریا شود، امسال وجود نداشته، بلکه با دمای مشابه امسال ، طی سال های گذشته صید کفال به وفور انجام می شد.

از سوی دیگر اظهارات صیادان با تجربه مازندران نیز نشان می دهد که کاهش صید کفال ناشی از کم شدن زاد و ولد اینگونه ماهی به دلیل آلودگی بیش از حد دریا و بیماری است. این صیادان می گویند که وضعیت بیماری کفال از طریق روی آب ماندن این گونه و همچنین وضعیت ظاهری آن براحتی قابل تشخیص است.

البته ریشه وجود بیماری در ماهیان کفال که کف خواب و کف خوار محسوب می شوند، به چند سال پیش بر می گردد که در همان زمان مورد تایید کارشناسان شیلات هم قرار گرفته بود. همان زمان نیز صیادان با تجربه نسبت به احتمال کاهش ذخایر پس از بروز و شیوع بیماری در کفال ابراز نگرانی کرده بودند.

مدیرکل دامپزشکی وقت استان مازندران در سال ۹۲ حتی یک مرحله به دلیل مشاهده آلودگی در ماهی کفال دریای خزر به مصرف کنندگان هشدار داده و توصیه کرده بود که شهروندان " تا اطلاع ثانوی " از خوردن این ماهی استخوانی خودداری کنند.

مجید مختاری در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفته بود که تلفات ماهیان کفال در دریای خزر روز به روز در حال افزایش است  و برای تشخیص نوع بیماری نمونه برداری انجام شده است.

اگر چه نتیجه نمونه برداری دامپزشکی که وعده آن را برای ۴۵ روز بعد داده بودند هیچگاه مشخص و یا رسانه ای نشد، ولی نتیجه آن بیماری ریزجثه شدن صید کفال در سال های بعد بود که خود به نگرانی دیگری برای صیادان تبدیل شده بود.

مهمان ۵۰ ساله 

ماهی کفال را نمی توان مانند ماهی سفید و یا ماهیان خاویاری گونه مختص دریای خزر دانست. برخی از کارشناسان شیلات معتقدند که کفال ماهیان از حدود ۵۰ سال پیش وارد خزر شدند و اکنون دو گونه " سالینس " و " اوراتوس " (auratus Liza و Liza saliens ) در حوزه جنوبی دریای خزر زندگی می کنند.

طبق اعلام شیلات مازندران از ابتدای صید ( پانزدهم مهر ) تا کنون  ۷۲۰ تن انواع ماهی در مازندران توسط  چهار هزارو ۲۰۰ماهیگیر در قالب ۵۴ شرکت تعاونی صیادی پره صید شد که  ۴۳ درصد صید مربوط به کپور ، ۴۲درصد کفال و ۱۵درصد سفید است.

کفال یکی از مهم ترین ذخایر ماهیان استخوانی اقتصادی دریای خزر است به گونه ای که در سال های قبل گاه نیمی از میزان صید را به خود اختصاص می داد.
از آن جایی که این گونه ماهی کف خوار از بقایای موجودات جانوری و گیاهی بستر دریا تغذیه می کنند به طور یقین با آلاینده هایی مثل سموم نباتی، هیدروکربورهای نفتی، فلزات سنگین و پروتئین های سمی همراه است و از این جهت بیشتر در معرض آلودگی ها و عوامل بیماری از قرار می گیرند.
سوابق خبری طی یک دهه گذشته از وضعیت گونه ماهی کفال خزری که در رسانه های مختلف از جمله خبرگزاری ایرنا  نشان می دهد که در تمامی سواحل حوزه جنوبی دریای خزر نوعی بیماری با نشانه باد کردن شکم و شنای غیر عادی و تلفات مشاهده شد.یکی از سوابق خبری نشان می دهد که طبق بررسی صورت گرفته از اواخر زمستان ۱۳۸۳ تا اواخر تابستان ۱۳۸۴ از آستارا تا بندر ترکمن در دو فصل زمستان و تابستان، ۵۳ درصد گونه اوراتوس و ۹۲ درصد سالینس دارای علائم بیماری باد کردگی شکم بودند.

شیلات و متهم کردن شرایط آب و هوایی 

معاون صید و بنادر ماهیگیری شیلات مازندران در گفت و گو با ایرنا مهمترین عامل کاهش صید را در سال جاری ناشی از تغییرات آب و هوایی اعلام کرد و گفت که هیچ گونه کاهش ذخایری از این گونه نداریم و دلیل اصلی کاهش صید پائین بودن دمای سطح آب ساحل و مهاجرت ماهی کفال به اعمال دریا است.

