قرار بود محمد جواد ظریف ۱۹ دیماه در نشستی به مناسبت هفتاد و پنجمین سالگرد تشکیل منشور ملل متحد در شورای امنیت سازمان ملل حضور یابد. به گفته وزیر خارجه کشورمان از هفته‌ها پیش، رئیس دوره ای و ویتنامی شورای امنیت، دعوت نامه ای را در این خصوص ارسال کرده بود و بر اساس آن، از دولت آمریکا بعنوان میزبان مقر، روادید درخواست شده بود؛ اما دولت ترامپ از صدور روادید خودداری کرد و نتیجتا دکتر ظریف نتوانست به نیویورک سفر کند.
وزارت خارجه آمریکا خطاب به سازمان ملل مدعی شد که وقت کافی برای بررسی درخواست صدور روادید برای هیات ایرانی نداشته، در صورتی که درخواست روادید از مدت ها قبل و بلافاصله پس از دریافت دعوت نامه ارائه شده بود. بقول دکتر ظریف آمریکا برای توجیه اقدام غیرقانونی خود، به «دروغگویی» متوسل شده است.
در ادامه، «رابرت اوبراین» مشاور امنیت ملی کاخ سفید برای توجیه اقدام غیر قانونی آمریکا، عنوان کرد که دکتر ظریف می‌تواند بصورت تلفنی با نشست مورد نظر در ارتباط باشد. این در حالی است که «مایک پامپئو» وزیر خارجه آمریکا اصل مطلب را بیان داشت و گفت: «زمان مناسبی برای اجازه دادن به ظریف برای حضور در جلسه شورای امنیت سازمان ملل در روز پنجشنبه نیست.» این سخنان، نشان از ترس آمریکا از حضور موثر دکتر ظریف در نیویورک و رساندن ندای حقانیت ایران به گوش جهانیان در مقابل دشمنی های آمریکا است.
آمریکا تابستان گذشته در حرکتی هنجارشکنانه و غیر منطقی دکتر ظریف را به عنوان فردی که «به طور مستقیم و غیرمستقیم» با رهبر معظم انقلاب در ارتباط است، تحت تحریم های ثانویه خود قرار داد؛ با این وجود برای شرکت او در نشست سالانه ی مجمع عمومی سازمان ملل در مهرماه مانعی ایجاد نکرده و روادید صادر شد.
پومپئو ضمن اعلام صدور روادید برای دکتر ظریف و همراهان، خبر از محدودیت‌هایی هم داد که بر اساس آن تحرکات و مسیر تردد آنها را به حداقل رساند. آنها تنها اجازه سفر بین مقر سازمان ملل متحد و اماکن دیپلماتیک ایران در شش بلوک و همچنین محل اقامت سفیر ایران در نزدیکی مقر سازمان ملل را پیدا کردند. مقامات آمریکایی حتی در حرکتی غیر انسانی، اجازه ندادند دکتر ظریف به ملاقات نماینده دائم کشورمان در سازمان ملل، که بخاطر عارضه ی سرطان در بیمارستان بستری بود، برود. بهانه ی آمریکا برای چنین اقدامی عدم امکان تردد دیپلماتهای آمریکایی در ایران بود. پومپئو گفت: «دیپلمات های آمریکایی در اطراف تهران ترددی ندارند، بنابراین هیچ دلیلی نمی بینیم که دیپلمات های ایرانی آزادانه در اطراف شهر نیویورک سفر کنند. این رفتار کاملا مناسب است که ما به وزیر امور خارجه ایران و هیأت او تنها حقوقی را که تحت توافق سازمان ملل متحد دارند، اعطا کنیم و نه چیزی بیش از آن.»
چرا این بار روادیدی برای رئیس دستگاه دیپلماسی کشورمان صادر نشد!؟
باید گفت که تلاش دولت ترامپ از اعمال چنین اقدامات و محدودیت هایی گرفتن بلندگوهای سازمان ملل و جلوگیری از شنیده شدن صدای ایران از سوی جامعه آمریکا است. مسئله ای که وزیر امور خارجه کشورمان در واکنش به آن تصریح کرد: «دلیل قرار دادن من در فهرست تحریم ها از سوی آمریکا این است که من سخنگوی اصلی ایران در اطراف جهان هستم.» ممانعت از حضور ظریف برای شرکت در نشست شورای امنیت سازمان ملل متحد به دلیل واهمه آنها از روشن شدن واقعیت ها به ویژه در مورد حوادث اخیر است. در این باره وزیر خارجه کشورمان با اشاره به موضوع ترور سردار قاسم سلیمانی توسط آمریکا تصریح می کند: «آمریکایی‌ها وحشت دارند که کسی بیاید و حقایق را برای مردم آمریکا بازگو کند. البته اشتباه می‌کنند چون دنیا در نیویورک خلاصه نمی‌شود و ما از تهران هم می‌توانیم با دنیا صحبت کنیم.»
