پایان زندگی با یک قصور

پزشکی یک دانش کاربردی است و هدف آن حفظ و ارتقاء تندرستی، درمان بیماری‌ها و بازتوانی آسیب‌دیدگان است به این منظور با شناخت بیماری‌ها، تشخیص، درمان و جلوگیری از بروز آن‌ها مرتبط است. در حرفه پزشکی، پزشکان با استفاده از قضاوت بالینی، بیمار را برای تشخیص، درمان و پیشگیری از بیماری ارزیابی می‌کنند و امروزه پیشرفت‌های روزمره علم و گسترش قابل توجه دامنه دانش پزشکی و شناخت بشر از بیماری‌ها منجر به تخصصی شدن پزشکی و تقسیم آن به رشته‌های مختلف شده‌است.

در کنار حرفه پزشکی که در واقع یک تخصص است، اخلاق پزشکی نیز حرف اول را می زند چرا که بیمار درمانده، جسم خود را در اختیار پزشکی می گذارد که به او پناه برده تا قدری از درد و رنج های جسمی اش بکاهد، در واقع اخلاق پزشکی اهمیت زیادی برای خودمختاری بیمار قایل است و لازمه آن آگاهی بیمار از همه حقایق شناخته شده‌است.

اخلاق پزشکی شاخه‌ای از اخلاق است که آموزه‌هایش در راه تعالی حرفه پزشکی به کار می‌رود. پزشکان اخلاق را به عنوان چارچوبی فراتر از قانون و به اراده خود به کار گرفته و به آن عمل می‌کنند براین اساس در اخلاق پزشکی بحث‌هایی همچون خودمختاری بیمار، رضایت بیمار، منفعت بیمار، عدالت در حق بیماران مطرح است.

اخلاق پزشکی به پزشک حکم می کند که ضمن معاینه و معالجه درست بیمار، این اطمینان قلبی را به او بدهد تا بیمار با خیالی آسوده اقدام به درمان کرده و با تکیه و اطمینان بر دانش پزشک، بیماری خود را پذیرفته و با پزشک همکاری کند. این در حالی است که در مواردی خطا و قصور پزشکی این اطمینان را از بیمار سلب می کند چراکه پزشک نه تنها به درستی بیماری را تشخیص نداده بلکه در مواردی به جسم و روح بیمار صدمه نیز وارد کرده است.

از دیدگاه حقوقی خطاهای پزشکی با قصور در پزشکی تفاوت دارند. خطاهای پزشکی یک عمل ناخواسته است که به نتیجه مطلوب در امر طبابت منجر نمی‌شود. از طرفی خطای جزایی پزشکی یا قصور به آن دسته از خطاهایی اطلاق می‌شود که اولا باید موجب ایجاد عارضه و آسیبی شده باشد و ثانیا این عارضه ناشی از قصور یا تقصیری از ناحیه کادر درمان باشد.

براساس آمار ارئه شده از سوی سازمان پزشکی قانون حدود ۳۲ درصد از پرونده های ارجاعی به پزشکی قانونی شامل پروندهای قصور پزشکی است که بخشی از آنها تبرئه می شوند و بخشی هم قصور در آن‌ها محرز است، اما آن‌چه مهم است، گاهی بخشی از قصورهای پزشکی منجر به عوارض شدید و برگشت ناپذیر یا حتی مرگ بیمار می شود. براین اساس انتظار بیمار از پزشک، داشتن دقت و مهارت است که متاسفانه گاهی نبود این دو عامل سبب بروز حوادث و تشدید بیماری افراد و حتی گاهی به فوت بیمار منجر می شود، از چنین اتفاقاتی معمولا به عنوان قصور پزشکی یاد می شود زیرا معمولا ماهیتی عمدی ندارند. قصور پزشکی شامل دو بخش است یا پزشک در درمان بیمار کوتاهی کرده یا در روند درمان، قصوری پیش آمده است.

ابعاد کارشناسی پزشکی قانونی در پرونده های قصور پزشکی 
کارشناسی پزشکی قانونی در کمیسیون های پزشکی ابعاد گوناگون دارد، آنچه که بیشتر از همه دغدغه پزشک قانونی در کمیسیون هاست، آن است که به سؤال مرجع قضایی بی کم و کاست و بدون هرگونه اطاله کلام پاسخ مناسب و جامع بدهد و سعی بر این است که پاسخ بیشتر از آنچه که مرجع قضایی درخواست کرده، نباشد، البته این به آن معنا نیست که در سیر رسیدگی به پرونده قصور پزشکی، بررسی های کارشناسی کارشناس پزشکی قانونی فقط معطوف به سؤال مرجع قضایی است، بلکه کارشناس تمامی ابعاد پرونده را بررسی کرده و تمامی دست اندرکاران پرونده را از تجهیزات به کار گرفته شده گرفته تا فضای فیزیکی درمان و نیروی انسانی دخیل در امور درمان را که به نحوی با موضوع شکایت در ارتباط باشند، زیر ذره بین بررسی های کارشناسانه خود قرار می دهد.
در صورتی که در طول کارشناسی به یک خطا یا قصور فاحش پی برده شود و البته این خطا یا قصور فاحش در ارتباط با موضوع مورد سؤال قاضی نباشد، لازم است به گونه ای به قاضی پرونده توجه داده شود تا او سوال خود را در خصوص موضوع مورد نظر از کمیسیون پزشکی درخواست کند.

