زرگری‌نژاد در تاریخ زندگی کرده اما محبوس نشده و به امروز آمده است

شب غلامحسین زرگری‌نژاد تاریخ نگار و پژوهشگر از سلسله نشست شب‌های نویسندگان و شاعران دوران معاصر به همت مجله بخارا شب گذشته در کتابخانه ملی ایران برگزار شد.
غلامحسین زرگری‌نژاد تاریخ نگار، پژوهشگر و استاد تاریخ دانشگاه تهران و دارای تالیفات و مقالات بسیاری است.

از مهم‌ترین آثار وی می‌توان به کتاب‌های تاریخ تحلیلی اسلام، تاریخ صدر اسلام (عصر نبوت) (کتاب برگزیده سال ۱۳۷۹)، نهضت امام حسین و قیام کربلا، (کتاب برگزیده سال ۱۳۸۳)، تاریخ تحلیلی اسلام از بعثت تا غیبت، روزشمار تاریخ معاصر ایران، خاطرات نخستین سپهبد ایران و سپهبد امیراحمدی اشاره کرد.

بازآفرینان تاریخ قابل تقدیرند
هادی خانیکی استاد روزنامه نگاری و کارشناس رسانه در این نشست اظهارداشت: در جامعه ما معمولا ذهنیت ها و گاه حتی فانتزی شدن ذهنیت ها اجازه نمی دهد ذخایر فرهنگی دیده شوند.
وی افزود: بخشی از تاریخ زندگی زرگری نژاد من هستم، چون یکسال از او کوچکترم و سالهای دانشجویی ما با هم گذشت، دیر همدیگر را یافتیم اما از سال ۶۰ تاکنون در بیوگرافی همدیگر بوده ایم.
خانیکی گفت: خداوند در زندگی زرگری نژاد آنچه لازمه فهمیدن است را به او داده از خانواده و صفا و صمیمیت گرفته تا دیگر موارد.
وی ضمن توصیه به مطالعه کتاب های درسی تاریخی تالیفی دکتر زرگری نژاد گفت: وی این کتاب ها را مبتنی بر تحقیق و انصاف نوشته، اگر دکتر زرگری نژاد نبود بزرگداشت صدسالگی مشروطه در زمان دولت اصلاحات را چه کسی برگزار می کرد و بازخوانی افعال مشروطه و محوریت آن را چه کسی به دست می گرفت؟
خانیکی ادامه داد: اعتقادات خالصانه در تالیف و تحقیقات تاریخ اسلام از ویژگی های زرگری نژاد است، هر حرفی در تاریخ از زبان زرگری نژاد حجت بوده است. تاریخ معاصر وقتی متکی بر اسناد این تاریخ نگار است آسوده خاطر است مانند محققی که میان اسناد متفاوت سرگردان نیست.

زرگری نژاد به عنوان معلم و محقق در تاریخ زندگی کرده اما محبوس نشده و به امروز آمده است، او از جمله کسانی است که بین دانشگاه، اجتماع ، سیاست و فرهنگ دیوار نکشید.

خانیکی در پایان گفت: مطالعه ای هم در مورد زرگری نژاد ضروری است که باید انجام شود، چرا جزو نادر کسانی است که هم توانستند در دانشگاه و هم بیرون دانشگاه به مساله تاریخ بپردازند و بررسی انجام دهند.

تاریخ پیچیده ترین دانش بشری است و کسانی چون زرگری نژاد که تاریخ را بازآفرینی و خلق مجدد کرده اند قابل تقدیرند.

زرگری نژاد در حوزه تاریخ ابوالعلوم است
در ادامه این نشست ناصر تکمیل همایون جامعه‌شناس و استاد پژوهشکده تاریخ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی گفت: وقتی بعد از ۱۲ سال به ایران برگشتم تاریخ نگارانمان را می شناختم اما اسم عده ای برجسته بود تا اینکه زرگری نژاد را شناختم و با وجود احساسات نه چندان مثبت نخستین نسبت به او کم کم با آشنایی شخصیت و معرفتش ارادت خاصی به او پیدا کردم.
وی افزود: از نظر آثار علمی باید گفت زرگری نژاد یک پای در شریعت استوار دارد و یک پا در جنگ ۷۲ ملت، او از قیام اباعبدالله (ع) تا مشروطه را می نویسد؛ بخشی از آثار او که مربوط به دوران قاجار است واقعا مرجع و قابل تمجید است.