یکی از سخنگویان وزارت خارجه آمریکا که نخواست نامش فاش شود در توجیه اقدام غیرقانونی صورت گرفته، گفت: سفر ظریف به نیویورک برای انجام این امور (مسائل مربوط به سازمان ملل) می‌تواند «به طور موردی بررسی شود»، چون آمریکا در این زمینه تعهداتی به سازمان ملل متحد دارد. اشاره به «موردی بررسی شدن» روادید مقامات کشورمان، حکایت از آن دارد که اعمال سلیقه می تواند در آن نقش پررنگی ایفا کند، بدین ترتیب آمریکا هر وقت بخواهد، نسبت به اعطای روادید، نظرش مثبت است و هر وقت که نخواهد نیز رضایت به چنین کاری نمی دهد.
آیا ایالات متحده به تعهداتش در مورد میزبانی سازمان ملل متحد عمل می کند؟
اقدام اخیر آمریکا در عدم صدور روادید برای ظریف، نقض صریح مفاد توافقنامه ۱۹۴۷ سازمان ملل است. زیرا طبق بخش ۱۱ و ۱۳ موافقتنامه مذکور، ایالات متحده آمریکا ملزم است که نه تنها هیچ نوع مانعی برای ورود و خروج نمایندگان کشورها به سازمان ملل متحد ایجاد ننماید، بلکه باید نسبت به صدور روادید در اسرع وقت اقدام نماید. آمریکا با عدم صدور روادید در واقع مانع از ورود ظریف به سازمان ملل متحد شده و در نتیجه مفاد دو بخش فوق را نقض کرده است. آمریکا همچنین نمی‌تواند به دلیل روابط خصمانه خود با ایران مانع از حضور ظریف در آمریکا و اجرای وظایف او در رابطه با سازمان ملل متحد شود، زیرا بخش ۱۲ و ۱۳ موافقتنامه مقر تصریح نموده است که تعهد آمریکا در خصوص خودداری از ایجاد مانع برای ورود و خروج نمایندگان کشورها به سازمان ملل متحد، باید بدون توجه به روابط (سیاسی) بین دولت نماینده و دولت آمریکا اجرا شود و قوانین و مقررات آمریکا در خصوص ورود و اقامت اتباع خارجی هم نباید با این تعهد آمریکا تداخل پیدا کند. بنابراین، آمریکا در چارچوب قرارداد مقر نه تنها موظف است امکان حضور ظریف در سازمان ملل متحد را از طریق صدور روادید فراهم کند، بلکه طبق بخش ۱۱ موافقتنامه مقر ملزم است که تدابیر حفاظتی لازم را هم برای ورود وی به سازمان ملل متحد فراهم کند. با این حال، آمریکا از اجرای تعهدات خود سرباز زده و انگیزه سیاسی آمریکا در این رابطه کاملا مشهود است. اگر موافقتنامه با این صراحت از تعهدات آمریکا سخن گفته است، آمریکا چگونه ممانعت از حضور ظریف در سازمان ملل متحد را توجیه می‌کند؟
آمریکا تاکنون دیدگاه حقوقی خود را در خصوص ممانعت از حضور ظریف در آمریکا صراحتا بیان نکرده و غالبا ادعاهای سیاسی و فنی واهی مطرح کرده و اعتقاد دارد که به تعهدات خود در خصوص موافقتنامه مقر پایبند است. اما رویه آمریکا نشان میدهد که این کشور در موارد دیگری هم که مانع از حضور نمایندگان و سایر اشخاص در نشستهای سازمان ملل متحد شده، توجیهاتی را مطرح نموده که حتی موجب اعتراض آن سازمان هم بوده است. به عنوان مثال، آمریکا در سال ۱۹۸۸ مانع از حضور یاسر عرفات، رئیس فقید سازمان آزادیبخش فلسطین برای شرکت در اجلاس مجمع عمومی شد که واکنش جدی از سوی تمامی اعضای سازمان ملل متحد به جز آمریکا و رژیم صهیونیستی را در پی داشت و مجمع عمومی سازمان ملل متحد طی قطعنامه ای از آمریکا درخواست نمود که جهت حضور یاسر عرفات در آمریکا روادید صادر نماید. با این وجود نهایتا روادید صادر نشد و مجمع عمومی طی قطعنامه دیگری جلسه‌ای که عرفات باید