وقتی صحبت از جنگل می‌شود انبوهی از درختان در زمینی با پستی و بلندی در ذهن متصور می‌شود که با شاخه‌های سر به فلک کشیده تو را در آغوش سایه‌اش پناه می‌دهد بنابراین شاید تصور جنگلی شناور در آب دور از ذهن باشد اما چنین جنگلی وجود دارد آن‌هم در جنوب کشور در جزیره قشم و در منطقه‌ای به وسعت ۲۲ هزار کیلومتر در کنار سواحل خلیج فارس و دریای عمان که به علت اهمیت حفاظت در ایران با عنوان‌های منطقه حفاظت شده ملی، ذخیره‌گاه زیست کره و تالاب بین‌المللی به ثبت رسیده‌اند.
این جنگل‌ها یکی از پدیده‌های کمیاب طبیعی در دنیا به شمار می‌آیند و تحت حفاظت قرار دارند، جنگل حرا هر ۶ ساعت یک‌بار با جزر و مد دریا به زیر آب می‌رود و بعد گویا برای نفس تازه کردن سر را از آب بیرون می‌آورد، نفس می‌گیرد و ۶ ساعت بعد دوباره به زیر آب می‌رود.
درختان حرا طی میلیون‌ها سال خود را با آب شور سازگار کرده‌اند به طوری که از آب شور، تغذیه و سپس نمک دفع می‌کنند بر این اساس به طور طبیعی مانند آب شیرین‌کن عمل می‌کنند که در کنار این فرایند طبیعی مامن امنی برای گونه‌های پرندگان زیادی است از جمله حواصیل بزرگ، اِگرِت بزرگ، اِگرِت ساحلی، حَواصیل هندی، کفچه نوک تیز، سلیم خاکستری، گیلانشاه و کاکائی، همچنین این جنگل‌ها زیستگاه بسیار خوبی برای ماهیان، نرم‌تنان و سخت‌پوستان است.
با عبور از میان پیچ و تاب و دالان‌های گاه باریک و گاه سخاوتمند درختان حرا می‌بینی که شاخه‌هایی مانند لوله‌های هوا از زیر خاک بیرون آمده و دارد نفس می‌گیرد، اینها ریشه حرا است که به نظر می‌رسد در زمینی خشک رشد کرده‌اند در حالی که با هر مدی به زیر آب می‌روند و با هر جزری سر از آب بیرون می‌آورند، این عظمت خلقت است تا این درختان با این روش بتوانند زنده بمانند.
این جنگل‌ها برای اهالی بومی بسیار ارزشمند است، بیشتر اهالی اطراف جنگل‌های حرا شتردار هستند که برای تالیف دام از برگ درختان حرا استفاده می‌کنند اما هیچ گاه اجازه نمی‌دهند شترهایشان وارد جنگل‌های حرا شود زیرا محلی‌ها معتقدند اگر شتر به حرا لب بزند آن درخت خشک می‌شود اما شاید حقیقت این باشد به علت پاکوبی که صورت می‌گیرد باعث می‌شود همان ریشه‌های سر از خاک برآورده از بین بروند و به عبارتی به نهال‌های جدید اجازه رشد داده نمی‌شود.
بر این اساس اهالی با قایق‌های خود در میان درختان حرا تاب می‌خورند و اقدام به سرشاخه‌زنی می‌کنند که کارشناسان معتقدند همین مساله موجب رشد بهتر گیاه می‌شود بنابراین با این روش آن منطقه توسط اهالی مدیریت می شود.
اما امروزه ما انسان ها با این همه زیبایی و شگفتی چه کرده ایم؟ قطعا زیاده‌خواهی ما نگذاشت که از این جنگل‌ها بگذریم تا از گزندمان در امان باشند و به زندگی خود ادامه دهند، میثم قاسمی معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست استان هرمزگان در بازدید خبرنگاران از هرمزگان و جنگل‌های مانگرو گفت: ۱۰۷ گونه از درختان مانگرو در دنیا وجود دارد و دو گونه از آن به نام‌های «حرا» و «چندل» در ایران وجود دارد.