یک بررسی همه جانبه شامل تجهیزات پزشکی، فضای فیزیکی محل اقدامات درمانی، نیروی انسانی مشارکت کننده در امر درمان و سیستم بهداشتی درمانی است.

هر کدام از این موارد سهمی از سیستم بهداشتی درمانی را در خود  دارد و به عبارت  دیگر در کارشناسی پزشکی  قانونی وقتی به دنبال کشف خطا یا قصور پزشکی هستیم  باید سهم مدیریت سیستم بهداشتی درمانی کشور را در تامین تجهیزات پزشکی استاندارد، فضای  فیزیکی درمان و  نیروی انسانی مناسب را درنظر بگیریم و آن را در کارشناسی های خود  لحاظ کنیم.

تجهیزات پزشکی

از یک دستگاه پزشکی انتظار می رود که نه تنها  قابل اطمینان در نتایج پزشکی باشد، بلکه ایمن هم باشد، به این  معنا که هرگز نباید دچار نقص در عملکرد باشد که برای کاربر یا  بیمار مضر باشد، خطاهای انسانی در حوزه  تجهیزات پزشکی تبدیل به مساله  مهمی شده است.
در کارشناسی پزشکی قانونی برای کشف قصور احتمالی پزشک معالج در کمیسیون های پزشکی قانونی، تشخیص پزشک معالج، اندیکاسیون اقدام درمانی، روش و پلان درمانی و  نوع عوارض احتمالی و مدیریت آنهابررسی می شوند.

تشخیص های نادرست پزشکی می تواند مسیر درمان را کاملا منحرف کند
تشخیص های نادرست پزشکی می تواند مسیر درمان را کاملا منحرف کند، در نتیجه گاهی بیمار، فرصت درمان را به دلیل تشخیص غلط از دست می دهد و مراحل درمان بسیار سخت تر از قبل می شود، کارشناس پزشکی قانونی در کارشناسی خود با رصد کردن اقدامات انجام شده توسط پزشک معالج بررسی می کند که آیا مسیر درست برای رسیدن به تشخیص بیماری توسط پزشک به درستی پیموده شده یا خیر؟
نگرفتن تاریخچه و شرح حال به طریقه اصولی و نگذاشتن وقت کافی برای انجام آنها و به کارگیری ناصحیح تست های تشخیصی و روش های تصویر برداری و نیز عدم انجام مشاوره های تخصصی لازم از جمله مواردی است که قصور پزشک معالج را در کارشناسی های پزشکی قانونی برملا خواهند ساخت، البته بایستی این را هم در نظر داشت که تشخیص های غلط پزشکی، تنها محصول خطای یک فرد نیست و عوامل زیادی در بروز آن نقش دارد، گرچه نقش پزشک شاید در اشتباه های پزشکی پررنگ تر باشد.

خطاهای بیمار
کارشناس پزشکی قانونی بایستی این را هم در کارشناسی خود بررسی کند که ممکن است خود بیماران  نیز در عدم تشخیص صحیح و یا تاخیر در تشخیص پزشک معالج سهیم باشند.

 عدم گزارش علایم: برخی بیماران همه علایم شان را با پزشک شان در میان نمی گذارند که به دلیل شرم، یا به دلیل اینکه فکر می کنند این علامت ربطی به مشکل اصلی شان ندارد یا اینکه پزشک شان دقیقا در مورد آن علامت خاص از آنها سوالی نکرده است.
ـ تاخیر در گزارش یک علامت.
ـ عدم گزارش داروهایی که مصرف می کنند.
ـ عدم گزارش مواردی از طب جایگزین که مورد استفاده بیمار است.
ـ عدم تعهد بیمار به مصرف دارو یا انجام اقدامات درمانی به دلایل مختلف مثل مشکلات مالی، تنبلی و ...
ـ عدم صداقت بیمار: نشانگان های اختلالات ساختگی، تمایل به دریافت داروهای خاص، تمارض، سوءاستفاده مالی از طریق بیمه، گرفتن مرخصی استعلاجی و ...،
ـ ترس از مسایل قانونی: مثلا عدم گزارش مصرف مواد مخدر.
ـ ترس از مسایل اجتماعی: مثلا عدم ذکر عادات خاص و برخی رفتارها.
ـ ترس از سرزنش شدن توسط پزشک مثلا در مورد عدم مصرف داروها.
ـ اعمال فشار از طرف بیمار: تمایل بیماربرای سوق دادن پزشک به سمت درمان های خاص مانند تجویز آنتی بیوتیک، داروهای خواب آور و ... در زمانی که پزشک طرح درمانی دیگری را برای بیمار مناسب تر می داند. در این گونه مواقع پزشک بر سر دو راهی درمان صحیح بیمار و راضی نگه داشتن او قرار می گیرد، ـ نخواندن کامل و دقیق برچسب های دارویی و راهنمای مصرف داروها.