زرگری نژاد را در حوزه تاریخ می توان ابوالعلوم خواند، او جز عشق به اسلام و ایران و علم به تحقیقات چه نظری داشته است؟ شخصیت زرگری نژاد را ملی، فرهنگی، علمی، میهنی می دانم و ملیت را ذهنیت متضاد نمیدانم.

زرگری نژاد در کنار تولید متن به نویسندگان بعدی جهت داده است

حجت الاسلام داود فیرحی نویسنده و پژوهشگر علوم سیاسی و اندیشه سیاسی اسلام نیز گفت: یک مورخ دو کار می کند تاریخ را برای ما زنده و به روز می کند و بخش هایی از تاریخ را چنان برجسته می کند که ما می توانیم از آن نکاتی بدست بیاوریم.

وی افزود: و البته این به بصیرت دانشمند بر می گردد که چه چیزی را در چه زمانه ای انتخاب و تبدیل به پژوهش کند. جهت عمومی جامعه را درک کند و حوزه ای را انتخاب کند که پاسخگوی نیازها باشد و زرگری نژاد از این قسم مورخین است.

حجت الاسلام فیرحی گفت: زرگری نژاد حوزه ای را انتخاب می کند که کسی نمی توانست در باب آن حوزه صحبت منسجم و مستندی داشته باشد از همین رو او به حوزه صدر اسلام و قاجار پرداخت.

وی با بیان اینکه هیچ متفکر نوگرا نیست که به بازخوانی صدر اسلام نیاز نداشته باشد، افزود: یک نواندیش نیاز دارد تا آغازها را دوباره بخواند به این معنی که صدر اسلام را دوباره به آغاز تبدیل کند. برای مثال مرحوم محقق نائینی در سال ۱۳۲۷ هجری قمری از سال ۱۱ و ۴۰ هجرت (آغاز حکومت اموی) سخن می گوید.

وی با تاکید بر اینکه برای یک متفکر تاریخ، در گذشته نمی ماند، اضافه کرد: باید قاجار، امیر کبیر، مستشارالدوله، سید جمال، میرزای شیرازی، ناصرالدین شاه، ‌مشروطه و ... را بشناسیم تا بدانیم امروز کجا ایستاده‌ایم.

این نویسنده و پژوهشگر علوم سیاسی و اندیشه سیاسی اسلام تصریح کرد: امروز با مهارت های ناصرالدین شاه آگاهیم. او گروه‌های متناقض را در دربار نگاه می داشت و در عین حال که مشوق نوگرایی بود، مانع آن هم بود.

وی به نقش زرگری نژاد در افزایش دانش و آگاهی دانشجویان اشاره و اضافه کرد: اگر زرگری نژاد احیاگر تاریخ نبود و معانی را با دقت در پاورقی‌ها نمی آورد دانشجویانی مانند ما نمی توانستیم حتی به اندازه یک کلمه تولید علم داشته باشیم. او در کنار تولید متن به نویسندگان بعدی جهت داده است.

دکتر غلامحسین زرگری‌نژاد (متولد ١٣٢٩) دانش‌آموخته تاریخ و استاد بازنشسته‌ گروه تاریخ دانشگاه تهران، مصحح و مؤلف آثار متعدد تاریخی است. وی تحصیلات عالی خود را در دانشگاه تهران آغاز کرد و در سال ١٣٥٧ در رشته تاریخ در مقطع کارشناسی فارغ‌التحصیل شد. پس از انقلاب فرهنگی و تعطیلی دانشگاه‌ها به وزارت آموزش و پرورش رفت و به مدت سه سال در زادگاه خود بجنورد، مشغول به کار شد. او در سال ١٣٦٠ به تهران آمد و در سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی در تألیف کتاب‌های درسی تاریخ همکاری کرد و بلافاصله پس از بازگشایی مجدد دانشگاه‌ها، تحصیلات خود را در مقطع کارشناسی ارشد تاریخ در دانشگاه تهران پی گرفت. وی بعد از اخذ مدرک کارشناسی ارشد از آموزش و پرورش به وزارت خارجه رفت و تا اواخر دهه‌ ۶۰ به عنوان استاد در دانشکده روابط بین‌الملل وزارت خارجه مشغول به تدریس شد. در همین سال‌ها و هم‌زمان با تحصیل در دوره‌ دکتری تاریخ در دانشگاه تربیت مدرس به تدریس در دانشگاه تهران نیز همت گمارد و از اواخر دهه‌ ۶۰ به دانشگاه تهران منتقل شد. او در سال ١٣٧٣ از رساله‌ دکتری خود با عنوان تحول و تطور اندیشه سیاسی در عصر قاجار دفاع کرد.