قاسم کریم زاده با بیان این که اگر دمای آب ساحل دریای خزر در پائیز بیش از حد پائین بیاید ماهی کفال به سمت عمق دریا مهاجرت می کند، افزود: از آن جائی در صید به روش پره از تورهایی با ارتفاع هفت تا ۱۰ متر و به طول یک هزار و ۲۰۰ متر استفاده می کنند، ماهی کفال در زمان پائین بودن دمای هوا تا عمق ۱۵متری از توررس صیادان خارج می شود و با توجه به این که عمق دریا در قسمت جنوبی و ایرانی تا ۲ کیلومتر هم می رسد، وضعیت برای صیادان سخت تر می شود.

وی یکی دیگر از دلایل کاهش صید را شرایط بارندگی و وجود موج های خزری عنوان کرد و توضیح داد: دریای خزر به عنوان دریای وحشی برای صیادی معروف است و در نتیجه تعداد دفعات تور کشی به دلیل روزهای بارانی به مراتب کم می شود.

معاون شیلات مازندران با بیان این که ترکیب صید ماهیان استخوانی نشان دهنده کاهش حدود ۵۰ درصدی گونه کفال نسبت به سال قبل و سال های گذشته است، بیان داشت: ماهی کفال گونه خودتکثیر دریای خزر است و برخلاف کپور و سفید، تکثیر مصنوعی برایش نداریم.

وی دلیل افزایش صید ماهی کپور در فصل صید سال جاری را نتیجه رها سازی بچه ماهی این گونه از سال ۸۸ تا کنون  دانست و گفت: رها سازی بچه ماهی کپور با چهار میلیون قطعه از سال ۸۸ آغاز شد ولی از سال ۸۹ تا ۹۴ به دلایل مختلف از جمله عدم صید ماهیان مولد و آلودگی بیش از حد  رودخانه ها تکثیر مصنوعی و طبیعی و سپس رها سازی بچه ماهی کپور  صورت نگرفت، ولی در سال ۹۵  بیش از یک میلیون و ۴۰۰هزار قطعه ، سال ۹۶ حدود یک میلیون و ۲۰۰ هزار قطعه ، سال ۹۷ نیز ۲میلیون و ۳۰۰هزار قطعه و امسال نیز هفت میلیون و ۴۰۰هزار قطعه بچه ماهی کپور رها سازی شده است.

طبق آمار شیلات مازندران امسال نیز حدود ۱۰۰ میلیون قطعه بچه ماهی سفید و کپور در ۲۳ رودخانه شیلاتی منتهی به سواحل مازندرانی دریای خزر رها سازی شده است.

آمار و اعداد هواشناسی مازندران 

بررسی های بولتن منتشر شده از هواشناسی مازندران نشان می دهد ، دمای سطح آب سواحل دریای خزر در ایستگاه های رامسر ، نوشهر ، بابلسر و امیر آباد در آبان ماه امسال ۱۶.۱ ، آبان ماه سال قبل ۱۷ و نرمال ( ۳۰ ساله ) نیز ۱۶.۵ بوده است.

همچنین طبق گزارش هواشناسی، دمای هوای ساحل در ایستگاه رامسر در آبان ماه امسال ۱۶.۴، پارسال ۱۵.۶ و نرمال ۳۰ ساله هم  ۱۵.۴ بوده است. این آمار در ایستگاه نوشهر در سال جاری ۱۵.۲، پارسال ۱۶.۱ و و میانگین ۳۰ ساله ۱۵.۱، در ایستگاه بابلسر به ترتیب ۱۵.۷،۱۶.۶ و ۱۵.۹ و در ایستگاه امیرآباد در شرق مازندران هم آبان ماه امسال ۱۵.۵، آبان سال قبل ۱۵.۸ و نرمال ۳۰ ساله ۱۵.۷ بوده است.

طبق داده های بولتن هواشناسی مازندران، وضعیت بارندگی در سواحل دریای خزر در این استان هم در ایستگاه رامسر طی آبان امسال۱۹۹میلی متر ، آبان سال قبل ۱۳۱و نرمال  ۲۰۰ میلی متر بود. در ایستگاه نوشهر میزان بارندگی امسال ۱۸۲ میلی متر ، سال گذشته ۳۷۶ و میانگین ۳۰ ساله هم ۲۰۸ میلی متر بود. داده های بارندگی ایستگاه بابلسر نیز آبان امسال ۳۱۳ میلی متر، پارسال ۸۹ و و میانگین ۳۰ ساله ۱۴۲میلی متر برآورد شد. د ایستگاه امیرآباد در شرق هم آبان امسال میزان بارندگی ۱۰۵میلی متر ، آبان سال قبل ۳۱ و بارندگی نرمال  آن ۸۷میل متر ثبت شده است.