وی افزود: زیستگاه طبیعی گونه چندل در ساحل شرق استان هرگزمان در شهرستان سیریک است اما حرا در منطقه خور خوران خوران و منطقه حفاظت شده وجود دارد که از نظر تنوع زیستی و جمعیت پرندگان و گونه‌های آبزی بسیار غنی است، دو گونه پستاندار دریایی یکی دلفین گوژپشت و دیگری دلفین بدون باله در این منطقه مشاهد شده است، همچنین مشاهداتی تایید نشده در خصوص گاو دریایی نیز وجود دارد که پایش‌های مداوم برای مشاهده آن انجام می‌شود.
قاسمی ادامه داد: این منطقه سه عنوان بین‌المللی دارد؛ یکی به عنوان منطقه حفاظت شده حرا، تالاب بین المللی خور خوران و ذخیره‌گاه زیست‌کره است و جزعی از ژئوپارک قشم نیز هم محسوب می‌شود، بزرگ‌ترین جامعه حرا در این منطقه بین جزیره قشم و شهر خمیر وجود دارد یعنی دارای بیشترین تراکم است.
وی درباره اینکه گفته می‌شود حجم درختان حرا در چند سال اخیر کاهش داشته است، گفت: بر اساس مطالعات ۳۰ ساله‌ای که انجام دادیم و بررسی ماهواره‌ای که صورت گرفت شاید در برخی نقاط وسعت این جنگل‌ها کم شده است اما در بیشتر نقاط افزایش سطح داشتیم.
قاسمی درباره تهدیدات جنگل‌های حرا اظهار داشت: تخلیه مواد نفتی، یکی از مشکلاتی است که جنگل‌های حرا را تهدید می‌کند، در واقع به علت تغییرات نرخ ارز معمولا شاهد قاچاق سوخت در این منطقه هستیم بنابراین زمانی که قاچاقچیان مورد تعقیب قرار می‌گیرند محموله خود در آب رها می‌کنند که این کار به مرور موجب آسیب رساندن به درختان ارزشمند حرا و زیستمندان موجود در این اکوسیستم می‌شود و قطعا آسیب‌های جدی برای تنوع زیستی به همراه خواهد داشت.
وی گفت: درباره اهمیت این منطقه همین بس که رزق و روزی مردم این منطقه از طریق همین تالاب گذرد یعنی معیشت مردم به جنگل‌های حرا وابسته است، محل امنی به عنوان ذخیره‌گاه و پرورشگاهی برای آبزیان مختلف مانند ماهی و میگو است بنابراین صید مردم محلی تامین می‌شود.
معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست استان هرمزگان افزود: جنگل‌های حرا علاوه بر این، میزبان پرندگان مهاجر زیادی است که برای زمستان‌گذرانی به این منطقه می‌آیند، در سرشماری صورت گرفته ۵۵ گونه پرندگان آبزی و کنار آبزی و همچنین پرندگان شکاری و گونه‌های خشک‌زی نیز مشاهده می‌شود در فصل بهار و تابستان این منطقه محل جوجه‌آوری چند گونه از حواصیل‌هاست، اِگرِت ساحلی، اِگرِت بزرگ، حواصیل هندی و حواصیل سبز نیز در این منطقه زیست می‌کنند.
وی گفت: استان هرمزگان از نظر تنوع زیستی پرندگان بسیار غنی است و تاکنون ۳۷۲ گونه پرنده در استان ثبت شده است که به علت وجود گونه‌های پرندگان کمیاب و خاص در منطقه همواره مورد توجه پرنده‌نگرهای داخلی و یکی از مقاصد گردشگران و پرنده‌نگران خارجی است.