غلامحسین زرگری‌نژاد در سال‌های حضور در دانشگاه تهران، بارها مسئولیت مدیریت گروه تاریخ را برعهده داشت و تلاش کرد با تأسیس گرایش‌های جدید نظیر مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، مطالعات خلیج فارس، اسناد و مدارک آرشیوی، زمینه‌ی پژوهش در عرصه‌های جدید را برای دانشجویان تحصیلات تکمیلی فراهم سازد. وی نهایتاً در سال ١٣٨٨ با درجه استاد تمامی و در سن ٥٩ سالگی بازنشسته شد. به‌رغم آنکه بازنشستگی زودهنگام، دانشجویان زیادی را از دانش او محروم کرد اما برای وی ـ اجباراً ـ فرصتی ایجاد شد تا کارهای پژوهشی نیمه‌تمام خود را سامان دهد. 
غلامحسین زرگری‌نژاد در چهار دهه فعالیت پژوهی ده‌ها عنوان تصحیح و تألیف منتشر کرده که اغلب آن‌ها در دو دوره‌ تاریخی متمرکز است: تاریخ صدر اسلام و دوران معاصر ایران. عصر نبوت (انتشارات سمت ـ ١٣٧٩)، نهضت امام حسین و قیام کربلا (انتشارات سمت ـ ١٣٨٣) و تاریخ تحلیلی اسلام از بعثت تا غیبت (انتشارات سمت ـ ١٣٨٦) مهم‌ترین آثار انتشار یافته‌ی او در حوزه‌ مطالعات تاریخ اسلام است. همچنین وی در چند سال اخیر مشغول آماده‌سازی مجموعه‌ ١٠ جلدی سیره‌ی رسول‌الله (ص) است که سال آینده توسط انتشارات نگارستان اندیشه منتشر خواهد شد. مطالعات و آثار او در تاریخ معاصر ایران نیز، پرشمار و قابل اعتناست. خاطرات نخستین سپهبد ایران (مؤسسه پژوهش و مطالعات فرهنگی ـ ۱۳۷۳)؛ رسائل مشروطیت (چاپ دوم، ویراست دوم، مؤسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی ـ ١٣٨٨) سیاست‌نامه‌های قاجاری: مشتمل بر ٣١ رساله‌ی سیاسی عصر قاجار تا پیش از مشروطه (چاپ دوم، ویراست دوم: نگارستان اندیشه، ١٣٨٣)؛ مآثر السلطانیه (انتشارات روزنامه ایران ـ ١٣٨٣)؛ تاریخ احمدشاهی (دانشگاه تهران ـ ١٣٨٤)؛ روزشمار تاریخ معاصر ایران (مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران ـ ١٣٨٦)؛ شرح آسیای مرکزی و انتشار سیویلیزاسیون روسی در آن (مؤسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی ـ ١٣٨٣)؛ احکام‌الجهاد و اسباب‌الرشاد (انتشارات بقعه ـ ١٣٨٠) و تاریخ قاجار: دوران آقامحمد خان (انتشارات سمت ـ ١٣٩٦) از مهم‌ترین آثار وی در این زمینه است.

تازه‌ترین اثر منتشر شده‌ وی کتاب اندیشه و سیاست در ایران قاجار است که در سال ١٣٩٨ توسط انتشارات نگارستان اندیشه منتشر شده است. وی از سال‌ها پیش به گرداوری رساله‌های سیاسی عصر قاجار همت گمارده و تصمیم دارد به‌زودی مجلدات جدیدی به آثار قبلی منضم کند. او در حال حاضر، در آستانه‌ی هفتاد سالگی علاوه بر فعالیت‌های مستمر پژوهشی به تدریس در مقطع دکتری در دانشگاه‌های شهید بهشتی و علوم و تحقیقات مشغول است.