سیدباقر سلطانی از کارشناسان ارشد هواشناسی دریایی در تحلیل وضعیت آب و هوایی و اثر گذاری آن بر روند صید مایه کفال به خبرنگار ایرنا گفت: طبق آمار و اعداد دمای سطح آب خزر و دمای هوای ساحلی تغییر محسوسی مشاده نمی شود که سبب مهاجرت این گونه ماهی به اعماق دریا شود.

وی با بیان اینکه طبق این داده ها، دمای هوای سواحل حداکثر تا ۲ دهم دردجه اختلاف در ماه آبان امسال نسبت به سال قبل و نرمال ۳۰ ساله را نشان می دهد، افزود: این رقم اصلا نمی تواند تاثیر گذار باشد.

این کارشناس ارشد هواشناسی دریایی به وجود تغییر بارندگی هم اشاره کرد و گفت: البته این موضوع می تواند به دلیل اهمیت روزهای آفتابی و انجام فعالیت صیادی به روش پره در کاهش و افزایش صید اثر مستقیم داشته باشد. 

وی افزود: داده های بارندگی نشان می دهد که آبان امسال بارندگی قابل توجهی نسبت به آبان سال قبل و نرمال داشته ایم و این یعنی تعداد روزهای بارانی که مانع ماهیگیری می شود، بیشتر بودده است.

دیدگاه صیادان

یکی از ماهیگیران شرکت تعاونی صیادی پره در منطقه فریدونکنار با بیان این که زاد و ولد ماهی کفال در اثر بیماری ناشی از آلودگی آب دریا کاهش یافته است، گفت: نشانه های کاهش صید ماهی کفال از چند سال قبل خودش را ابتدا با افزایش بی سابقه صید نشان داد.

ابوالفضل یزدانی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: ماهی کفال تنها گونه بومی است که تکثیر آن در عمق دریا انجام می شود و همواره تا ۹۰ درصد مقدار صید سه ماهه اول فصل ماهیگیران است ، اما امسال بشدت کاشه یافته است.

وی به وجود ماهی کفال مولد بیمار روی سطح آب سواحل دریای خزر اشاره کرد و گفت: به نظر می رسد آلودگی دریا روی آنان اثر جدی گذاشته است و حتی خودشان به سمت سواحل می آیند.

یزدانی که ۲۵ سال سابقه صیادی دارد و سهامدار شرکت تعاونی صیادی پره استان است، گفت: این اظهار نظر را که کاهش دمای هوای آب  سبب شد تا کفال به عمق دریای خزر برود، قبول ندارم و تجربه من نشان می دهد که در فصل زمستان که فصل ماهی سفید است نیز شاهد فراوانی ماهی کفال در دهه ۸۰ بودیم.

وی افزود: ماهی کفال دچار بیماری ناشی از تغذیه آلودگی آب در بستر دریا شده است، چرا که در سال های اخیر تردد انواع کشتی ها و قایق های موتوری با سوخت فسیلی افزایش چشم گیری یافت و این در کنار ورود انواع آلاینده های پنهان ناشی از فاضلاب های صنعتی و کشاورزی ، وضعیت زیستی این گونه را متشنج کرده است.

محمد بخشی یکی از حجره داران در بازار ماهی فروشی فریدونکنار نیز به خبرنگار ایرنا گفت: امسال برخلاف سال های گذشته شاهد کاهش جدی گونه کفال هستیم و اتفاقا یکی از پرسش های دائمی مشتریان ما هم در باره علت کم شدن ماهی کفال در این فصل سال است.

وی ضمن تایید وجود بیماری در ماهی کفال، در عین حال گفت: مردم نباید نگران باشند چرا که وضعیت ظاهری ماهی کفال ناسالم کاملا مشخص است و حجره داران به هیچ عنوان اجازه چوب زنی این گونه را نمی دهند.

این فعال بازار ماهی فروشان مازندران افزود: شرکت های صیادی پره نیز از صید و ارسال این گونه ماهی خود داری می کنند ، اما صید در قالب دام که غیر قانونی است انجام می شود و ماهی کفال بیمار نیز در بازار های غیر رسمی و دست فروشی عرضه می شود.

 چهار هزار و ۲۰۰ صیاد در قالب ۵۴ شرکت صیادی پره در مازندران به کار صید ماهیان استخوانی در دریای خزر مشغول هستند.

گونه های کفال، ماهی سفید و کپور عمده ترین ماهیان استخوانی دریای خزر هستند که توسط ماهیگیران صید و در بازار عرضه می شود.