در دهمین جلسه کمیسیون بهداشت و سلامت گیاهان (CPM-۱۰) در سال ۲۰۱۵، نماینده فنلاند پیشنهاد داد سال ۲۰۲۰ میلادی را به عنوان سال بین المللی سلامت گیاهان International Year of Plant Health (IYPH)، اعلام کنند. ضمن حمایت همه اعضا از این پیشنهاد، خواهان پیگیری آن توسط کشور فنلاند شدند. در سال ۲۰۱۶ میلادی این درخواست مورد توافق همه اعضا قرار گرفت. مفهوم آن توافق، انجام طیف گسترده‌ای از اقدامات جهت کنترل و جلوگیری از رشد علف‌های هرز، آفات و بیماری‌های گیاهی و همچنین ممانعت از گسترش آن‌ها به نقاط جدید به ویژه از طریق تجارت بین‌المللی است.
مهندس فرزانه رحیمی کارشناس سنجش از دور اداره کل سنجش از دور در گزارشی به شرح این اقدام و اتفاقاتی که در ادامه آن رخ خواهد داد، پرداخته است.
به طور کلی تغییرات آب و هوایی، فعالیت‌های انسانی، تغییر اکوسیستم، کاهش تنوع زیستی، چند برابر شدن سفرها و تجارت بین المللی در دهه گذشته، رشد آفات و گسترش بیماری‌ها در سراسر جهان را سرعت بخشیده است طوری‌که ۸۰% مواد غذایی مورد استفاده بشر و همچنین ۹۸% اکسیژنی که تنفس می‌کنیم، از گیاهان تامین می‌شود.
هر ساله بیش از ۴۰% از محصولات غذایی جهان بر اثر آفات و بیماری‌های گیاهی از بین می‌رود که منجر به خسارات سالانه بیش از ۲۲۰ میلیارد دلاری بر تجارت کشاورزی شده و نه تنها منبع درآمد اصلی جامعه فقیر و روستایی را از بین برده بلکه میلیون‌ها انسان را با گرسنگی مواجه کرده است.
بنابر گفته سازمان فائو، همانند سلامت انسان و حیوانات برای گیاهان نیز پیشگیری بهتر از درمان است و محافظت از گیاهان در برابر آفات بسیار مقرون به صرفه‌تر می‌باشد. فائو و کنوانسیون حفاظت از گیاهان International Plant Protection Convention (IPPC)، فعالیت‌هایی را در رابطه با افزایش سلامت گیاهان در ۲۰۲۰ انجام خواهند داد از جمله به اشتراک‌گذاری بهترین روش‌های سالم نگه داشتن گیاهان همراه با حفاظت از محیط زیست، جلوگیری از گسترش و ورود آفات به مناطق جدید با همکاری دولت‌ها، کشاورزان، دانشگاه‌ها، موسسات تحقیقاتی، جامعه مدنی و سایر بخش‌هایی که در زنجیره غذایی فعالیت دارند مانند بخش خصوصی. بدین منظور با پایبندی به مقررات و معیارهای بین‌المللی سلامت گیاهان و رعایت استانداردها، تقویت شده و می‌توان میلیاردها دلار صرفه جویی نمود.
پایش ماهواره‌ای آفات گیاهان
برای دستیابی به هدف سلامت گیاهان از فناوری‌های نوین به ویژه در نقاط دور دست جهان، استفاده می‌شود که نیازمند همکاری‌های بین‌المللی همه ذینفعان است. در رابطه با تلاش جهانی در زمینه کنترل آفات می‌توان به مدیریت و مهار آفت Fall Armyworm اشاره نمود که با استفاده از فناوری‌های نوین سنجش از دور و تصاویر ماهواره‌ای به پایش این آفت پرداخته و با هشدار زود هنگام، کشاورزان را برای مقابله با آن تجهیز کرده‌اند.
این آفت بیش از ۵۰ کشور آفریقایی و آسیایی را آلوده و خسارات زیادی به محصولاتی مانند ذرت، برنج، گندم، سویا، کتان و... وارد نموده است. ولی برخی از کشورهای آفریقایی با کمک تیم‌های تحقیقاتی و استفاده از تصاویر ماهواره‌ای، همچنین تولید نقشه‌های شاخص پوشش گیاهی چون NDVI، LAI و رطوبت خاک به بررسی این آفت و سلامت گیاهان، پرداخته و سیستم هشدار زود هنگام را به اجرا در آورده‌اند.
