به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش‌های خبری ایرنا، بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، سران آنکارا با اظهار علاقه برای برقراری روابط بسیار نزدیک با کشورهای تازه استقلال یافته قفقاز و آسیای میانه، این کشورها را برادران ترکیه خواندند. آنکارا طی سالیان دهه ۹۰ و پس از آن به موفقیت‌هایی هم برای گسترش نفوذ در این مناطق دست یافت و توانست به بازیگری موثر تبدیل شود.
دولت ترکیه با تکیه برفرهنگ بومی این کشورها توانست دیدگاه‌های خود را از طریق دیپلماسی عمومی و قدرت فرهنگی، فراتر از مرزهای جغرافیایی به نمایش بگذارد. دولت آنکارا آژانس همکاری کشورهای ترک‌زبان را با اهداف سیاسی و اقتصادی در کشورهای تازه استقلال یافته تاسیس کرد و پس از روی کارآمدن حزب «عدالت و توسعه» تلاش کرده‌است نفوذ و نقش خود را در آسیای مرکزی در بُعد اقتصادی به طور ویژه گسترش دهد. ترکیه در مسیر توسعه و رشد اقتصادی به‌ویژه در بخش‌های خدمات و حوزه‌هایی مانند گردشگری توانسته بر عمق نفوذ خود در کشورهای آسیای مرکزی بیافزاید.
در مورد وضعیت حضور ترکیه در آسیای مرکزی، «ولی کوزه‌گر کالجی» کارشناس ارشد مسایل این منطقه با پژوهشگر ایرنا گفت‌وگو کرده که متن آن در ادامه آمده است.
ترکیه و نفوذ گام به گام در قلمرو سابق شوروی
کوزه‌گر کالجی در تشریح گام‌های ترکیه برای آغاز نفوذ در آسیای مرکزی بیان داشت: ترکیه از ابتدای فروپاشی شوروی به دنبال نفوذ درحوزه فرهنگی و اجتماعی در آسیای مرکزی بود. بعد از پیدایش چهار کشور ترک‌زبان در آسیای مرکزی و جمهوری آذربایجان در حوزه قفقاز، ترکیه شورای همکاری کشورهای ترک‌زبان را تاسیس کرد. همه کشورهای جدید عضو این شورا شدند. دولت آنکارا سعی کرد از طریق تشکیل این شورا، تفکر سنتی پان‌ترکیسم را فراتر از قلمرو خود گسترش دهد. ضعف اقتصادی، فرهنگی و سیاسی و انزوای جمهوری‌های آسیای مرکزی و جمهوری آذربایجان یا به عبارتی انفکاک این کشورها از سایر مناطق جهان، سیاستمداران و احزاب سیاسی ترکیه را تشویق کرد تا درصدد جذب این کشورها برآمده و اتحاد آنها در چارچوب یک حوزه بزرگتر را دنبال کنند. نگرانی از احتمال واکنش تند جهان غرب و کشورهای قدرتمند منطقه نظیر چین، روسیه و ایران، برخی از نظریه‌پردازان پان‌ترکیسم را نیز به جانب احتیاط کشاند و باعث شد آنها مساله اتحاد سیاسی کشورهای ترک‌تبار منطقه را در زمره اهداف درازمدت خود در نظر گرفته و بر اتحاد فرهنگی و اقتصادی این کشورها تاکید کنند.
