حقابه، آب باریکه حیات‌بخش دریاچه ارومیه

اختصاص حقابه دریاچه ارومیه موضوعی است که باید مورد توجه مسوولان قرار بگیرد و چاره ای اندیشیده شود تا افزایش یا کاهش بارندگی ها، لطمه ای به رهاسازی حقابه نداشته باشد؛ رهاسازی آب گرچه آب باریکه ای بیش نیست اما در حیات بخشی و نجات دریاچه ارومیه نقش موثری دارد. 

اما سهم ۲۷۳ میلیون مترمکعبی حقابه آذربایجان شرقی در چندین سال گذشته به طور کامل وابسته به بارندگی ها بوده و برخی مواقع بیشتر و برخی مواقع کمتر توانسته در احیای دریاچه نقش خود را ایفا کند. 

طبق برنامه‌ریزی‌ها، دریاچه ارومیه با تاخیر ۱.۵ ساله نسبت به پیش‌بینی صورت گرفته و تا سال ۱۴۰۶ به طور کامل احیا می‌شود و تاکنون دولت بیش از ۹۰ هزار میلیارد ریال برای احیای دریاچه ارومیه هزینه کرده که در ادامه با ۱۵ درصد این‌ میزان نیز کارهای سخت‌افزاری پایان می‌یابد.

بحران کنونی دریاچه ارومیه ماحصل سال‌ها بهره‌برداری غیرمنطقی از آن است؛ اقدامات انسانی چون افزایش اراضی زیرکشت حوضه از ۳۰۰ هزار هکتار به ۵۰۰ هزار هکتار، کاشت محصولات با آب‌بری بالا مثل چغندرقند، اجرای طرح های سدسازی‌ و وجود ۸۸ هزار حلقه چاه در حوزه آبریز دریاچه که نیمی از این تعداد غیرمجاز است، این روند را سرعت بخشیده است.

رهاسازی ۴۱۰ میلیون مترمکعب آب به دریاچه ارومیه 

 مدیرعامل آب منطقه ای آذربایجان شرقی و عضو ستاد احیای استان با بیان اینکه سهم استان در حقابه دریاچه ارومیه ۲۷۳ میلیون مترمکعب است، گفت: به علت کاهش بارندگی در استان تا اول دی ماه امسال فقط ۲ میلیون متر مکعب حقابه به طرف دریاچه ارومیه رها سازی شده است اما در طول سال آبی گذشته(۹۸-۹۷) ۴۱۰ میلیون مترمکعب آب وارد این نگین آبی شده است.

یوسف غفارزاده در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار کرد: فراوان بودن بارندگی در سال آبی گذشته بیش از حد نرمال بوده و بر این اساس بیش از سهم حقابه آذربایجان شرقی به سمت دریاچه رهاسازی انجام شد، اما امسال به علت کاهش چشمگیر بارندگی، تحقق ۲۷۱ میلیون مترمکعبی حقابه دشوار می نماید.  

وی افزود: حقابه دریاچه ارومیه در آذربایجان شرقی از رودخانه های آجی چای تبریز به عنوان اصلی ترین رودخانه استان، صوفی چای مراغه، مردق چای (ملکان و مراغه)، قلعه چای عجب شیر، دریان چای شهر دریان، گنبر چای اسکو و سینیخ چای(بخشی از آجی چای تبریز) تامین می شود.  

غفارزاده ادامه داد: در سال آبی ۹۷-۹۶ نیز تنها ۶۱ میلیون مترمکعب آب به عنوان حقابه از آذربایجان شرقی به دریاچه ارومیه رها سازی شده بود که کمتر از سهم تعیین شده در آن سال بود؛ در واقع سال گذشته که سال خوبی به لحاظ بارندگی بود، بیش از سهمیه حقابه به دریاچه ارومیه ریخت که به نوعی کمبود سال قبل تر آن را جبران کرد اما امسال هنوز چنین فرصتی پیش نیامده است.  

وی همچنین در خصوص طرح های تامین آب دریاچه ارومیه برای احیای این نگین آبی از طریق طرح ارسال پساب فاضلاب تبریز، گفت: قطعه اول این طرح به طول ۱۰ کیلومتر ۷۰ درصد پیشرفت فیزیکی دارد و در واقع ۷ کیلومتر آن از طرف تبریز به پایان رسیده است.  

غفارزاده اضافه کرد: امسال نیز برای این طرح ۱۱۰ میلیارد ریال اعتبار در نظر گرفته شده است که به صورت اسناد سه ساله خزانه است.  

کاهش ۳۲ درصدی بارش در آذربایجان‌شرقی

مدیرکل هواشناسی آذربایجان‌شرقی گفت: به رغم بارندگی‌های اخیر، میزان بارش استان در سال آبی جاری نسبت به مدت مشابه سال آبی گذشته حدود ۳۲.۲ درصد کاهش یافته است.

علی دولتی مهر در گفت و گو با ایرنا افزود: در سال آبی جاری از اول مهر تا دوشنبه ۳۰ دی ۸۰.۳ میلی متر بارندگی در استان روی داد، در حالی که میزان بارندگی در مدت مشابه سال آبی گذشته ۱۱۸.۴ میلی متر بود.

وی با بیان اینکه میانگین بارش در سال آبی جاری نسبت به بلند مدت نیز حدود ۱۵.۸ میلی متر معادل ۱۶.۳ درصد کاهش یافته است، اظهار داشت: به طور میانگین در بلندمدت حدود ۹۶.۱ میلی متر بارندگی در استان روی داد.