آفت Fall Armyworm
پایش ماهواره ای آفت Fall Armyworm در مزرعه‌ای در آفریقا با استفاده از ماهواره سنتینل ۲ با توان تفکیک ۱۰ متر (تصاویر ۱ و ۲ به ترتیب با ترکیب رنگی کاذب و واقعی) و ماهواره Pléiades با توان تفکیک ۲ متر (تصاویر ۳ و ۴ به ترتیب با ترکیب رنگی کاذب و واقعی)
هجوم آفت شب پره به ذخیره گاه‌های شمشاد ایران
از گیاهان ارزشمندی که در سال‌های اخیر مورد هجوم آفت شب پره شمشاد Cydalima perspectalis قرار گرفته است، می‌توان به درختان شمشاد اشاره نمود. شمشاد (Buxus Hyrcana Pojark) از درختان پهن برگ، براق و همیشه سبز (به علت سمی بودن برگ های آن مورد استفاده دام قرار نمی‌گیرد) و از گونه های ارزشمند و کمیاب جنگل‌های هیرکانی است که از آستارا تا علی آباد کتول استان گلستان، گسترده شده است. این گونه منحصر به فرد که یک جامعه گیاهی مخصوص جلگه‌های خزری است در فهرست گونه‌های در معرض انقراض اتحادیه بین‌المللی حفظ طبیعت (IUCN) قرار دارد و از سال * ۱۳۷۱ به عنوان ذخائر جنگلی، ممنوع القطع می باشد.
در حال حاضر تنها چند ذخیره گاه و پارک جنگلی که در آن درختان شمشاد روئیده، باقی مانده است از جمله در ذخیره گاه جنگلی سی سنگان مازندران، ماشلک نوشهر، ذخیرگاه شمشاد اندرود Andarud در صلاح الدین کلا، لساکوتی در تنکابن، افراچال در ساری، نمک آبرود، لوندویل در آستارا، ذخیره گاه شمشاد خیبوس، شمشادهای بندرگز، قرن آباد گرگان، پارک جنگلی میرزاکوچک خان و چند منطقه کوچک دیگر.
این‌گونه جنگل‌های شمشاد انبوه همراه با خزه‌های مرطوب، زیستگاه بسیار مناسبی برای حیات و همزیستی با انواع گونه های دیگر گیاهی و جانوری شناخته شده است و به عنوان بانک ژن بسیار غنی، می‌تواند زمینه تحقیقات گسترده‌ای را فراهم آورد. علاوه بر آن می‌تواند مانع وقوع سیلاب و فرسایش خاک سطح این درختان شود که حاوی مواد بسیار ارزشمندی برای رشد گیاهان هستند.
با هجوم آفت شب پره‌ها به این گیاهان ارزشمند، بتدریج تمام گستره این ذخیره‌گاه ها آلوده و بسیاری از آن ها خشک شده‌اند. این قارچ که سال‌های زیادی در خاک و لاشه برگ زنده می‌ماند، می‌تواند از طریق روزنه‌های برگ گیاهان وارد درخت شده و به تدریج باعث چروکیدگی و خشک شدن کامل درخت گردد. علائم آن در ابتدا بصورت لکه‌هایی روی برگ است که بتدریج بهم متصل شده و در نهایت باعث خشکیدگی گیاه می شود.
قارچ عامل بیماری، هم به رطوبت و هم به دما نیاز دارد. شب پره شمشاد، قدرت پرواز خوبی داشته و قادر است در طول سال مسافت ۵ تا ۱۰ کیلومتر را پرواز کند؛ لذا به راحتی به مناطق مجاور می‌رود و همه درختان شمشاد را آلوده می‌کند. ولی یکی از دغدغه ها، افزایش روز افزون جمعیت این آفت در نقاط غیر قابل دسترس است؛ بنابراین این جنگل‌ها باید با کمک فناوری سنجش از دور و با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای بطور مرتب مورد پایش و نظارت قرار گیرند.
*در مصوب ۱۳۷۱/۷/۵ مجلس شورای اسلامی. ماده قانونی به شرح زیر تصویب شد:
ماده ۱- از تاریخ تصویب این قانون، گونه‌های درختانی از قبیل شمشاد، زربین، سرخدار، سرو خمره ای، سفید پلت، چندل، ارس، فندق، زیتون طبیعی، بنه (پسته وحشی)، گون، شیشم، گردو (جنگلی)، بادام وحشی (بادامک) در سراسر کشور جزء ذخایر جنگلی محسوب و قطع آن‌ها ممنوع است.
در ادامه تصویر ماهواره‌ای بخش‌هایی از ذخیره گاه جنگلی شمشاد ایران را که از موزائیک تصاویر ماهواره‌ای سه استان گیلان، مازندران و گلستان تهیه شده نمایش داده شده است.
نظر شما