قاسمی افزود: گونه‌های جذابی مانند طلیله بزرگ که پرنده‌ای کنار آبزی در استان هرمزگان وجود دارد که به نظر می‌رسد در سمت مغولستان جوجه‌آوری و سپس به سواحل استان هرمزگان به ویژه شهر بندرعباس و سواحل میناب مهاجرت می‌کند، دارکوب بلوچی نیز یکی دیگر از گونه‌های جذاب موجود در منطقه است.
وی تاکید کرد: با توجه به اهمیت جنگل‌های حرا برای حفظ محیط زیست منطقه، سازمان حفاظت محیط زیست درخصوص کاشت درختان حرا برای مناطقی که تخریب شدند و احیای آنها برنامه‌هایی تهیه کرده است تا با کمک اداره کل منابع طبیعی استان هرمزگان پوشش حرا در مناطق آسیب‌دیده را احیا کنیم.
قاسمی اظهار داشت: همچنین بحث مدیریت زیست‌بومی را داخل مناطق و تالاب‌های استان داریم که با مشارکت ذینفعان به خصوص مردم جوامع محلی انجام می‌شود به این‌صورت که مناطق با کمک مردم حفاظت می‌شود که با این روش به بهره‌برداری پایدار می‌رسیم چون اهالی برای درآمد خود هم که شده از مناطق، حفاظت و از همین راه هم امرار معاش می‌کنند.
وی تصریح کرد: هدف ما از برنامه مدیریت زیست‌بومی این است که در ۲۵ سال آینده به به منطقه‌ای با تنوع زیستی پویا و معیشت پایدار مردم در حاشیه تالاب دست یابیم، شاید الان میزان مشارکت مردم، عدد بالایی نباشد و به ۲۰ تا ۳۰ درصد برسد اما با این برنامه می‌خواهیم این عدد را افزایش دهیم.
قاسمی گفت: در چند سال اخیر گردشگری در این منطقه رونق گرفته است و می‌تواند معیشتی پایدار برای مردم این منطقه به همراه داشته باشد اما مساله مهم در این زمینه نبودِ آموزش است، در واقع در کشور ما هنوز گردشگری به صورت پایدار به طور کامل شکل نگرفته و آموزش‌های لازم برای مردم کامل انجام نشده است، زیرا گاهی رفتارهایی را می‌بینیم که شاید لازم است گردشگر قبل از اینکه وارد منطقه شود حتما آموزش ببیند که بداند کجا می‌رود و چه کارهایی باید انجام دهد.
وی افزود: وسعت این منطقه به عنوان منطقه حفاظت شده حرا ۷۶ هزار هکتار و به عنوان تالاب ۱۰۲ هزار هکتار است و اگر روند تخلیه سوخت قاچاق مدت زیادی ادامه داشته باشد تحمل این حجم آلودگی از توان منطقه خارج است و دیگر قادر به خودپالایی نخواهد بود، این یکی از چالش‌های اصلی ما در این منطقه است که صید غیر مجاز نیز مزید بر علت می‌شود.
قاسمی گفت: پیش از معرفی جنگل‌های حرا به عنوان منطقه حفاظت‌شده، اهالی بومی از آن حفاظت می‌کردند اما زمانی که بحث اراضی ملی پیش آمد این مدیریت بومی و محلی از بین رفت، اکنون سازمان حفاظت محیط زیست جامعه محلی را تقریبا به رسمیت شناخته و به این باور رسیده که حفاظت باید حتما با کمک جامعه محلی باشد یعنی بدون همکاری آنها قطعا هیچ پروژه حفاظتی پیش نمی‌رود و شکست می‌خورد اما وقتی که مشارکت مردم را داشته باشیم و به بهره‌برداری پایدار برسیم هم به نفع منطقه و هم جامعه محلی خواهد بود که این نگاه به بحث حفاظت و تنوع زیستی داخل منطقه کمک می‌کند.
معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست استان هرمزگان اظهار داشت: برای این منظور بحث مدیریت زیست‌بومی منطقه تقریبا مراحل پایانی تدوین را می‌گذارد و به زودی تصویب خواهد شد که بر اساس آن حفاظت را با مشارکت مردم پیش خواهیم برد.
نظر شما