مدیرکل هواشناسی آذربایجان شرقی با بیان اینکه در کل سال آبی گذشته ۲۸۴.۸ میلی متر بارندگی در استان روی داده بود، گفت: از اول مهر سال آبی جاری تاکنون حدود ۲۸.۲ درصد از میانگین بارش استان تامین شده است.

دولتی مهر، ادامه داد: در سال آبی جاری بیشترین بارندگی از شهرستان چاراویماق به میزان ۱۱۱.۷ میلی متر و کمترین بارش از شهرستان اسکو به میزان ۵۵.۷ میلی متر گزارش شده است. میزان بارندگی چاراویماق در سال آبی پارسال ۱۶۹ میلی متر و اسکو ۱۱۴ میلی متر بود.

وی با اشاره به اینکه میانگین بارندگی در تبریز طی این مدت ۶۵.۱ میلی متر بود، یادآوری کرد: در مدت مشابه سال آبی گذشته میزان بارندگی در این شهرستان ۱۱۶.۸ میلی متر ثبت شده است.

دولتی مهر، میانگین بارش یک سال آبی کامل در تبریز را ۲۷۹.۷ میلی متر اعلام کرد. 

مشارکت جوامع محلی در تامین حقابه دریاچه ارومیه ضروری است

رییس مرکز تحقیقات مدیریت توسعه پایدار حوضه آبریز دریاچه ارومیه نیز به ایرنا گفت: از برنامه ریزی ستاد احیا برای رسیدن به تراز اکولوژیک که ۱۲۷۴ متر و حجم آب ۱۵ میلیارد مترمکعب معین شده، عقب هستیم، اما به هر ترتیب میزان بارش ها در سال های گذشته و اقدامات ستاد توانسته دریاچه را نجات دهد.  

محمدابراهیم رمضانی اظهار کرد: البته امسال بارندگی های خوبی نداشتیم، اما بارش های برف اخیر تا حدودی این مشکل را رفع کرد؛ از طرف دیگر طرح های آبرسانی مثل طرح آبرسانی از زاب به دریاچه ارومیه که ۶۰۰ میلیون مترمکعب را دربر می گیرد در حال انجام است، اما اختصاص حقابه به دریاچه باید به موقع و به اندازه مشخص شده آن اقدام شود.  

وی یادآور شد: حفاری تونل انتقال آب زاب به دریاچه ارومیه از ۸۴ درصد پیشرفت فیزیکی برخوردار است و از ۳۵۶۶۸ متر حفاری برای این تونل، ۵۱۸۴ متر باقی مانده است.

رییس مرکز تحقیقات مدیریت توسعه پایدار حوضه آبریز دریاچه ارومیه افزود: جوامع محلی نیز باید درگیر طرح های احیا شوند و از این طرح ها منافع داشته باشند تا نتیجه لازم و مورد انتظار اخذ شود.  

 تراز آب دریاچه در سال آبی جاری مثبت شد

مدیر مطالعات پایه و منابع آب، آب منطقه ای آذربایجان شرقی نیز به ایرنا گفت: تراز دریاچه ارومیه امروز ۱۲۷۱.۳۱ سانتی متر است که نسبت به اول سال آبی جاری حدود یک سانتی متر افزایش یافته و امسال برای نخستین بار است که تراز دریاچه ارومیه مثبت شده است.

عقیل اقدسی اظهار کرد: ارتفاع آب دریاچه ارومیه ۶۸ سانتی متر نسبت به هم سنجی سال گذشته افزایش نشان می دهد. 

وی ادامه داد: تراز سطح آب دریاچه ارومیه نسبت به متوسط درازمدت نیز ۳.۳۲ متر کاهش نشان می دهد.

وی افزود: وسعت دریاچه در تراز یاد شده حدود ۲۸۲۸.۳۷ کیلومترمربع برآورد شده است که نسبت به مشابه سال قبل حدود ۶۸۹ کیلومتر مربع افزایش یافته و در مقایسه با اول مهر سال آبی جاری تغییری ندارد.  

اقدسی ادامه داد: حجم آب دریاچه ۳.۴۳ میلیارد مترمکعب برآورد می شود که نسبت به مشابه سال قبل ۱.۷۳ میلیارد مترمکعب افزایش دارد.  

به گزارش ایرنا، بیشینه تراز دریاچه ارومیه در سال جاری ۱۲۷۱.۹۴ متر از سطح آب های آزاد ثبت شده است.  

تراز دریاچه ارومیه از سال ۱۳۴۴ تا سال ۱۳۷۲ خورشیدی، بین یک هزار و ۲۷۴ متر تا یک هزار و ۲۷۸ متر متغیر بود، اما از این تاریخ به بعد روند کاهشی تراز دریاچه آغاز شد و تا سال ۱۳۹۳ کاهش متوسط سالانه ۴۰ سانتی متر و در مجموع ۸ متر از تراز دریاچه ارومیه به ثبت رسید.

پس از تصویب طرح نجات دریاچه ارومیه و با وجود تغییر نداشتن چشمگیر بارش‌های حوضه در چهار سال گذشته، تراز دریاچه ارومیه نسبت به تراز احتمالی از روند گذشته با افزایش همراه شد که این نشان دهنده توقف روند کاهشی و تثبیت وضعیت دریاچه است.

حوضه آبریز این دریاچه با مساحت ۵۱ هزار و ۸۷۶ کیلومترمربع یکی از ۶ حوضه آبریز اصلی کشور است.

گزارش از: پیمان پاکزاد