این کتاب با ۳۱۰ صفحه در چهار فصل شامل جغرافیا، تاریخ، فضاهای شهری و درست شدن شهر و توسعه آن در انتشارات جهاد دانشگاهی تهران به چاپ رسیده و دارای ۱۴۱ عکس رنگی و سیاه و سفید است.
جلد اصلی کتاب تصویری از مهاباد عصر قاجاریه را نشان می‌دهد که توسط «علیخان» والی حاکم مهاباد و در دوران مظفرالدین شاه قاجار تهیه شده و تصویر پشت جلد نیز از داخل گوردخمه «فقره‌قا» به سمت دشت حاصلخیز شهرویران و شهر مهاباد است.
این کتاب در واقع حاصل پژوهش رساله پایانامه مقطع کارشناسی ارشد «اسماعیل سلیمی» در رشته باستان‌شناسی دانشگاه تهران است که «حسن کریمیان» استاد راهنمای وی بوده و این پایانامه با درجه عالی دفاع و به همین خاطر اجازه چاپ به وی داده شده‌است.
این محقق جوان به روش میدانی تمام بافت قدیمی شهر مهاباد یعنی خاستگاه نخستین شهر و توسعه آن تا عصر پهلوی اول را مورد مطالعه و بررسی قرار داده‌است و در بخش کتابخانه‌ای نیز از ۳۰۰ منابع به زبان‌های فارسی، کُردی، انگلیسی، عربی، متون عثمانی (ترکی) و روسی بهره گرفته که بر غنای این اثر افزوده است.
نویسنده در این کتاب و در یک چارچوب کلی به شهر «دریاس» قبل از بنا نهادن مهاباد، دلیل انتخاب مکان فعلی مهاباد جهت احداث شهر در دورۀ صفویه، مهمترین عوامل رشد و توسعه مهاباد به عنوان مرکز مکریان در چهار سدۀ گذشته و سازمان فضایی و ساختارهای معماری آن پرداخته است.
این اثر از مهمترین و بارزترین منابع در ارتباط با شهر مهاباد است که در آن نویسندگان با بینش علمی و دانشگاهی به شکل‌گیری و توسعه شهر مهاباد پرداخته و در مجموع از چهار فصل و بخش مقدمه، نتیجه‌گیری و کتاب‌نامه تشکیل شده‌است.
نویسنده در فصل اول کتاب «بستر زیست محیطی شکل‌یابی و توسعۀ شهر مهاباد» به نقش عوامل طبیعی و جغرافیایی (زمین‌شناسی، توپوگرافی و ناهمواری‌ها، جنس خاک، آب و هوا، بادها، منابع آب، پوشش گیاهی و جانوری، جغرافیای انسانی)، سیاسی و نظامی، اقتصادی و تجاری، ایلات و عشایر اطراف مهاباد و نقش آنها در شکل‌گیری و توسعه‌ای شهر مهاباد پرداخته و این فصل جهت آشنایی با جغرافیای مهاباد و مناطق اطراف از اعتبار ارزندۀ برخوردار است.
در فصل دوم کتاب «بسترهای تاریخی شکل‌یابی و توسعۀ مهاباد (ساوجبلاغ مُکریان)» به حضور و سکونت انسان از قدیمی‌ترین ازمنه (دورۀ پارینه سنگی قدیم) تا عصر پهلوی اول با بهره‌گیری از شواهد باستانشناختی و جغرافیایی تاریخی در این شهرستان می‌پردازد.
از مهمترین ویژگی این بخش اشاره به «والیان مکریان» و اقدامات آنان از عهد امیر «سیف‌الدین» تا جانشینان سردار «عزیز خان» وزیر جنگ ایران در دورۀ قاجاریه و همچنین اشاره سیاحان و جهانگردان خارجی به این منطقه از ایران و از جمله شهر مهاباد است.
این فصل جهت بازسازی حضور انسان در شهر مهاباد در ادوار پارینه‌سنگی، نوسنگی، مس‌سنگی، مفرغ، عصرآهن، دورۀ تاریخی (مانناها، اشکانیان و ساسانیان)، دوره اسلامی و از جمله اواخر صفوی تا پهلوی اول دارای اطلاعات ارزشمندی است.
فصل سوم کتاب نیز با عنوان «سازمان فضایی شهر مهاباد (ساوجبلاغ) از اواخر صفویه تا پهلوی اول» از مهمترین بخش این کتاب است که در ابتدا نویسنده به «دریاس» هستۀ اولیه شهر مهاباد، وجه تسمیه و قلمرو ساوجبلاغ مُکری (مهاباد)، مهاباد (ساوجبلاغ) مرکز کردستان مُکریان و سازمان فضای شهر مهاباد از اواخر دوره صفوی تا عصر پهلوی اول اشاره دارد.
این بخش شامل شبکه‌های ارتباطی درون شهری و برون شهری، تأسیسات دفاعی (دیوار دفاعی و برج و باروی دور شهر، سربازخانه)، فضاهای حکومتی (عمارت حاکمنشین، ضرابخانه)، محلات تاریخی، فضاهای مذهبی (مساجد، آرامگاه‌ها، خانقاه‌ها، حوضخانه‌ها، کتابخانه و دارالعلم، قبرستان‌ها)، فضاهای تجاری و عام‌المنفعه (بازار تاریخی مهاباد، کاروان سراها، پل‌ها، حمام‌ها، آسیاب‌ها، بندها، باغ و بوستان‌ها، شبکه‌های آبرسانی) و فضاهای مسکونی (ساختمان محمودیان، رحیم زاده، شافعی و ...) است.
فصل چهارم «تحولات کالبدی شهر مهاباد» که حاصل پژوهش میدانی نویسنده بوده به شکل‌یابی هسته اولیه شهر مهاباد، توسعه شهر به روزگار قاجار، تخریب یکپارچگی بافت شهر در اثر جنگ جهانی اول و شورش‌های «شیخ عبیدالله شمزینی» و «سمکو شکاک» و ساختار اجتماعی شهر مهاباد از اواخر دوره صفویه تا عصر پهلوی اول پرداخته است.
«اسماعیل سلیمی» دارای مدرک کارشناسی‌ارشد باستان‌شناسی از دانشگاه تهران است و هم‌اکنون به عنوان امریه در اداره صنایع دستی، میراث فرهنگی و گردشگری مهاباد فعالیت می‌کند.
سال گذشته ۳۰ کتاب جدید از پژوهشگران و نویسندگان مهاباد به چاپ رسیده که در ۱۵ آیین مختلف با حضور دوستداران کتاب و کتابخوانی رونمایی شده‌است.
مهاباد از لحاظ فرهنگی از گذشته‌های دور به دارالعلما و شهر ادبا و شعرا مشهور بوده‌است؛ این شهر مرکز پرورش نخبگانی چون عبدالرحمن شرفکندی مشهور به «هه‌ژار»، ماموستا «هیمن»، «احمد قاضی» و ده‌ها شاعر، نویسنده و ادیب دیگر بوده است.
مهاباد با ۲۳۷ هزار نفر جمعیت در جنوب آذربایجان‌غربی واقع شده است.
نظر شما