در آن شرکت می کرد را در ژنو برگزار کرد. لکن در جریان این موضوع، آمریکایی ها ادعا کردند که در زمان تصویب موافقتنامه مقر در کنگره، «تحفظ امنیتی» به موافقتنامه داده اند و به عبارت دیگر، آمریکا به صورت یک طرفه به خود این حق را داده که به دلایل مسائل امنیتی مانع از ورود افراد به آمریکا شود. این موضوع از منظر حقوق بین الملل قابل قبول نیست زیرا در حقوق بین الملل و رویه کشورها تحفظ به موافقتنامه دوجانبه معنا ندارد و هرگونه تحفظ عملا به معنای اصلاح و تغییر در مفاد موافقتنامه است که باید با رضایت طرف دیگر صورت گیرد. به همین دلیل سازمان ملل متحد نیز در مواضع رسمی خود این موضوع را رد نموده و از وجود چنین تحفظی هم اظهار بی‌اطلاعی کرد. در هر حال، حتی با فرض پذیرش این تحفظ، بازهم عدم صدور روادید برای دکتر ظریف اقدامی خلاف تعهدات آمریکا ذیل حقوق بین الملل است، زیرا حضور نماینده رسمی یک کشور برای اجرای وظایف خود در سازمان ملل متحد عملا ارتباطی با مسائل امنیتی ندارد.
اگرچه عداوت و خصومت واشنگتن نسبت به جمهوری اسلامی ایران و جلوگیری از حضور فعال دکتر ظریف در سازمان ملل متحد، انگیزه سیاسی اصلی آمریکا در عدم صدور روادید برای وی بوده، اما اقدام غیرقانونی آمریکا صرفا متوجه کشورمان نبوده و واشنگتن دریک سال اخیر، بیش از هر زمان دیگری، مانع از ورود نمایندگان کشورهایی نظیر روسیه و کوبا هم شده است. اگرچه موارد عدم صدور روادید برای کشورهای مذکور در سطوح پایین تر از وزیر امور خارجه بوده است، اما این موضوع نشان می دهد که اقدام آمریکا در نقض تعهدات خود در قبال سازمان ملل متحد و اعضای آن (به ویژه کشورمان) را باید در قالب گسترده تر یعنی یکجانبه گرایی و تضعیف سازمان های بین المللی نیز ارزیابی نمود که مبین رویکرد راهبردی دولت کنونی آمریکا در نقض تعهدات بین المللی خود می باشد.
در برابر این اقدام آمریکا چه باید کرد؟
موافقتنامه مقر مبنای مناسبی برای اعتراض به اقدام غیرقانونی آمریکا است، اما باید توجه داشت که طرف مقابل آمریکا در این موافقتنامه، سازمان ملل متحد است. هرچند اعضای سازمان ملل متحد در رابطه با موافقتنامه مقر ذینفع هستند، اما این سازمان ملل متحد است که از منظر حقوقی می تواند نقض آن را در چارچوب بخش ۲۱ موافقتنامه مقر در خصوص ارجاع موضوع برای داوری و دریافت نظر مشورتی دیوان بین المللی دادگستری، پیگیری نماید. به نظر می رسد سازمان ملل متحد برخلاف سال ۱۹۸۸ که اقدامات مختلفی برای حضور مرحوم عرفات در نشست مجمع عمومی ترتیب داد، در حال حاضر اراده لازم را برای حفاظت از کارکرد خود و حقوق اعضای ملل متحد در برابر یک جانبه گرایی و سیاست زدگی واشنگتن ندارد.
البته این موضوع نباید مانع از درخواست ایران از سازمان ملل متحد جهت اتخاذ تدابیر لازم برای رفع موانع حضور نمایندگان ایران در نشست های سازمان ملل متحد، استناد به موافقتنامه و ارجاع به داوری و ثبت موضع حقوقی ایران شود. در این رابطه، ظاهرا ایران در سطح سازمان ملل متحد، موضع خود را در خصوص اقدام غیرقانونی آمریکا در عدم صدور روادید برای ظریف، منعکس کرده است. باید منتظر ماند و دید که سازمان ملل متحد در این رابطه و در صورت تداوم این عمل غیرقانونی آمریکا، چه اقدامی صورت میدهد.
نظر شما