در زمانِ فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، دولت‌های لائیک و ملی‌گرا در ترکیه روی کار بودند و همزمان جنبش «فتح الله گولن» نیز به دنبال گسترش اندیشه و شبکه‌های آموزشی خود در آسیای مرکزی بود. جنبش گولن از اوایل دهه ۱۹۷۰ سرمایه‌های عظیم و میلیون‌ها هوادار و هزاران نهاد ، موسسات آموزشی و رسانه‌های متعدد در ترکیه و کشورهای مختلف جهان داشت. در دهه های اخیر، عناصری همچون دموکراسی، تساهل و گفتگوی بین‌دینی در گفتمان این جنبش گنجانده شده و به تبع آن چالش های عمده‌ای برای دولت ترکیه ایجاد کرده است که کودتای جولای۲۰۱۶ یکی از مصادیق برجسته آن بود. بعد از کودتای نافرجام در ترکیه شبکه «فتح الله گولن» به شدت در آسیای مرکزی و قفقاز محدود شده است و یکی از پیش‌شرط های ترکیه برای توسعه مناسبات با این کشورها تعطیلی مدارس گولن در این مناطق می باشد.
هدف دیگر ترکیه از ورود به منطقه آسیای مرکزی، بحث منافع اقتصادی این کشور است. این منطقه بخش وسیعی از حوزه مبادلات اقتصادی را در اختیار بازرگانان ترک قرار می‌دهد و در بحث ساختمان‌سازی، توریسم و مبادلات اقتصادی فرصت خوبی را برای ترکیه ایجاد کرده است. ترکیه در حوزه فعالیت خود در این مناطق در مقابل ایران، روسیه و چین از حمایت غرب برخوردار و موفق عمل کرده است. در سال‌های اخیر ترکیه همان روندهای گذشته را در سیاست خارجی خود نسبت به آسیای مرکزی دنبال می‌کند.
ترکیه همچنان جهت تقویت شورای کشورهای ترک‌زبان در آسیای مرکزی فعالیت دارد. رویکرد کنونی ترکیه در کشورهای آسیای مرکزی بیشتردر حوزه اقتصاد است و در بخش اجتماعی و فرهنگی نیز فعالیت‌هایی دارد. در مسایل امنیتی نیز همکاری ارتش و آموزش پلیس بین دولت ترکیه و کشورهای آسیای مرکزی وجود دارد.
طی سال های اخیر و پس از تحریم روسیه، ترکیه تبدیل به یکی از مقاصد مهاجران کاری کشورهای آسیای مرکزی شده است. روسیه بعد از بحران اوکراین دچار تحریم اقتصادی شد. با پایین آمدن سطح درآمد در روسیه، فضا برای مهاجران کشورهای آسیای مرکزی در روسیه کمتر شد و کشورهایی همانند تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان که عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا هم نیستند بخشی از نیروهای کار را به کشورهای عربی از جمله قطر و امارات منتقل کردند و بخشی هم به ترکیه مهاجرت کردند. هم اکنون بخش وسیعی از نیروهای مهاجران کار کشورهای آسیای مرکزی که اکثریت آنان از کشور ترکمنستان هستند در ترکیه مشغول به کار و فعالیتند.
ترکیه و معادلات غربی- شرقی در آسیای مرکزی
کوزه گر کالجی با اشاره به رقابت کشورهای منطقه در آسیای مرکزی اظهار داشت: ترکیه در زمان فروپاشی شوروی هم یکی از مسیرهای ترانزیت انرژی به اروپا بوده است. در این زمینه می‌توان به خط لوله «ترانس‌خزر» اشاره کرد. این خط لوله امکان انتقال گاز ترکمنستان به اروپا را با دور زدن روسیه از طریق خاک آذربایجان، گرجستان و ترکیه فراهم می‌کند. این خط کریدور مورد حمایت اتحادیه اروپا و حتی آمریکا است و نیاز اروپا برای خرید گاز از روسیه را کم می‌کند. انرژی یکی از پیوندهای ترکیه با کشورهای آسیای مرکزی است. ترکیـه بـا توجـه بـه موقعیت ژئوپلیتیک خود از نقش مهم و وزن قابل‌توجهی در رقابت‌های غرب با روسیه در آسیای مرکزی یافت و با سیاست‌های کلان خود و حرکت در مسیر توسعه اقتصادی، کوشید نقش برجسته‌ای را در تحـولات منطقـه آسـیای مرکـزی ایفا کند.
نظر شما