وضعیت کشورهای در حال توسعه
برآوردها نشان می دهند که در کشورهای توسعه یافته به ازای هر۱۰ بیمار، یک بیمار در طول دریافت خدمات مراقبتی در بیمارستان صدمه دیده است، طیف وسیعی از خطاها یا حوادث شدید ممکن است مسبب بروز صدمه شده باشد.
در کشورهای در حال توسعه، احتمال اینکه بیماران در بیمارستان ها صدمه ببینند بسیار بیشتر از احتمال آن در کشورهای صنعتی است، خطر احتمالی عفونت های اکتسابی در بیمارستان در برخی کشورهای در حال توسعه حدود ۲۰ برابر بیشتر از آمار این عفونت ها در کشورهای توسعه یافته است.

دندانپزشکی در صدر قصور پزشکی

براساس اعلام سازمان پزشکی قانونی کشور، بیشترین تعداد شکایات قصور پزشکی از فروردین تا آبان سال جاری به ترتیب مربوط به رشته‌های دندان‌پزشکی با ۶۶۲، زنان و زایمان با ۵۱۹، جراحی عمومی با ۴۴۷، جراحی ارتوپدی با ۳۲۷، پزشکان عمومی با ۲۹۲، گوش حلق و بینی با ۲۲۸ و پرستاری با ۲۱۴ بوده است.
عباس مسجدی آرانی رئیس سازمان پزشکی قانونی در این خصوص گفته است: هرچند کمیت و تعداد پرونده های مورد بررسی در کمیسیون ها حائز اهمیت است، اما نگرش اصلی به کمیسیون های پزشکی قانونی کیفیت محور است و نحوه رسیدگی به پرونده های ارجاعی و حفظ تکریم مردم و جامعه پزشکی اهمیت ویژه ای دارد.
وی ادامه داد: در بررسی پرونده های قصور پزشکی در کمیسیون ها ضمن لزوم حفظ احترام جامعه پزشکی به عنوان یک گروه مرجع، باید حقوق مردم هم احصا و احقاق شود به ویژه در شرایطی که دشمنان تلاش می کنند مردم را در حوزه های گوناگون ناامید و مأیوس کنند.
مسجدی با بیان اینکه هر پرونده قصور در کمیسیون از حساسیت ویژه ای برخوردار است، تاکید کرد: پرونده هایی که در کمیسیون ها بررسی می شود هر یک به تنهایی قابل بررسی و پیشگیری است که بدون شک بررسی دقیق آنها و مشخص شدن علل قصور می تواند از تکرار آن جلوگیری کند.
رئیس سازمان پزشکی قانونی کشور با بیان اینکه باید بهترین و متعهدترین افراد برای حضور در جلسات کمیسیون ها انتخاب شوند، ادامه داد: برای انتخاب کارشناسان کمیسیون های تخصصی شاخص هایی تعریف شده که با همکاری فرهیختگان جامعه پزشکی در تلاشیم تا افرادی با حداکثر انطباق با این شرایط  به عنوان کارشناس کمیسیون های تخصصی دعوت و در خصوص پرونده های ارجاعی اظهارنظر کنند.

۴۷ درصد از پرونده های قصور پزشکی منجر به محکومیت شد
رئیس سازمان پزشکی قانونی کشور از ابتدای فروردین تا پایان آبان سال جاری ۱۹ هزار و ۶۰۹ پرونده در کمیسیون های پزشکی قانونی بررسی شد که از این تعداد ۶ هزار و ۳۰۲ پرونده مربوط به قصور پزشکی است که ۳۲ درصد از کل پرونده های ارجاعی به کمیسیون ها را در برمی گیرد.
وی گفت: از کل پرونده های بررسی شده در کمیسیون، ۴۷ درصد محکومیت پزشک را به همراه داشت و ۵۳ درصد نیز به تبرئه پزشک انجامید.

گزارش از ناهید حاجی خانی